Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

24 Bölge Valiliği, 195 Kaymakamlık ve 501 Nahiye’den oluşan mülki yapı, devrimden sonra elden geçirilerek, Bölge Valiliği (Ostan) sayısı otuza çıkarılmıştır:

*

Şemsi 1375/ 1996 Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre İran Bölge Valilikleri(BV) ve Vilayet Merkezleri
Sıra no:	Bölge valiliği	Yüzölçümü (km²)	Nüfusu	Valilik Merkezi ve nüfusu
1	Batı Azerbaycan/ Ostan-ı Azerbaycan-ı Garbi	37.463,416	2.504.968	Urumiye 435.200
2	Buşehr/ Ostan-ı Buşehr	23.167,567	727.373	Bender-Buşehr 143.641
3	Çahar-Mahal ve Bahtiyari/ Ostan-ı Çahar-Mahal u Bahtiyari	16.201,044	766.415	Şehr-i Kürd 100.477
4	Doğu Azerbaycan/ Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki	45.481,071	3.325.671	Tebriz 1.191.043
5	Erdebil/ Ostan-ı Erdebil	17.880,918	1.183.364	Erdebil 340.386
6	Fars/ Ostan-ı Fars	121.825,031	3.759.954	Şiraz 1.053.025
7	Gilan/ Ostan-ı Gilan	13.951,857	2.241.589	Reşt 417.748
8	Gülistan/ Ostan-ı Gülistan	20.892,942	1.419.201	Gorgân/Gürgân 188.710
9	Hemedan/ Ostan-ı Hemedan	19.546,818	1.677.789	Hemedan 401.281
10	Kuzey Horasan/ Ostan-ı Horasan-ı Şumali	27.781,005	733.065	Bocnurd 134.835
11	Rızavi Horasan/ Ostan-ı Horasan-ı Rızavi	144.802,006	4.906.664	Meşhed 1.887.405
12	Güney Horasan/ Ostan-ı Horasan-ı Cenubi	75.034,002	348.300	Bircend 127.608
13	Huzistan/ Ostan-ı Huzistan	63.212,845	3.710.558	Ahvaz 804.980
14	Hürmüzgan/ Ostan-ı Hürmüzgan	71.193,472	1.057.296	Bender-Abbas 273.578
15	Isfahan/ Ostan-ı Isfahan	107.026,085	3.926.273	Isfahan 1.266.720
16	İlam/ Ostan-ı İlam	20.150, 243	477.310	İlam 126.346
17	Kazvin/ Ostan-ı Kazvin	15.490, 913	965.855	Kazvin 291.117
18	Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed/ Ostan-ı Kûhgiluye ve Buyer- Ahmed	15.463,249	540.046	Buyer-Ahmed 69.133
19	Kirman/ Ostan-ı Kirman	181.714,469	2.008.565	Kirman 384.991
20	Kirmanşah/ Ostan-ı Kirmanşah	24.640,578	1.768.249	Kirmanşah 692.986
21	Kum/ Ostan-ı Kum/ Qum	11.237,498	852.946	Kum 777.677
22	Kürdistan/ Ostan-ı Kürdistan	28.817,483	1.346.333	Senendec 277.808
23	Loristan/ Ostan-ı Loristan	28.392,171	1.567.075	Hürremabad 272.815
24	Mazenderan/ Ostan-ı Mazenderan	23.833,376	2.602.851	Sari 195.882
25	Merkezî/ Ostan-ı Merkezî	29.405,614	1.227.827	Erak 380.755
26	Simnan/ Ostan-ı Simnan	96.815,676	501.446	Simnan 91.045
27	Sistan ve Beluçistan/ Ostan-ı Sistan-u Beluçistan	178.431,286	1.703.094	Zahedan 419.518
28	Tahran/ Ostan-ı Tehran	19.195,978	10.398.643	Tahran 6.758.845
29	Yezd/ Ostan-ı Yezd	127.811,421	803.921	Yezd 326.776
30	Zencan/ Ostan-ı Zencan	21.840,802	900.257	Zencan 286.295

İran Bölge Valiliklerinin Sınıflandırılması

1. Bölge Valiliği	Kirman BV	Ostan-ı Kirman	Kirman
2. Bölge Valiliği	Sistan ve Beluçistan BV	Ostan-ı Sistan-u Beluçistan	Zahedan
3. Bölge Valiliği	Rızavi Horsanı BV	Ostan-ı Horsân-ı Rızavi	Meşhed
4. Bölge Valiliği	Yezd BV	Ostan-ı Yezd	Yezd
5. Bölge Valiliği	Fars BV	Ostan-ı Fars	Şiraz
6. Bölge Valiliği	Isfahan BV	Ostan-ı Isfahan	Isfahan
7. Bölge Valiliği	Simnan BV	Ostan-ı Simnan	Simnan
8. Bölge Valiliği	Güney Horasan BV	Ostan-ı Horasan-ı Cenubi	Bircend
9. Bölge Valiliği	Hürmüzgan BV	Ostan-ı Hürmüzgan	Bender Abbas
10. Bölge Valiliği	Huzistan BV	Ostan-ı Huzistan	Ahvaz
11. Bölge Valiliği	Doğu Azerbaycan BV	Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki	Tebriz
12. Bölge Valiliği	Batı Azerbaycan BV	Ostan-ı Azerbaycan-ı Garbi	Urumiye
13. Bölge Valiliği	Merkezî BV	Ostan-ı Merkezî	Erak
14. Bölge Valiliği	Loristan BV	Ostan-ı Loristan	Hürremabad
15. Bölge Valiliği	Kürdistan BV	Ostan-ı Kürdistan	Senendec
16. Bölge Valiliği	Kuzey Horasan BV	Ostan-ı Horasan-ı Şumali	Bocnurd
17. Bölge Valiliği	Kirmanşah BV	Ostan-ı Kirmanşah	Kirmanşah
18. Bölge Valiliği	Mazenderan BV	Ostan-ı Mazenderan	Sari
19. Bölge Valiliği	Buşehr BV	Ostan-ı Buşehr	Bender Buşehr
20. Bölge Valiliği	Zencan BV	Ostan-ı Zencan	Zencan
21. Bölge Valiliği	Gülistan BV	Ostan-ı Gülistan	Gorgân/Gürgân
22. Bölge Valiliği	İlam BV	Ostan-ı İlam	İlam
23. Bölge Valiliği	Hemedan BV	Ostan-ı Hemedan	Hemedan
24. Bölge Valiliği	Tahran BV	Ostan-ı Tahran	Tahran
25. Bölge Valiliği	Erdebil BV	Ostan-ı Erdebil	Erdebil
26. Bölge Valiliği	Çahar-Mahal ve Bahtiyari BV	Ostan-ı Çahar-Mahal-u Bahtiyari	Şehr-i Kürd
27. Bölge Valiliği	Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed BV	Ostan-ı Kûhgiluye ve Buyer -Ahmed	Buyer-Ahmed
28. Bölge Valiliği	Kazvin BV	Ostan-ı Kazvin	Kazvin
29. Bölge Valiliği	Gilan BV	Ostan-ı Gilan	Reşt
30. Bölge Valiliği	Kum BV	Ostan-ı Kum	Kum

2004-2010 Yılı Düzenlemeleri ve 2006 Nüfus Sayımı Rakamlarına göre İran Bölge Valilikleri (Ostan), Şehirler (Şehristan) ve Nahiyeler (Bahş):
Yüzölçümü: 1.648.195 km2

Nüfusu: 70.049.262 (2006)

Batı Azerbaycan Bölge Valiliği / Ostan-ı Azerbaycan-ı Garbi
Batı Azerbaycan Bölge Valiliği; Doğu Azerbaycan BV ve Erdebil BV ile birlikte tarihi “Darüs-Saltana Azerbaycanı”nı oluştururlar. Bölge valiliği halkının tamamına yakını Türk’tür.
Yüzölçümü: 37.463,416 km²

Nüfusu: 2.504.968 (1996); 2.831.779 (2006)

BV Merkezi: Urumiye
Urumiye

Yüzölçümü: 5.298 km²

Genel nüfusu: 725.008 (1996), Şehir merkezi: 435.200 (1996); 577.307 (2006)

Bağlı şehirler: Urumiye, Kuşçu, Nuşin, Silvane, Sero

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî (merkez) Urumiye

Enzel Kuşçu/ Kuşçi

Nazlu Nuşin

Silvane Silvane

Somay-Bıradost Sero

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii (H/K.VII/ XIII. yüzyıl), Serdar Mescidi/ Mescid-i Serdar (Azimüs-Saltana Mescidi), Urumiye Pazarı/ Kapalı Çarşı, Urumiye Müzesi, Sir Dağı mesiresi, Urumiye Gölü, Urumiye bağları, Urumiye’de toprak işi ve seramik, Tarihi Üçkümbet/ Se-Künbed (H/K.VI/ XII. yüzyıl), Bend mesiresi, Nazlu mesiresi, Hoşakû Kayak Pisti, Urumiye Belediye binası, Nene Meyem/ Meryem Ana Kilisesi.
Uşneviye (Uşnu)

Yüzölçümü: (Negade bünyesinde)

