Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

Güney Azerbaycan
Türkmençay Antlaşması’ndan sonra İran sınırları içerisinde kalan Güney Azerbaycan toprakları, İran’ın ortasına kadar uzanan geniş bir coğrafyaya sahiptir. Güney Azerbaycan bölge valiliklerinden alınarak Gilan Bölge Valiliği’ne bağlanan Hazar denizi sahilindeki Astara ve Enzeli şehirleri ve güneyindeki arazi ile Kürdistan’a bağlanan Bicar ve Gurve ilçeleri, ayrıca Kirmanşah/ Bahteran’a bağlı Sungur ilçe toprakları Güney Azerbaycan’ın parçalarıdır. Gene Kürdistan’ın Divandere ve Sakız ilçelerinin kuzey arazileri ile Loristan’ın Durud ilçesi, kuzeyi ve kuzeydoğusu Azerbaycan’a aittir. Güney Azerbaycan toprakları konusunda aşağıda detaylı bilgiler verilecektir.

Azerbaycan adı, coğrafi bir isimdir. Herhangi bir milletin ve etnik grubun adı olmamakla beraber, tarihin derinliklerinden itibaren Turan yurdu olması nedeniyle Azerbaycan adı Türklere alem olmuştur. “Azerbaycan” ve “Azerbaycanlı” tabirinden, Türk yurdu ve Türkler kastedilir. Bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti toprakları, Batı Azerbaycan arazisi üzerinde kurulmuştur.

Güney Azerbaycan:

1. Darüs- Saltana Azerbaycanı

2. Hamse Azerbaycanı

3. Cibal Azerbaycanı, olmak üzere üç ana bölgeden oluşmaktadır.

Darüs- Saltana Azerbaycanı:

A. Doğu Azerbaycan (Tebriz)

B. Batı Azerbaycan (Urumiye)

C. Erdebil bölge valiliklerinden,

Hamse Azerbaycanı:

A. Kazvin

B. Zencan bölge valiliklerinden,
Cibal Azerbaycanı:

A. Hemedan

B. Merkezî

C. Kum

D. Elburz

E. Tahran bölge valiliklerinden ibarettir.

Kürdistan Bölge Valiliği’nde kalan araziler Darüs-Saltana Azerbaycanı’na, Kirmanşah Bölge Valiliği sınırları dâhilinde kalan araziler ise Cibal Azerbaycanı’na aittir.
General Dr. Ahmet Penahiyan Tebrizi tarafından hazırlanan, Ş. 1330/ 1951 yılında İran Genel Kurmay Basımevi’nde (İntişarât-ı Sıtad-ı Arteş) tabedilen dört ciltlik “Ferheng-i Coğrafya-yı Millî Türkân-ı İranzemîn/ İran Türkleri’nin Millî Coğrafya Sözlüğü” isimli kitabın üçüncü cildi ekinde yer alan haritada, Güney Azerbaycan’ın sınırları ve yerleşim birimleri verilmektedir. Harita, Mühendis Muhammed Abdullahi Mamağani Tebrizi tarafından hazırlanmıştır. Resmi belge özelliği taşıması nedeniyle, hem Güney Azerbaycan topraklarını, hem de Türklerin Güney Azerbaycan topraklarında doğal olarak yerleştiği alanları bu kitap ve haritadan daha sağlıklı ve tartışmasız veren ikinci bir kaynak şimdilik bulunmamaktadır. General Tebrizi, resmi özellikli belge olarak, hem Güney Azerbaycan topraklarınının haritasını, hem de İran’daki Türk nüfusunu tartışmaya mahal bırakmayacak şekilde vermiştir. General’in, İran yönetimlerince şimdiye kadar Pan-Türkizmle ve ihanetle suçlandığına dair bir yazı ve makaleye rastlanmadı. General Dr. Ahmet Penahiyan Tebrizi, Güney Azerbaycan topraklarının sınırlarını uydurmamıştır. Sınırların tespitinde 1906 yılı ve öncesi mülki yapılanmayla ilgili verileri esas almıştır. Bu nedenle hazırladığı haritaya şimdiye kadar karşı çıkan da olmamıştır. Bu gün itiraz edilse de, ilmî bir değeri olmayacağı için dikkate alınmayacaktır. Zaten Kacarlardan sonra İran mülki yapısı üzerinde gerçekleştirilen tüm değişiklikler yapaydır. İran’ın etnik ve kültürel yapısına da uygun değildir. Etnoloji ve antropoloji çalışması yapan tüm araştırmacılar, 1906 yılını ve bu dönemi esas almak durumundadır. Yoksa çalışmaları sağlıksız bir mecraya sürüklenecek, toparlamada sıkıntı çekeceklerdir. Bu dönem mülki yapılanmasını esas almayan çalışmalardan kaynak olarak yararlanmaktan uzak durmaya çalıştık.

