Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

43.Sungur Türkleri

Kirmanşah Bölge Valiliği
Sungur kenti سنقر , Bahteran da denen Kirmanşah Bölge Valiliği merkezi olan Kirmanşah iline bağlı ilçe merkezidir. Doğusunda Hemedan BV, batısında Kirmanşah’ın Sahne ilçesi, kuzeyinde Kürdistan BV, güneyinde Kirmanşah’ın Kengâver ve Sahne ilçeleri bulunmaktadır.

Sungur, kadim Cibal Azerbaycan toprağıdır. Timur’un oğlu Baysungur Mirza, ordusu ile bir süre burada kalmıştır. Bu nedenle şehrin adı ona nispet edilir. Öte yandan Sungur, Türkçe bir kelime olup, “Kırgı” denen bir şahin türüdür. Bu kuştan avcılıkta yararlanılmaktadır. Aynı zamanda “Bay-Sungur, Ak-Sungur” gibi şahıs adı olarak kullanılmıştır. Kerec, Kenduvan ve İran’ın muhtelif yerlerinde “Sungur, Sungurabad, SunguRi…” gibi onlarca toponim bulunmaktadır. Hürmüzgan BV’de iki, Horasan BV’de üç, Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed’te bir, Merkezî BV’de iki, Horasan’da iki, Kirmanşah BV’de “Sungur” kökenli yedi yerleşim birimi bulunmaktadır. Ancak burada incelediğimiz Sungur kenti, yukarıda sınırlarını çizdiğimiz Kirmanşah’a bağlı olan Sungur ilçesidir. Kirmanşah/ Sungur ilçesi Türkleri, Kürdistan BV’ne bağlı olan kuzeyinde Bicar ve Gurve ilçeleri Türklerinin devamıdır.

Sungur Türkçesi hakkında Varlık dergisinde şu bilgiler verilmektedir: “Sungur Türkçesi, Kirmanşah Bölge Valiliği ilçelerinden biri olan Sungur ilçesi ve çevresindeki köylerde konuşulmaktadır. Kirmanşah ve Kürdistan arasında bir adacık halinde yerleşmiş olan Sungur Türkleri’nin konuştuğu Türkçe’yi Gerhard Doerfer, Azerbaycan Türkçesi’nin bir lehçesi olarak kabul eder. Sungur Türkçesi’ni ilk defa Prof.Windfor ve ondan sonra Alman Türkolog Prof.Gerhard Doerfer tetkik etmiştir”.

Sungur, İran’ın batı sınırına yakın olan Kirmanşah ilinin kuzeydoğusunda, 83 km mesafede küçük bir şehirdir. Ayrıca etrafındaki Kale Ferhad ve Gurve köylerinde de Sungur Türkçesi konuşulmaktadır.

Sungur kentine, Irak-İran Savaşı’nda binlerce Kürt gelip yerleşmiştir. Bugün Sungur’daki Kürt sayısı Türklerden fazladır. Az sayıda da Fars vardır. Farsların büyük bölümü devlet memurudur. Kent ahalisi, her iki dili veya üç dili bilmektedir. Sungur, diğer Türk dilli şehirlere göre, daha çok Farslaşma cereyanına açık durumdadır. Bugün Sungur Türk lehçesi ile 50 bin civarında insan konuşmaktadır.

Yakın zamana kadar Sungur ilçesi halkının tamamına yakını Türk’tü. Yoğun Kürt göçü nedeniyle günümüzde halkın %75’i Kürt, %25’i Türk’tür. Sungur, halkı Kürt olan Kulyâî yerleşim birimi ile birlikte tek seçim bölgesi haline getirilmiştir. Çoğunluğun Kürtlerde olması nedeniyle parlamenter çıkarmaları hemen hemen imkânsızdır. Seçim sırasında Kürtlerin taşkın hareketleri, Sungur Türkleri’nin propaganda yapmasını imkânsız hale getirmektedir. Geçen seçimlerde rakip olan iki Kürt adayın birinin taraftarları, çoban köpeğine şal şepik/ Kürt elbisesi giydirerek sokaklarda dolaştırmıştır. Rakip tarafın olgun davranması, olay çıkmasını engellemiştir. (http://sonqur-az.blogspot.com/, 18 Kasım 2008)

“Eğer Hemedan’ın Esedabad ilçesinden batıya doğru haraket edersek, Sungur kenti yolunun sonuna doğru 8 km mesafedeki Yusufabad köyüne ulaşırız. Sungur ana yolunun sağından Tali bir yol ayrılır. Sağdaki yol bizi Sirâvend’e ulaştırır. Sirâvend köyü halkı Türkçe konuşur. Çeşitli Türk tayfalarından oluşmuş bir topluluktur. Büyük bölümü, Azerbaycan Afşar iline bağlı BeŞiRilere mensuptur. Emir mahallesinde otururlar. Bunlar dışarıya pek göç vermemiştir. Diğeri, Bayat aşiretine bağlı ŞiRi tayfasıdır. Bunlar köyün batısında oturur. Beg-Begîler ise, köyün doğusunda meskûndur. ŞiRiler arasında göç oldukça yoğundur”. (Alma Yolu, Esedabad 1387/ 2008)

Sungur Türkçesi’ne bir örnek:

Şehrimizin Dili
Şehrimiz, şem’-i şebüsTanına pervâne menem

Dağına, daşlarına âşig-i Divane menem

Get(ir)di dünyaya Huda çünkü bu torpaqda meni

Vermeyen topraqını mülk-ü Süleyman’e menem

Çoh ezizdir vetenim, çohraq eziz hemvetenim

Bu mehebbetde olan Aleme efsâne menem

Milleti hurd u iri gözlerimin ışığırı

Dolanan başlarının dövrüne pervâne menem

Canım İran, vetenim Sungur, özüm Türk-zebân

Pâkbâz âşiq olan mîhenim İran’a menem

Mene Şair deme, Mecnûnî bu Leylâyam men

Şebkem-i eşkî veren cilve gülüsTane menem

Yazmamı Sunqur’a Tarih-i müdevven birisi

Bu cehetde geçen eyyâmına Bigâne menem

Hoşnevâ bülbülü çoh var bu gülüstanın Emir

Mur-i miskîn ki yığar zehmetine dâne menem.

Ruhullah EmiRi Sungurlu

(http://sonqur-az.blogspot.com/, Mehran BahâRi, 03 Kasım 2005)