Genel nüfusu: 51.972 (1996), Şehir merkezi: 23.569 (1996); 29.896 (2006)

Bağlı şehirler: Uşneviye, Nalus

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Uşneviye

Nalus Nalus

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Keleşin Yazıtları (Uşneviye’nin güneybatısı).
Bukân

Yüzölçümü: 2.529 km²

Genel nüfusu: 175.529 (1996), Şehir merkezi: 120.020 (1996); 149.340 (2006)

Bağlı şehirler: Bukân, Simine

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bukân

Simine Simine

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kent merkezindeki Tümülüsler.
Piranşehr

Yüzölçümü: 2.178 km²

Genel nüfusu: 86.721 (1996), Şehir merkezi: 33.805 (1996); 57.692 (2006)

Bağlı şehirler: Piranşehr, Gerdgeşhane (Süryanice karşılığı; Galidgoşane)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Piranşehr

Lacan Gerdgeşhane

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Doğal manzaralı dağ etekleri, Piranşehr Ters Lalesi (Lale-i Vajegûn) ile meşhurdur.
Tekab (Tikan-Tepe)

Yüzölçümü: 2.186 km²

Genel nüfusu: 84.901 (1996), Şehir merkezi: 42.569 (1996); 43.702 (2006)

Bağlı şehirler: Tekab Tikab

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tekab Tikab

Taht-ı Süleyman Tazekend

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Taht-ı Süleyman, Saray ve kale harabeleri.
Çaldıran (Siyahçeşme)

Yüzölçümü: (Maku bünyesinde)

Genel nüfusu: 43.510 (1996), Şehir merkezi: 13.012 (1996)

Bağlı şehirler: Siyahçeşme, Avacık (Avacık)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Siyahçeşme

Deştek Avacık

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kara Kilise (Tatavus Kilisesi), Seyyid Sadredddin Aramgâhı/ Türbesi.
Hoy

Yüzölçümü: 5.461 km²

Genel nüfusu: 323.194 (1996), Şehir merkezi: 148.944 (1996); 178.708 (2006)

Bağlı şehirler: Hoy, Firurak, Evoğlu, Garaziyaeddin 22.589 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hoy

Evoğlu Evoğlu

Çaypare Garaziyaeddin

Safaiye Zerabad

Kotur Kotur

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mutallib Han Mescidi, Şems-i Tebrizi Burcu/ Minare (Burç, koç ve yaban koyunu boynuzlarıyla süslüdür), Abaka Han’ın eşi tarafından yaptırılan Hoy Taş Kapısı (Kapının üzerindeki Hilal dikkat çekicidir. Türk-Moğol sivil mimari örneklerinden), Hoy Pazarı/ Kapalı Çarşı, Seyyidüs-Şüheda Mescidi, Bestam Kalesi, Şelmaş Çağlayanı.
Serdeşt

Yüzölçümü: 1.406 km²

Genel nüfusu: 93.168 (1996), Şehir merkezi: 30.904 (1996); 37.115 (2006)

Bağlı şehirler: Serdeşt, Ribat, Mirabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Serdeşt

Vezine Mirabad

*Bölge halkı, Serdeşt’in Zerdüşt peygamberin doğum yeri olduğuna inanır. Buranın adı Zerteşt ve Zerateştere’dir. Serdeşt adını Arapların İran’a girişinden sonra almıştır. Zerteşt ve Zerateştere’nin muarrEbidir Arapçalaştırılmış şeklidir.
Salmas (Şahpur, Dilman)

Yüzölçümü: 2.541 km²

Genel nüfusu: 156.558 (1996), Şehir merkezi: 65.416 (1996); 79.560 (2006)

Bağlı şehirler: Salmas, Tazeşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Salmas

Kûhsar Ketban

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Heftuvan Kilisesi/ Surp Gevorg Kilisesi, Kabartma nakışlı Han-Tahtı, İsti-Su/ Ab-ı Germ.
Şahindej (ŞahinKale/ ŞahinKale-Afşar)

Yüzölçümü: 2.907 km²

Genel nüfusu: 104.598 (1996), Şehir merkezi: 29.020 (1996); 34.204 (2006)

Bağlı şehirler: Şahindej (Şahin Kale-Afşar), Keşaverz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şahindej

Keşaverz Keşaverz
Maku

Yüzölçümü: 6.089 km²

Genel nüfusu: 159.229 (1996), Şehir merkezi: 33.406 (1996); 41.865 (2006)

Bağlı şehirler: Maku, Bazergân, Poldeşt, Şot (Şahabad)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Maku

Poldeşt Poldeşt

Şot Şot

*Maku ilçesine bağlı Sofu, Tazekend, Mergenler ve Siyah-Çeşme nahiyeleri ile kırk köyü Kızılbaş/ Alevi/ Ehl-i Hakk inancına sahiptir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bağçecug Sarayı ve Müzesi (Eskiden Maku Serdar’nın yönetim binasıydı. Kente 6 km mesafededir. Binanın inşaatı Paşa Han zamanında başlamış, İkbalüs-Saltana döneminde tamamlanmıştır), Ferhat’ın kazdığı/ yonttuğuna inanılan taş su sarnıcı, Tarihi Penc-Çeşme/ Beş-Bulağ Köprüsü.
Mahabad (Savucbulağ-ı Mukri ساوجبلاغ مكرى )

Yüzölçümü: 2.620 km²

Genel nüfusu: 171.595 (1996), Şehir merkezi: 107.799 (1996); 133.324 (2006)

Bağlı şehirler: Mahabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mahabad

Halifan Halifan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: “Faqirgâh” da denen Medlere ait sarnıçlar, Mahabad Mescid-i Camii, Fahrigâh mağarası, Sehulan mağarası.
Miyanduab (Koşaçay)

Yüzölçümü: 1.534 km²

Genel nüfusu: 209.840 (1996), Şehir merkezi: 90.141 (1996); 112.933 (2006)

Bağlı Şehirler: Miyanduab, Çaharburc

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Miyanduab

Barug Barug

Merhametabad Çaharburc-kadim

*Miyanduab ilçesine bağlı on köy Kızılbaş (Alevi/ Ehl-i Hakk) inancına sahiptir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Miyanduab Müzesi, Zerrinerud Barajı.
Negade

Yüzölçümü: 2.310 km²

Genel nüfusu: 110.257 (1996), Şehir merkezi: 64.807 (1996); 72.975 (2006)

Bağlı şehirler: Negade, Muhammedyar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Negade

Muhammedyar Muhammedyar

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Hasanlu/ Hasanlı Tepesi.
Buşehr Bölge Valiliği / Ostan-ı Buşehr
Yüzölçümü: 23.167,567 km²

Nüfusu: 727.373 (1996); 866.490 (2006)

BV Merkezi: Bender-Buşehr
Bender-Buşehr

Yüzölçümü: 1.445 km²

Genel nüfusu: 187.914 (1996), Şehir merkezi: 143.641 (1996); 161.674 (2006)

Bağlı şehirler: Buşehr, Çuğadek, Hark

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Buşehr

Hark Hark
Tengistan (Ehrem)

Yüzölçümü: 1.931 km²

Genel nüfusu: 59.066 (1996), Şehir merkezi: 10.883 (1996)

Bağlı şehirler: Ehrem, Dilvar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ehrem

Dilvar Dilvar

Deştistan (Borazcan)

Yüzölçümü: 6.371 km²

Genel nüfusu: 209.634 (1996), Şehir merkezi: 80.161 (1996); 92.221 (2006)

Bağlı şehirler: Borazcan (Deştistan), Daleki, Sadabad, Vahdetiyye, Şabankâre (Türkçe söylenişi→Çobankara), Abbahş

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Borazcan

İrem Teng-i İrem

Buşkân Keleme

Sadabad Sadabad

Şabankâre Şabankâre

Deşti (Hurmuc)

Yüzölçümü: 5.010 km²

Genel nüfusu: 69.350 (1996), Şehir merkezi: 25.203 (1996); 31.667 (2006)

Bağlı şehirler: Hurmuc, Kâki

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hurmuc

Kâki Kâki

*“Hur”, Boğaz anlamındadır.
Bender-Deyyir

Yüzölçümü: 2.161 km²

Genel nüfusu: 41.986 (1996), Şehir merkezi: 16.008 (1996)

Bağlı şehirler: Bender-Deyyir, Abdan, Berdhun

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Deyyir

Berdhun Berdhun

*“Deyyir/ Deyr”, Kilise anlamındadır. Adını, kentte bulunan Asuri kilsesinden almıştır.
Bender-Deylem

Yüzölçümü: 1.700 km²

Genel nüfusu: 25.076 (1996), Şehir merkezi: 24.996 (1996)

Bağlı şehirler: Bender-Deylem, İmam Hasan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Deylem

İmam Hasan İmam Hasan
Cem

(Kengan’ın banliyosu)

Genel nüfusu:-, Şehir merkezi: 2.996 (1996)

Bağlı şehirler: Cem

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Cem

Riz Riz
Bender-Kengan

Yüzölçümü: 2.732 km²

Genel nüfusu: 78.318 (1996), Şehir merkezi: 17.963 (1996); 23.921 (2006)