İran yönetiminin, ülkesinde yaşayan Türklerle ilgili Genel Kurmay Başkanlığı’na hazırlattığı rapor, 1951 yılında dört cilt halinde kitaplaştırılmıştır. Bu kitabın 1972 yılında Bağdat’ta tekrar basıldığı yönünde bilgiler dolaşmaktadır. Kitabın, İran Türkleri hakkında güvenilir ve sağlıklı kaynaklardan biri olduğunu söyleyebiliriz. Bu değerli eser, -nüfus bilgileri hariç güncelliğini korumaktadır.

Aşağıda sunulan “Güney Azerbaycan ve Bölgeleri” başlıklı liste incelendiğinde, Güney Azerbaycan’ın sınırlarının en ince noktalarına dikkat edilerek verilmeye çalışıldığı görülecektir. Haliyle bu çalışma küçük ölçekli ve detaylı haritalar üzerinde yapıldığı takdirde daha mükemmel ve sıfıra yakın hatasız sonuçlar alınacaktır. Dağlar, tepeler, vadiler, dereler, akarsuların talveg hatları ve denizleri en ince detayına kadar incelememiz mümkün olacaktır. Aynı titizlik, Gülistan, Horasan ve Kaşkay Vilayetinin sınırlarının belirlenmesinde de gösterilmiştir.

Azerbaycan coğrafyasının sınırları, Selçuklulardan Kacar iktidarının sonuna kadar hüküm süren Türk hanedanlarının güç ve kudretlerine paralel olarak şekillenmiştir. Aşağıdaki çizelgede, Güney Azerbaycan toprakları, dolayısıyla sınırları bu çerçevede verilmiştir. Azerbaycan bölge valiliklerinin şehirleri, yüzölçümü ve nüfusları, “İran Bölge Valilikleri/ Ostanları” bölümünden sağlıklı şekilde takip edilEbilir.

Güney Azerbaycan ve Bölgeleri
Bölge Valiliği	BV Merkezi	Güney Azerbaycan Bölgesi
Doğu Azerbaycan (Tamamı)	Tebriz	Darüs- Saltana
Batı Azerbaycan (Tamamı)	Urumiye	Darüs- Saltana
Erdebil (Tamamı)	Erdebil	Darüs- Saltana
Gilan (Bir bölümü)	Reşt	Darüs- Saltana
Kürdistan (Bir bölümü)	Senendec	Darüs- Saltana
Kazvin (Tamamına yakını)	Kazvin	Hamse Azerbaycanı
Zencan (Tamamına yakını)	Zencan	Hamse Azerbaycanı
Hemedan (Tamamına yakını)	Hemedan	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Merkezî (Bir bölümü)	Erak	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Kum (Bir bölümü)	Kum	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Elburz (Tamamına yakını)	Kerec	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Tahran (Bir bölümü)	Tahran	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Kirmanşah (Küçük bir bölümü)	Kirmanşah	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/ Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan
Loristan (Küçük bir bölümü)	Hürremabad	Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal/Irak-ı Acem/ Irak-ı Azerbaycan