Bağlı şehirler: Bender-Kengan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Kengan

Aseluye Aseluye

Bender-Gunave

Yüzölçümü: 1.840 km²

Genel nüfusu: 72.331 (1996), Şehir merkezi: 50.252 (1996); 59.291 (2006)

Bağlı şehirler: Bender-Gunave, Bender-Rig

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Gunave

Rig Bender-Rig
Çahar-Mahal ve Bahtiyari Bölge Valiliği / Ostan-ı Çaharmahal-u Bahtiyari
Yüzölçümü: 16.201,44 km²

Nüfusu: 766.415 (1996); 843.784 (2006)

BV Merkezi: Şehr-i Kürd
Erdel

Yüzölçümü: 2.700 km²

Genel nüfusu: 64.375 (1996), Şehir merkezi: 7.177 (1996)

Bağlı şehirler: Erdel, Nagan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Erdel

Miyankûh Serhun

*Erdel, halı dokumaları ile tanınmış bir şehirdir. Altıncı İmam’ın oğlunun kabri burada bulunmaktadır.
Burucin

Yüzölçümü: 2.235 km²

Genel nüfusu: 104.485 (1996), Şehir merkezi: 42.862 (1996); 49.077 (2006)

Bağlı şehirler: Burucin, Sefid-deşt, Feradunbe, Buldacı, Genduman Bizimkilerin “Kendivan”dedikleri ve peribacalarının olduğu yer olmasın??????

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Burucin

Buldacı Buldacı

Genduman Genduman

Şehr-i Kürd

Yüzölçümü: 3.651 km²

Genel nüfusu: 343.514 (1996), Şehir merkezi: 100.477 (1996); 126.746 (2006)

Bağlı şehirler: Şerhr-i Kürd, Taganek, Ferruhşehr 28.920 (2006), Keyan, Nafiç, Hefşican 20.042 (2006), Ben, Sâman, Şelemzar, Gehru, Surişcan, Sudcan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şerhr-i Kürd

Ben Ben

Sâman Sâman

Kéyar Şelemzar

Laran Surişcan

Farsan (Mizdec)

Yüzölçümü: 4.268 km²

Genel nüfusu: 82.303 (1996), Şehir merkezi: 20.097 (1996); 26.219 (2006)

Bağlı şehirler: Farsan, Baba-Haydar, Cungân

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Farsan

Kûhreng

Yüzölçümü:-

Genel nüfusu: 25.552 (1996), Şehir merkezi: 1.737 (1996)

Bağlı şehirler: Çelgerd

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Çelgerd

Bazoft Çemengülü
Lordegân

Yüzölçümü: 3.355 km²

Genel nüfusu: 143.683 (1996), Şehir merkezi: 16.940 (1996); 22.728 (2006)

Bağlı şehirler: Lordegân, Aluni, Mal-Halife

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lordegân

Han-Mirza Aluni

Felard Mal-Halife

Menc Menc

*Lordegân kenti, Türk yerleşim birimlerindendir.
*Bölge valiliğinde, Kaşkayı bölgesinden gelenlerin kurduğu Türk yerleşim birimleri bulunmaktadır.
Doğu Azerbaycan Bölge Valiliği / Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki
Doğu Azerbaycan Bölge Valiliği; Batı Azerbaycan BV ve Erdebil BV ile birlikte tarihi “Darüs-Saltana Azerbaycanı”nı oluştururlar. Bölge valiliği halkının tamamına yakını Türk’tür.
Yüzölçümü: 45.481,071 km²

Nüfusu: 3.325.671 (1996); 3.527.267 (2006)

BV Merkezi: Tebriz
Azerşehr (Dehhargan)

(Tebriz’in banliyosu)

Genel nüfusu: 98.607 (1996), Şehir merkezi: 31.651 (1996); 36.475 (2006)

Bağlı şehirler: Azerşehr, Mamagân, Govgân

Nahiyeler ve merkezleri:

Hume (Banliyo) Nadilu

Mamagân Mamagân

Govgân Govgân

*Govgân nahiyesi Alevi/ Ehl-i Hakk’tır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Çahar-Su (Çarsı).

*Yakut Hamavi, Dehhargan adının, kisranın hazinedarı “Nahırcan”dan geldiğini kaydetmiştir. Ayrıca, eski zamanlarda bir düşman saldırısı sırasında şehir duvarlarının kana bulanmasından ötürü Dehhargan adının verildiği rivayet edilir.
Üskü

(Tebriz’in banliyosu)

Genel nüfusu: 66.763 (1996), Şehir merkezi: 14.383 (1996)

Bağlı şehirler: Üskü, İlhıçı (Ilhıcı)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Üskü

İlhıçı İlhıçı

*Üskü yakınındaki Serdrud, Bahailerin oturduğu bir kasabadır. Üskü/ Gare-Melik’in halkı Göran/ Ehl-i Hakk (Alevi/ Kızılbaş)’tır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kenduvan Kendivan da diyorlar Türkçe söylenişe göre doğrusu da budur köyü evleri.
Eher اهر (Arasbaran/ Karacadağ)

Yüzölçümü: 5.445 km²

Genel nüfusu: 146.663 (1996), Şehir merkezi: 78.076 (1996); 85.782 (2006)

Bağlı şehirler: Eher, Horand

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Eher

Horand Horand

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi çarşı, Şeyh Şahabeddin Eheri Aramgâhı/ Türbesi.
Bostanabad

Yüzölçümü: 2.801 km²

Genel nüfusu: 108.402 (1996), Şehir merkezi: 13.478 (1996)

Bağlı şehirler: Bostanabad, Tikmedaş

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bostanabad

Tikmedaş Tikmedaş
Bunab bu söyleyiş Farsça’dır, bizimkiler Binab diyorlar.

Yüzölçümü: 781 Km²

Genel Nüfusu: 112.985 (1996), Şehir merkezi: 63.240 (1996); 75.332 (2006)

Bağlı şehirler: Bunab/ Binab

Nahiyeler ve Merkezleri:

Merkezî Binab

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mehrabad Camii.
Tebriz

Yüzölçümü: 4.772 km²

Genel nüfusu: 1.321.539 (1996), Şehir merkezi: 1.191.043 (1996); 1.378.935 (2006)

Bağlı şehirler: Tebriz, Basmınc, Serdrud 24.858 (2006), Husrovşehr (Hüsrevşehr)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tebriz

Husrovşehr Husrovşehr

*İran Türkleri, uluslararası üne sahip halıları ile de tanınır. Çeşitli dillerde hazırlanmış halı kataloglarında ve internet sitelerinde İran Türk halıları hakkında detaylı bilgilere ulaşmak mümkündür. İran’da halıcılık Türklerle başlamış, ilk dokumalarda Selçuklu örnekleri kullanılmıştır. I. Şah Abbas, halıcılığın gelişmesinde önemli katkısı olan bir şahsiyettir. Türkler halıda, “Türk” ve “Gördes” olmak üzere iki düğüm çeşidi kullanır. Düğüm ve düğüm çeşitleri, bir toplumun medeni ve kültürel seviyesinin tespitinde önemli verilerden biridir. Bildiğimiz gibi Türkmenistan hanımları, düğüm konusunda ustadırlar.

Pazırık ve Fustat’ta (eski Kahire) ele geçen Türkistan halı ve halı parçaları, Konya’da tespit edilen Selçuklu halıları, Türk halı sanatı hakkında tutarlı tarihi bilgiler vermektedir.

Tebriz’de dokunan, şahlarının şahların yüzlerinin işlendiği “Zıllü’s-Sultan” ve şahların eğlencesinin resmedildiği “Bezm-i Alem” adı verilen halılar dikkat çekicidir. Azerbaycan Türkleri’nin tanınmış çok sayıda halı çeşitleri bulunmaktadır: Şah Abbas, Şeyh Safi, Mahi, Tebriz/ Hacı Celil, Sarıkız, Kuruçeşme, Kızbesti, Serab, Heris, Sultanabad, Bahşayiş, Pembek, Sine/ Sene (Dokuması bir yıl sürdüğü için adına ‘Sene’ dendiği söylenir. Haliyle bu söylence yakıştırma da olabilir), Karaca, Serab-Şahseven, Afşar, Bicar, Mişgin...

*Husrovşehr/Hüsrevşehr nahiyesi Alevi/ Ehl-i Hakk’tır.

*Tebriz/ Rasta Küçe (sokak)’de, Mescid-i Cami-i Tebriz isimli bir külliye vardır. Eski dönemde Kum Mescidi, buraya rakip olmuştur. Mescid-i Cami-i Tebriz külliyesi bünyesinde oniki cami/ mescid vardır. Bunlardan ikisi Alevi/ Kızılbaş/ Ehl-i Hakk mescidi/ dergâhıdır. Külliye, merhum Şeriatmedari’nin kontrolünde idi.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tebriz Erki/ Erk Kalesi/ Taceddin Ali-Şah Camii (Kazan Han’ın Veziri Taceddin Ali-Şah Tebrizi, Türk-Moğol dönemi sivil ve dinî mimari örneklerinden, H/K. 716-724/ 1316-1324), Şah Gölü/ İl Gölü (Türk-Kacar dönemi), Mescid-i Kebud/ Göy Mescid (Cihanşah Türkman, Türk-Kara-Koyunlu dönemi dinî mimari örneği, H/K. 870/ 1466), Mescid-i Seyyid Hamza, Muzafferiye Sarayı, Tebriz Belediye binası (Şehirdari, Ş. 1312/ 1933), Tebriz Şehir Müzesi, Bağ-ı Gülistan, Makberet-üş-Şuara/ Şairler Kabristanı/ Hakani ve Şehriyar’ın kabirleri, Meşrutiyet Evi ve Müzesi, Saat Kulesi, Serderi/ Serdrud Narin Kala, Emir Pazarı, Sorhab zirvesindeki Aynalı ziyaretgâhı.
Culfa

Yüzölçümü: 1.672 km²

Genel nüfusu: 54.583 (1996), Şehir merkezi: 5.627 (1996)

Bağlı şehirler: Culfa, Hadişehr 27.842 (2006), Siyehrud (Azerbaycan Türkçesi Siyarı)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Culfa

Siyehrud Siyehrud

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Değirmen Harabesi Şelalesi, St.İstepanos Kilisesi.
Çâroymak

Genel nüfusu: 35.970 (1996), Şehir merkezi: 4.521 (1996)

Bağlı şehirler: Karaağaç

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Karaağaç

Şadyan AğçaRiş

Serab

Yüzölçümü: 3.461 km²

Genel nüfusu: 148.831 (1996), Şehir merkezi: 36.719 (1996); 42.057 (2006)

Bağlı şehirler: Serab, Mehriban, Şerabiyan, Duzduzan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Serab

Mehriban Mehriban

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii.
Şebüster

Yüzölçümü: 2.631 km²

Genel nüfusu: 122.837 (1996), Şehir merkezi: 9.887 (1996)

Bağlı şehirler: Şebüster, Hamene, Sis, Şerefhane, Şindabad, Kuzekunan, Vaygân, Tesuc/ Tasuc, Sofiyan/ Sofyan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şebüster

Enzab Tesuc

Sofiyan Sofiyan

*Hamene; Şebüster’in 5 km doğusundadır. Gelişmiş bir şehirdir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tesuc Mescid-i Camii, Şebüster Mescid-i Camii.
Acebşir

Genel nüfusu: 59.110 (1996), Şehir merkezi: 23.123 (1996); 26.235 (2006)

Bağlı şehirler: Acebşir

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Acebşir

Kalaçay Kalaçay (Kalaçay)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Yaz aylarında yararlanılan Urumiye Gölü ve limanlarında bulunan çamur banyoları.
Keleyber

Yüzölçümü: 3.702 km²

Genel nüfusu: 92.260 (1996), Şehir merkezi: 7.939 (1996)

Bağlı şehirler: Keleyber/ Keliber/ Keléber, Abeşahmed, Humarlu

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Keleyber

Abeşahmed Abeşahmed

Huda-Aferin Humarlu

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Abeşahmed/ Ab-Şehme Deresi Kaplıcaları, Babek Kalesi, Peyğan Kalesi, Aras nehri üzerindeki Huda-Aferin Köprüsü.
Merağa

Yüzölçümü: 2.921 km²

Genel nüfusu: 218.045 (1996), Şehir merkezi: 132.318 (1996); 146.405 (2006)

Bağlı şehirler: Merağa, Haracu

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Merağa

Haracu Saracu

*Haracu, Saracu’nun merkezidir.

*Merağa, Hulagû Han’ın payitahtı idi.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Merağa Rasathanesi kalıntıları, Merağa Müzesi, Kızıl Kümbet/ Künbed-i Sorh (H/K.542/ 1148), Burc-u Müdevver (H/K.563/ 1168), Hulâgu’nun Anasının Kabri olarak bilinen Künbed-i Kebud/ Göy Burç/ Göy Künbed (Türk-Selçuklu eseridir. H/K. 582-652/ 1186-1254), Ovhadi Merağai’nin Aramgâhı/ Türbesi, Güvercin Mağarası/ Ğar-ı Kebuter Hempoil (Hempoil; gübrenini kaynadığı yer demektir), Kâfiriyye ve Gaffariyye binaları Türk-Moğol dönemi tarzı yapılardır.
Merend

Yüzölçümü: 3.921 km²

Genel nüfusu: 224.344 (1996), Şehir merkezi: 96.396 (1996); 114.165 (2006)

Bağlı şehirler: Merend, Zünuz, Köşksaray, Yamçı

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Merend

Yamçı Yamçı

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Cami, Pazar Mescidi, Peyân Kayak Merkezi.
Melikân

Yüzölçümü: 831 km²

Genel nüfusu: 94.567 (1996), Şehir merkezi: 20.124 (1996); 23.989 (2006)

Bağlı şehirler: Melikân, Leylan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Melikân

Leylan Leylan
Miyane

Yüzölçümü: 5.600 km²

Genel nüfusu: 207.758 (1996), Şehir merkezi: 78.104 (1996); 87.385 (2006)

Bağlı şehirler: Miyane, Türkmençay, Ağkend, Terk

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Miyane

Türkmençay Türkmençay

Kağızkûnan Ağkend

Kenduvan Terk

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Pol-i Duhter/ Kız Köprüsü, Dahhak Kalesi, Kale Duhter/ Kız Kalesi.
Verzigan bizimkiler Verziğan diyor

Genel nüfusu: 51.197 (1996), Şehir merkezi: 2.791 (1996)

Bağlı şehirler: Verzigan Verziğan, Harvana

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Verzigan Verziğan

Harvana Harvana

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Seyyid Cebrail kalıntıları.
Heris

Yüzölçümü: 2.351 km²

Genel nüfusu: 76.814 (1996), Şehir merkezi: 9.822 (1996)

Bağlı şehirler: Heris, Bahşayiş, Zernag, Kulvanek, Hace

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Heris

Hace Hace
Heştrud (Azeran)

Yüzölçümü: 5.201 km²

Genel nüfusu: 84.398 (1996), Şehir merkezi: 17.757 (1996)

Bağlı şehirler: Heştrud

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Heştrud

Nezerkehrizi Nezerkehrizi

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Dahhak Kalesi.
Elburz Bölge Valiliği / Ostan-I Elburz
Elburz Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Elburz, Hemedan, Merkezî, Kum ve Tahran Bölge Valilikleri topraklarına Cibal Azerbaycanı (Azerbaycan-ı Cibal) veya Irak-ı Acem de denmektedir.

Elburz Bölge Valiliği, Meclis’in 23 Haziran 2010 tarihinde aldığı kararla kurulmuştur. Kerec, daha önce Tahran Bölge Valiliği’ne bağlı idi.

Yüzölçümü: 5.833 km²

Nüfusu: 2.053.233 (2010)

BV Merkezi: Kerec
Kerec

Yüzölçümü: 2.158 km² (1996)

Genel nüfusu: 1.377.450 (2006) Şehir merkezi: 94.968 (1996)

Bağlı şehirler: Kerec, Kemalşehr 80.435 (2006), Mahdeşt 43.100 (2006), Muhammedşehr 83.126 (2006), Mişkindeşt 43.696 (2006), İştiharud 16.988 (1996), Germdere 12.738 (2006), Asara 430 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri: (1996)

Merkezî Kerec

Asar Asar

İştiharud İştiharud

*Tahran’ın batısında yer alan Kerec kenti, Elburz dağlarının güney eteğinde konuşludur. Kacar hanedanı döneminde Tahran-Kazvin yolu üzerinde küçük bir Türk köyü idi. Feth-Ali Şah’ın saltanatı döneminde Kerec civarında “Kasr-ı Yaylaki” denilen yazlık bir saray yapıldı. Kasr-ı Yaylaki/ Yazlık Saray veya Süleymaniye adı ile anılan bu saray yapıldıktan sonra Kerec büyümeğe başladı. Saray günümüzde Ziraat Fakültesi’nce kullanılmaktadır. Pehlevi döneminde İran’ın diğer bölgelerinin yanı sıra, özellikle Doğu Azerbaycan’dan büyük göç almıştır. Halen sanayi şehri hüviyetindedir. (Sirus Nisari, Külliyat-ı Coğrafya-yı İran, s. 506)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Süleymaniye Yazlık Sarayı (halen Ziraat Fakültesi), Şah Abbasi Kervansarayı, Emir KEbir Barajı ve gezi alanı, Dizin Kayak Pisti, Murad Mağarası, İmamzade Tahir Bargâhı, Şehristanek Sarayı, Kerec Yabani Hayvan Müzesi, MirvâRid Sarayı, Hur Kayak Pisti.
Savucbulağ ساوجبلاغ / Heştgerd

Yüzölçümü: 2.903 km² (1996)

Genel nüfusu: 244.071 (1996), Şehir merkezi: 33.567 (1996); 45.332 (2006)

Bağlı şehirler: Heştgerd 45.332 (2006), Kûhsar 7.757 (2006), Çaharbağ 5.577 (2006), Şehr-i Cedid Heştgerd 15.619 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri: (1996)

Merkezî Heştgerd

Çendar Çendar

Çaharbağ Çahardange

Talegan Talegan

*Savucbulağ, Türk yerleşim birimidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Şehzade Hüseyn, Ayetullah Talagani’nin Evi (Gilird).
Talegan

Yüzölçümü: (Savucbulağ bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 3.281 (2006)
Nazarabad

Yüzölçümü: (Savucbulağ bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 69.342 (1996); 97.684 (2006)

Bağlı şehirler: Nazarabad (1996)

Nahiyeler ve merkezleri: (1996)

Merkezî Nazarabad

Tenkman Tenkman

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Özbeki Tepesi, İmamzade İbrahim, İmamzade Çihl Duhteran (Kırk Kızlar), Tarihi Hürremabad Tepesi.
Erdebil Bölge Valiliği / Ostan-ı Erdebil
Erdebil Bölge Valiliği, Doğu Azerbaycan ve Batı Azerbaycan bölge valilikleri ile birlikte tarihi “Darüs-Saltana” Azerbaycanı”nı oluşturur. Erdebil Bölge Valiliği halkı, az sayıdaki yabancı öğrenci ve kentte askerlik yapanların dışında halkının tamamı Türk’tür.
Doğu Azerbaycan’dan ayrılmıştır.

Yüzölçümü: 17.880,918 km²

Nüfusu: 1.183.364 (1996); 1.209.968 (2006)

BV Merkezi: Erdebil

Erdebil

Yüzölçümü: 3.810 km²

Genel nüfusu: 463.560 (1996), Şehir merkezi: 340.386 (1996); 412.669 (2006)

Bağlı şehirler: Erdebil, Serayn, Hir

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Erdebil

Serayn Serayn

Hir Hir

*Erdebil kentinin kuruluşu Sasani hükümdarı Firuz’a nispet edilir. Ustaice “Kutsal kent” anlamına gelen “Arta; kutsal” ve “vil; kent” kelimelerinden oluştuğu rivayet edilir. Emeviler döneminde yönetim merkezi Merağa’dan Erdebil’e nakledilmiştir. Safevi döneminde itibar kazanmıştır. Safevi hanedanının ceddi olan Şeyh Safiyeddin Erdebili’nin makberesi buradadır. Erdebil’in kıymetli kitaplarla dolu kütüphanesi, Rus-İran harbinde Rus komutan Paskeyeviç tarafından St. Petersburg’a götürülmüştür. Erdebil, Azerbaycan ve İran’ın en kadim müzesine sahiptir. Artavil→Erdebil (Sirus Nisari, Külliyat-ı Coğrafya-yı İran,s.224; Recep Albayrak, Azeri Türkçesi…, s.91)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyh Safiyeddin Külliyesi/ Şeyh Safiyyeddin Aramgâhı/ Türbesi (Külliye içerisinde Safevi hanedanı mensuplarının kabirleri vardır; Şeyh Safiyeddin, Şeyh Cüneyd, Sultan Haydar, Şah İsmail... Külliye ilavelerle büyümüştür. Hicri VIII/ XIV. yüzyıl...), Erdebil Şehir Pazarı/ Kapalı Çarşı, Şeyh Cebrail Türbesi, Yeddi Çeşme/ Heft Çeşme Köprüsü, Türk-Selçuklu eseri olan Mescid-i Cum’a, Şorabil Gölü ve mesire yeri, Fındıklı Ormanı, Savalan Tedavi Kompleksi (Serayn), Nur Gölü, Serdabe Yayla Mıntıkası Şelalesi, Antropoloji Müzesi, Erdebil Doğal Yaşam Müzesi, Sәreyn gezi mıntıkasındaki Alvaris Kayak Pisti (Alvaris, Türkçe “El veririz”in bozulmuş şeklidir), Beş-Bacılar Kaplıcası, Savalan dağı.
Bilesavar

Yüzölçümü: 1734 km²

Genel nüfusu: 59.584 (1996), Şehir merkezi: 13.253 (1996)

Bağlı şehirler: Bilesavar, Caferabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bilesavar

Gışlakdeşt Caferabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mugan Çayırlığı/ Deşt-i Muğan Doğal Yaşam Alanı, Mugan Çayırlığı Şahseven İli Kültürü, gelenek ve görenekleri.
Parsabad (Parsabad-ı Muğan/ Muğan Parsabadı)

Yüzölçümü: 1.368 km²

Genel nüfusu: 136.632 (1996), Şehir merkezi: 60.485 (1996); 81.782 (2006)

Bağlı şehirler: Parsabad, Aslanduz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Parsabad

Aslanduz Aslanduz

Tazekend Tazekend-kadim

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Oltan Kalesi (Türk-Moğol dönemi), Tarihi Huda-Aferin Köprüsü (Aynı adı taşıyan iki köprü vardır. Eski köprü, İslam’ın ilk dönemlerinde yapılmıştır. Diğeri H/K. 907-1148/ 1502-1735 dönemine aittir), Tarihi Karluca Burcu.
Halhal

Yüzölçümü: 4.038 km²

Genel nüfusu: 123.290 (1996), Şehir merkezi: 53.612 (1996); 38.521 (2006)

Bağlı şehirler: Halhal, Heştcin, Kolurكلور (Azerbaycan Türkçesi Köllar)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Halhal

Huruş-Rüstem Heştcin

Şahrud Köllar

*Hero هرو / Hero-abad هروآباد , Halhal kentinin şehir merkezidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Halhal Müzesi, Germhane Kaplıcası ve maden suyu, Kelver Şelalesi, Kelver Mağarası, Kelver İmamzadesi (Hz.Ali’nin yedi torununun mezarı), Hefthane Mağarası.
Kevser (Givi/ Küyü)

(Halhal’ın banliyosu)

Genel nüfusu: 32.696 (1996), Şehir merkezi: 6.805 (1996)

Bağlı şehirler: Givi

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Givi

Firuz Firuzabad

*Kevser (Givi) adı hakkında bkz.→Halhal Havzası İlleri

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Givi (Küyü) Kaplıcası ve Maden Suyu.
Germi (Muğan)

Yüzölçümü: 2.019 km²

Genel nüfusu: 103.732 (1996), Şehir merkezi: 28.166 (1996); 28.348 (2006)

Bağlı şehirler: Germi, Tazekend-Üngüt

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Germi

Engût Tazekend-Üngüt

Moran Zehra

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kabir Kalesi (Burada çok sayıda Lahit vardır).
Mişginşehr (Hiyâv خيا و )

Yüzölçümü: 3.877 km²

Genel nüfusu: 164.007 (1996), Şehir merkezi: 49.787 (1996); 61.296 (2006)

Bağlı şehirler: Mişginşehr, Reza, Lahrud

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mişginşehr

Arşag/ Erşe Reza

Muradlu Muradlu

Mişgin-şargi Lahrud

*Arşag’ın adı Azerbaycan Türkçesi’nde Erşe’dir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Sultan Haydar Makberesi, Sasani Şahı II. Şapur’un Kitabesi, Mişginşehr Müzesi, Savalan zirvesindeki kreter gölü, Arşak Kalesi.
Nemin

Yüzölçümü: 1.037 km²

Genel nüfusu: 69.349 (1996), Şehir merkezi: 7.852 (1996)

Bağlı şehirler: Nemin, Anberan, Abibeglu

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nemin

Anberan Anberan

Vilgic Abibeglu

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hayran Gediği doğal yaşam alanı, Arpa Tepesi.
Nir

(Erdebil’in banliyosu)

Genel nüfusu: 30.514 (1996), Şehir merkezi: 5.091 (1996)

Bağlı şehirler: Nir

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nir

Koraim Koraim كراﺌيم / Korayim

Fars Bölge Valiliği / Ostan-ı Fars
Yüzölçümü: 121.825,031 km²

Nüfusu: 3.759.954 (1996); 4.220.721 (2006)

BV Merkezi: Şiraz
Abade

Yüzölçümü: 7.853 km²

Genel nüfusu: 86.990 (1996), Şehir merkezi: 48.882 (1996); 52.042 (2006)

Bağlı şehirler: Abade, İzedhast, Behmen, Soğad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Abade

*Abade, Isfahan-Şiraz yolu üzerindedir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Sarrafyan Çarşısı, Şorcistan/ Şurcistan Kervansarayı, Surmeg Kolah-ı Férengi ve Kalesi, Mescid-i Camii, İzedhast Kalesi.
Ersencan

(Mervdeşt’in banliyosu)

Genel nüfusu: 37.011 (1996), Şehir merkezi: 14.744 (1996)

Bağlı şehirler: Ersencan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ersencan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kademgâh Eyvanı, Dahhak Kalesi, Saidiyye Medresesi, Mescid-i Camii Atik.
İstehban

Yüzölçümü: 2.020 km²

Genel nüfusu: 62.904 (1996), Şehir merkezi: 31.192 (1996); 33.101 (2006)

Bağlı şehirler: İstehban, İc, Runiz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İstehban

Runiz Runiz

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İc/ Çahar Taki (Mescid-i Sengi), Tarihi İc Tepesi.
Eglid/ Aglid

Yüzölçümü: 7.161 km²

Genel nüfusu: 80.841 (1996), Şehir merkezi: 35.983 (1996); 49.709 (2006)

Bağlı şehirler: Eglid, Sede

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Eglid

Hasanabad Hasanabad

Sede Sede

*Eglid, Arapça kökenli bir kelime olup, “Kilit” anlamına gelmektedir. Türk yerleşim birimlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Sede Kademgâhı/ Girişi, Teng-i Barak Mağarası ve Yazıtı, Eglid Mescid-i Camii, Şirin Çeşme/ Su Kaynağı, İmamzade Seyyid Muhammed, Kâftar Gölü, Behram Gûr/ Behram Gor Su Kaynağı.
Bevanat (Suriyan)

Yüzölçümü: 4.874 km²

Genel nüfusu: 44.805 (1996), Şehir merkezi: 9.019 (1996)

Bağlı şehirler: Bevanat, Kerei

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bevanat

Sercihan Kerei

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Suriyan Mescid-i Camii, İmamzade Şah Mir Hamza, Haydar Beg Kalesi, İmamzade Bezm Kalesi.
Cehrom

Yüzölçümü: 5.750 km²

Genel nüfusu: 193.805 (1996), Şehir merkezi: 94.185 (1996); 103.023 (2006)

Bağlı şehirler: Cehrom/ Cehrum, Bab-enar, Haveran, Kutbabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Cehrom

Hafr Bab-enar

Simkan Duze

Kurdiyan Kutbabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Cehrom girişi, İmamzade Hüseyn, Kapalı Pazar, Hafr Şelalesi, Simkan Ateşgedesi, Seng-şiken (Taşkıran) Mağarası, Han Medresesi ve Camii, İmamzade Fazl ibn-i Musa ibn-i Cafer, Simkan Kaplıcası, Cehrom Mescid-i Camii.
Hürrembid/ Safaşehr

(Abade’nin banliyosu)

Genel nüfusu: 44.221 (1996), Şehir merkezi: 17.576 (1996); 22.254 (2006)

Bağlı şehirler: Safaşehr, Gadirabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Safaşehr

Meşhed-i Morğab Gadirabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Şüheda, Şehidabad Kervansarayı, Benab Kasr-ı Yakup Su Kaynağı.
Darab

Yüzölçümü:11.110 km²

Genel nüfusu: 151.500 (1996), Şehir merkezi: 48.130 (1996); 54.513 (2006)

Bağlı şehirler: Darab, Cennetşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Darab

Rustag Rustag

Furg Du-burci

*Dar ibn-i Behmen, burada bir bina yaptırmıştır. Darab adını buradan almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novban, Veche Tesmiye Şehrha ve Rustaha-yı İran, s.60)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Rud-u Şor Şelalesi, Darab Mescid-i Camii, Muzaycan Kalesi, Darabgerd, Mescid-i Sengi/ Taş Mescid (Ateşgede Azerahş), Darab Nakş-ı Rüstem, Behmen Kalesi, Tenge Rağz Şelalesi, Seyyid Alaeddin Pa Pir Murad Aramgâhı/ Türbesi.
Zerrindeşt

Genel nüfusu: 56.059 (1996), Şehir merkezi: 16.962 (1996)

Bağlı şehirler: Hacıabad, Şehr-i Pir

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hacıabad

İzedhast Şehr-i Pir

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Meydan-ı Gül Gölü.
Sépidan (Erdekan/ Erdekan-ı Fars=Fars Erdekanı)

Yüzölçümü: 3.171 km²

Genel nüfusu: 78.222 (1996), Şehir merkezi: 11.230 (1996)

Bağlı şehirler: Erdekan, Beyza

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Erdekan

Beyza Beyza

Hemaycan Dehpagâ

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Berm-i Firuz Gölü, Margûn Şelalesi, İmamzade Seyyid PNureddin, İmamzade Fahreddin.
Şiraz

Yüzölçümü: 10.429 km²

Genel nüfusu: 1.422.585 (1996), Şehir merkezi: 1.053.025 (1996); 1.214.808 (2006)

Bağlı şehirler: Şiraz, Dariyan, Zergan, Lepui, Servistan, Hırame 21.683 (2006), Kevar 22.158 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şiraz

Erjen Hane-Zenyan

Zergan Zergan

Servistan Servistan

Kerbal Hırame

Kevar Kevar

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hazret-i Şahçerağ Bargâh-ı Mutahharı, Sebz-puşan Tekyesi, Pars Müzesi, Hacevi KirMani Aramgâhı/ Türbesi, Kur’an Dervazesi/ Kapısı, Servistan Sarayı, Enguşt Gebri Kalesi, Şeyh Yusuf Servistani Kabri, Kerim Hani Erki, Hafız Makberesi, Sadi Makberesi, Vekil Pazarı, İrem Bağı (Türk-Kacar dönemi sivil mimaRi örneklerinden), Vekil Hamamı, Mescid-i Camii Atik, Mescid-i Nov (Yeni Camii), İmamzade İbrahim, Nasirül-Mülk Camii, Hazret-i Şemun Kilisesi, Sibeviyye Aramgâhı/ Türbesi, Baba-Kûhi Aramgâhı/ Türbesi, Heft Tenan İmareti, Afîfabad Bağı, İmamzade İsmail Türbesi, İmamzade Seyyid Emir Ali ibn-i Hamza, Narıncistan-ı Kavam Binası (Türk-Kacar dönemi sivil mimaRi örneklerinden), Bend-i Emir/ Emir Bendi, Şapuri Evi, Müşir Sarayı, Ağa Han Medresesi, Kacariyye Müzesi, DilguŞa Bağı.
Ferraşbend

(Firuzabad’ın banliyosu)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 16.106 (1996)

Bağlı şehirler: Ferraşbend

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ferraşbend

Dehrem Dehrem

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar:Ferraşbend Ateşgedesi.
Fesa

Yüzölçümü: 4.206 km²

Genel nüfusu: 182.060 (1996), Şehir merkezi: 81.706 (1996); 90.251 (2006)

Bağlı şehirler: Fesa, Şeşdeh, Zahidşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Fesa

Şeşdeh ve Garabulag Şeşdeh

Şibkûh Zahidşehr

Novbendegân Novbendegân

*Fesa, Şiraz’ın 164 km güneydoğusundadır. Fesa, Tahmors’un çocuklarından birinin adını taşımaktadır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.93-94)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Zahid, Dahhak Tepesi, Antik Çihl-Çeşme kalıntıları, İmamzade Hasan.
Firuzabad

Yüzölçümü: 11.821 km²

Genel nüfusu: 136.484 (1996), Şehir merkezi: 50.051 (1996); 58.210 (2006)

Bağlı şehirler: Firuzabad, Meymend

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Firuzabad

Meymend Meymend

*Firuzabad, Şiraz’ın 120 km güneyindedir. Sasani Erdeşir-I tarafından kurulan kentin eski adı, yaban merkEbi veya mezar anlamına gelen “Gor” idi. Azud’üd-Dövle Deylemi, kentin Gor olan adını beğenmemiş ve Firuzabad olarak değiştirmiştir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.94-95)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Şehr-i Gûr/ Şehr-i Gor kalıntıları, Kale Duhter (Kız Kalesi), Nakş-ı Rüstem, Mehr-i Narese Köprüsü, İmamzade Şehid Seyyid Şucaeddin Hasan ibn-i Musa Kâzım (İmamzade Şehid) Türbesi, Meymend Bağları ve RencBirân Su Kaynağı, Meymend Gül Suyu Şenlikleri.
Gir ve Karzin

Yüzölçümü: 3.810 km²

Genel nüfusu: 54.536 (1996), Şehir merkezi: 12.831 (1996)

Bağlı şehirler: Gir ve Karzin, Fethabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gir ve Karzin

Efzer Şehrek-Cenubi
Kazerun

Yüzölçümü: 4.045 km²

Genel nüfusu: 246.303 (1996), Şehir merkezi: 81.713 (1996); 84.594 (2006)

Bağlı şehirler: Kazerun, Gaimiyye 23.734 (2006), Balade, Hışt, Novdane

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kazerun

Cere(Gere) ve Balade Balade

Hışt ve Kemarec Konar-tahta

Kûhmerre Novdan

*Kazerun, Türk yerleşim birimlerindendir.

*Deşt-i Erjen, Şiraz ile Kazerun arasında geniş bir ovadır. Bu ovada “Dıraht-ı erjen/ Erjen ağacı” denen Yabani badem oldukça fazladır. Adını Yabani badem ağacı olan “erjen”den almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.62)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Nakş-ı Behram (Ser-i Meşhed-Nakş-ı Behram/ II.Behram), Antik Bişapur kenti, Müşir Köprüsü, İmamzade Hüseyn Türbesi, Perişan Gölü (FâMur), Şeyh Ebu İshak Kazeruni Kabri.
Laristan/ Lar

Yüzölçümü: 20.420 km²

Genel nüfusu: 225.982 (1996), Şehir merkezi: 51.690 (1996); 51.961 (2006)

Bağlı şehirler: Lar, Hur, Evez, Bunaruye, Beyram, Cuveym, Hunc, Geraş 27.574 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lar

Evez Evez

Bunaruye Bunaruye

Beyram Beyram

Cuveym Cuveym

Hunc Hunc

Geraş Geraş

*Bölge valiliğinin yüzölçümü en geniş ilçesidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bağ-ı Neşat, Kaysariyye Pazarı, Hunc Gölü, Lar Mescid-i Camii, Geraş Heft Ab-ı Enbar (Geraş-Yedi Su Deposu), Bazar Kervansarayı, İmamzade Mir Hamza, İmamzade Bériz, İvez Mescid-i Camii, İmamzade Mir Ali ibn-i Hüseyn, Geraş Kalesi.
Lamerd

Yüzölçümü: 5.600 km²

Genel nüfusu: 61.318 (1996), Şehir merkezi: 15.390 (1996); 21.365 (2006)

Bağlı şehirler: Lamerd, Éşkenan, Ehel, Âlâ-Mervdeşt

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lamerd

Éşkenan Éşkenan

Âlâ-Mervdeşt Âlâ-Mervdeşt

Serayn Serayn

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Afîfüd-din Türbesi, Pir Mubarek Ziyaretgâhı, Kadim Ali Han Hamamı (Éşkenan).
Mervdeşt

Yüzölçümü: 6.940 km²

Genel nüfusu: 289.515 (1996), Şehir merkezi: 103.579 (1996); 123.858 (2006)

Bağlı şehirler: Mervdeşt, Saadşehr, Seyiddan, Kamfiruz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mervdeşt

Durudzen Köşkek

Saadabad Saadşehr

Seyiddan Seyiddan

Kamfiruz Kamfiruz

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Taht-ı Cemşid kalıntıları, Nakş-ı Receb, BOstanek vadisi, İşkeft Gâvî Mağarası, İmamzade Akîl, Seyyid Durudzen Gölü.
Memeseni (Nurabad)

Yüzölçümü: 6.331 km²

Genel nüfusu: 163.235(1996), Şehir merkezi: 42.243 (1996); 51.668 (2006)

Bağlı şehirler: Nurabad, Musiri

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nurabad

Düşmenziyari Devletabad

Rüstem Masiri

Mahurmilani Mahurmilani

*Memeseni, Türk yerleşim birimlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şah Behram (Behram Gor) Taş Süslemeleri, Meyl-i Ejdeha (Ejderhâ Eğimi/ yokuşu), Nurabad Ateşgedesi.
Mehr

Genel nüfusu: 49.724 (1996), Şehir merkezi: 3.904 (1996)

Bağlı şehirler: Mehr, Galledar, Veravi

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mehr

Galledar Galledar

Veravi Veravi
Neyriz

Yüzölçümü: 10.752 km²

Genel nüfusu: 91.597 (1996), Şehir merkezi: 37.377 (1996); 45.180 (2006)

Bağlı şehirler: Neyriz, Abadetaşk, Muşkân

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Neyriz

Abadetaşk Abadetaşk

Pişkûh Muşkân

Gatruye Gatruye

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Cami-i KEbir, İmamzade Sultan Seyyid İbrahim, Neyriz Kervansarayı, Tarem Şelalesi, Hazret-i NEbiyyullah Kademgâhı/ Girişi, İmamzade Hace Ahmed EnSari.
Gilan Bölge Valiliği / Ostan-ı Gilan
Gilan Bölge Valiliği’nin kuzey bölgesi/ Astara ve Enzeli kadim Darüs-Saltana Azerbaycan’ı topraklarıdır.
Yüzölçümü: 13.951,857 km²

Nüfusu: 2.241.589 (1996); 2.381.063 (2006)

BV Merkezi: Reşt
Astara

Yüzölçümü: 423 km²

Genel nüfusu: 63.254 (1996), Şehir merkezi: 30.666 (1996); 40.664 (2006)

Bağlı şehirler: Astara, Levendvil

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Astara

Levendvil Levendvil

*Astara, Azerbaycan şehirlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade İbrahim Aramgâhı/ Türbesi, Astara Éstil Gölcüğü, Tarihi Abbasabad Bağı, Kaktüs Bahçesi, Şeyh Taceddin Mahmut Hıyavi Aramgâhı/ Türbesi, Hayran Boğazı doğal gezi alanı, Levendivil Şelalesi.
Astane-i Eşrefiyye/ Astana

Yüzölçümü: 417 km²

Genel nüfusu: 113.483 (1996), Şehir merkezi: 33.457 (1996); 36.298 (2006)

Bağlı şehirler: Astane-i Eşrefiyye, Kiyaşehr/ Kéyaşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Astane-i Eşrefiyye

Kiyaşehr Kiyaşehr

*Kiyaşehr/ Bender-Hasan Kiyade, Lahican’ın kuzey batısında Hazar denizi sahilindedir. Hasan Kiya, “Sadat-ı Alevi” adı verilen tanınmış bir seyyid hanedanıdır. Bunlar bir süre Gilan’da hükümet etmiştir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.33)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Dr. Muhammed Muin Aramgâhı/ Türbesi, İmamzade Aga Seyyid Celaleddin Eşref Bargâh-ı Mutahharı/ Pâk Divanı, Huzur verici sahili ve balık avlama imkânları.
Emleş

(Rudser’in banliyosu)

Genel nüfusu: 50.716 (1996), Şehir merkezi: 14.260 (1996)

Bağlı şehirler: Emleş, Rankûh

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Emleş

Rankûh Rankûh

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Behram Ali Sufi Evi, ZerBicar Gölcüğü.
Bender-Enzeli (Bender-Pehlevi)

Yüzölçümü: 303 km²

Genel nüfusu: 119.827 (1996), Şehir merkezi: 98.544 (1996); 109.687 (2006)

Bağlı şehirler: Bender-Enzeli

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Enzeli

*Bender-Enzeli’nin adı Ş. 1314/ 1935 yılında Bender-Pehlevi olarak değiştirilmiştir. Şah rejimi yıkıldıktan sonra eski adına tekrar kavuşmuştur. Azerbaycan şehirlerinden olan Enzeli kenti halkının yarıya yakını Azerbaycan Türkü’dür. (Coğrafyâ-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1029)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim Gaziyan Köprüsü, İmamzade Bibi Huriye Aramgâhı/ Türbesi, Enzeli Gölcüğü, Saat Kulesi, Şehrdari/ Belediye İmareti, Deniz Feneri (Minar/ Fanus-u Deryai), Miyan-Poşte Sarayı, Serhankel Gölcüğü, Deniz Kuvvetleri Müzesi, Müzik Evi, 90 yıllık Sahil Parkı.
Reşt

Yüzölçümü: 1.231 km²

Genel nüfusu: 715.097 (1996), Şehir merkezi: 417.748 (1996); 551.161 (2006)

Bağlı şehirler: Reşt, Hoşk Bicar, Humam, Senger, Kuçısfahan, Leştnişa

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Reşt

Hoşki Bicar Hoşk Bicar

Humam Humam

Senger Senger

Kuçısfahan Kuçısfahan

Leştnişa’ Leştnişa’

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Şehirdari/ Belediye İmareti, Kadim Muhteşem Parkı/ Park-ı Kuds, Reşt Müzesi, İmamzade Haşim Bargâh-ı Mutahharı/ Pâk Divanı, Mirza Küçük Han Aramgâhı/ Türbesi, Reşt Külah-ı Férengi İmareti, Dâna-yı Ali Türbesi, Pesi-Han Göleti, Mescid-i Safi (Sefid), Haher-i İmam (İmamın kızkardeşi) Türbesi.
Rızvanşehr

(Tavaliş’in banliyosu)

Genel nüfusu: 58.693 (1996), Şehir merkezi: 8.875 (1996)

Bağlı şehirler: Rızvanşehr, Pere-ser

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rızvanşehr

Pere-ser Pere-ser

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Pereser Mescid-i Sepid’i (Espidmezget), Punel Tuğla Köprüsü, Seyyid Eminüs-Sultan Garib-bende Türbesi.
Rudbar

Yüzölçümü: 2.519 km²

Genel nüfusu: 113.083 (1996), Şehir merkezi: 11.903 (1996)

Bağlı şehirler: Rudbar, Rüstemabad, Mencil, Loşan, Bereh-ser/ Bere-ser, Tutkabun, Cirindih

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rudbar

Horgâm Bereh-ser/ Bere-ser

Rahmetabad ve Bölükat Tutkabun

Umarlu Cirindih

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Marlik Tepesi, Mencil Barajı ve çevresi gezi sahası, Dıreft Mağarası, Sefidrud Barajı ve çevresi gezi sahası.
Rudser

Yüzölçümü: 1.757 km²

Genel nüfusu: 152.044 (1996), Şehir merkezi: 34.208 (1996); 33.321 (2006)

Bağlı şehirler: Rudser, Vacergâh, Çabukser, Rahimabad, Kelaçay

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rudser

Çabukser Çabukser

Rahimabad Rahimabad

Kelaçay Kelaçay

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Temican Köprüsü, Se-Ciran Şelalesi, Seyyid Ebu Cafer Sayiri Hasani Aramgâhı/ Türbesi, Emir Bende Türbesi, Pir Mahalle Türbesi.
Siyahkel

(Lahican’ın banliyosu)

Genel nüfusu: 51.675 (1996), Şehir merkezi: 13.562 (1996)

Bağlı şehirler: Siyahkel, Deyleman

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Siyahkel

Deyleman Deyleman

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Leveng Şelalesi, Tarihi Deyleman Hamamı, Deyleman’da görmeğe değer mıntıkalar.
Şeft

Yüzölçümü: 598 km²

Genel nüfusu: 70.292 (1996), Şehir merkezi: 5.037 (1996)

Bağlı şehirler: Şeft, Ahmedsergorab

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şeft

Ahmedsergorab Ahmedsergorab

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar:İmamzade İbrahim Türbesi.
Sovme-a Sera

Yüzölçümü: 580 km²

Genel nüfusu: 136.710 (1996), Şehir merkezi: 29.398 (1996); 36.522 (2006)

Bağlı şehirler: Sovme-a Sera, Mercegil, Gûr-Ab Zermih

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sovme-a Sera

Tulem Mercegil

Mirza-Küçük Cengeli Gûr-Ab Zermih

*Sovme-a Sera; “Saray kilise/ Manastır” anlamına gelmektedir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Geseker Pazarı Camii, Sovme-a Sera Şelalesi.
Tavalış (Heştper)

Yüzölçümü: 3.407 km²

Genel nüfusu: 154.367 (1996), Şehir merkezi: 33.640 (1996); 41.486 (2006)

Bağlı şehirler: Heştper, Esalim, Havig, Lisar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tavaliş

Esalim Esalim

Havig Havig

Kerganrud Lisar

*Tavalış, “Talış” isminin çoğulu olup, Talış kenti ve çevresini ifade etmektedir. Talış şehir merkezidir. Tevalış ise hem kenti, hem de çevresini ifade eder.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Lésar nahiyesinde Tarihi Salsal Kalesi, Tarihi Ak-Evler Sarayı, Seyyid Şerefşah Türbesi, Serdar Emced Sarayı.
Fumen

Yüzölçümü: 1.021 km²

Genel nüfusu: 103.190 (1996), Şehir merkezi: 31.341 (1996); 27.763 (2006)

Bağlı şehirler: Fumen, Masule

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Fumen

Serdar Cengel Bâlâ-Makelvan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Masule kenti gezi alanı, Tarihi Rudhane Kalesi (Husami), Masule/ Avn bin Ali Türbesi, Tarihi Masule Kervansarayı.
Lahican

Yüzölçümü: 1.379 km²

Genel nüfusu: 152.627 (1996), Şehir merkezi: 53.122 (1996); 71.871 (2006)

Bağlı şehirler: Lahican, Rudbune

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lahican

Rudbune Rudbune

*Lahican kentinin adının aslı; Lah-Can’dır. “Lah”, ipek anlamında, “can” ise mekân zarfı/ ekidir. Lahican,“İpek şehri” demektir. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1030)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyh Zahid Gilani Türbesi, Lahican Mescid-i Camii, Lahican Şeytan-kûh mıntıkasında bulunan göl ve gezi alanı, Kâşifüs-Saltana Türbesi (İran Çay Müzesi), Lahican Kerpiç/ Tuğla Köprüsü, Mescid-i Ekberiyye, Mir Şemseddin Türbesi.
Lengerud

Yüzölçümü: 471 km²

Genel nüfusu: 136.602 (1996), Şehir merkezi: 56.620 (1996); 65.369 (2006)

Bağlı şehirler: Lengerud, Atagur, Kumele, Şelman

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lengerud

Atagur Atagur

Kumele Kumele

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Lengerud Mescid-i Camii, Huzur verici Çemhane sahili, Aga Seyyid Hüseyn Türbesi, Melat Türbesi.
Masal/ Masule/ Masal Şandarmen

(Tavaliş’in banliyosu)

Genel nüfusu: 48.929 (1996), Şehir merkezi: 15.702 (1996)

Bağlı şehirler: Masal, Bazarcum’a

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Masal

Şandarmen Bazarcum’a

*Şandermen, Masule/ Masal bünyesinde olup, kentteki tepe üzerinde konuşludur. Bu tepe üzerinde halkın rağbet edip ziyaret ettiği bir yatır bulunmaktadır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şandarmen’de İmamzade Aga Seyyid Reza Camii ve Türbesi, Kûl Kalesi.

*

*Siyahkel, Hazar denizi sahiline yakın dağlık ve ormanlık bir bölgedir. İnsanları Gilek azınlığına mensuptur. Hürriyetlerine ve bağımsızlıklarına çok düşkündürler. Haliyle silaha da. Bölge halkına yönelik en küçük baskı hareketi ayaklanma nedeni olmaktadır. Hem Rıza Han ve oğlu, rejim değişikliği sonrası hükümetleri bu bölge ile çok uğraşmıştır. Ancak her iki yönetim de baş edememiştir. Mekezî hükümet burası ile uğraşınca muhakkak büyük hadiseler meydana gelmektedir. Halk, geçimini vahşi atları ehlileştirerek ve ormandan odun kömürü elde ederek sağlamaktadır.

Liderliğini siyah elbise ve başlık giymiş bir kadının yaptığı Siyahkelliler Moğollara karşı mücadele etmişlerdir. Tarihte bu olaya “Hareket-i Siyahkel veya Serbe Daran” denmektedir.

İran yönetimleri, bunlarla baş edebilmek için köylerini ateşe vermiş, ancak halk dağlara çekilerek direnişlerini sürdürmüştür. Şah’ın son dönemlerinde, halka baskı yapan 5-6 Savak mensubunun linç edilmesi üzerine, bölgeye asker sevkedilmiştir. Çatışmalarda 6-7 bin kişi hayatını kaybetmesine rağmen direniş devam etmiştir. Hadiselerin yatışması için, askerler bölgeden çekilmiştir. Uygulanan baskılar nedeniyle, bölge halkı her yönetimin muhalifi olagelmiştir.
Gülistan Bölge Valiliği / Ostan-ı Gülistan
Türk/ Türkmen Bölge valiliklerindendir. Mazenderan’dan ayrılmıştır.
Yüzölçümü: 20.892,942 km²

Nüfusu: 1.419.201 (1996); 1.593.055 (2006)

BV Merkezi: Gorgân/ Gürgân
Azadşehr (Şahpesend)

Genel nüfusu: 84.956 (1996), Şehir merkezi: 33.082 (1996); 38.260 (2006)

Bağlı şehirler: Azadşehr (Şahpesend), Novdeh-Handuz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Azadşehr

Çeşmesaran Novdeh-Handuz

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Deşt Kale kenti.
Akkala (Pehlevidej)

Genel nüfusu: 98.664 (1996), Şehir merkezi: 22.200 (1996); 27.402 (2006)

Bağlı şehirler: Akkala, Anbar-Olum

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Akkala

Voşmgir Anbar-Olum

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Alagül Gölcüğü, Tarihi Voşmgir Barajı, Tarihi Akkala Köprüsü (Gürgân nehri üzerindedir. Türk-Safevi dönemi mimari örneklerinden), Akkala Perşembe Pazarı.
Bender-i Gez

(Kurdkûy’un banliyosu)

Genel nüfusu: 45.750 (1996), Şehir merkezi: 15.727 (1996)

Bağlı şehirler: Bender-i Gez, Novkende

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-i Gez

Novkende Novkende

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bender-i Gez’in huzur verici sahili, İmamzade Sefid-Çal, İmamzade Habibullah (Novkende), İmamzade Ali-Reza Sertag.
Bender-Türkmen (Bender Şah)

Yüzölçümü: 2.299 km²

Genel nüfusu: 111.392 (1996), Şehir merkezi: 38.782 (1996); 45.045 (2006)

Bağlı şehirler: Bender-Türkmen (Bender-i Türkmen/ Gümişan), Gümüştepe, Siminşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Türkmen

Gümişan Gümüştepe

*Bir rivayete göre Gümişan kentini adı, “Gâvmiş” kaynaklı imiş. Hazar padişahının oğlunun denizden çıktığı bu yerde bir manda (gâvmiş) görmüş, adı bundan kaynaklanmıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.33) Demek ki, bizim bildiğimiz Türkçe “gümüş” ile bir alakası yokmuş. Halbuki Türkmenler “Gümüş” kökenli olarak kabul etmektedir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gümişan Gölcüğü, Miyan-Kala Yarımadası gezi mıntıkası, İmamzade Aga İmam, Bender-Türkmen/ Pazartesi (Dû-Şenbe) Pazarı.
Ramiyan

Genel nüfusu: 75.949 (1996), Şehir merkezi: 11.001 (1996)

Bağlı şehirler: Ramiyan, Delend, Hanbibin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ramiyan

Findirisk Hanbibin

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şirabad Mağarası ve Şelalesi, “Cennet Yolu” veya “Cennet Koridoru” anlamında Dâlân Beheşt (Gül Ramyan).
Aliabad/ Aliabad-Kotul

Yüzölçümü: 1.100 km²

Genel nüfusu: 117.287 (1996), Şehir merkezi: 41.397 (1996); 46.183 (2006)

Bağlı şehirler: Aliabad, Fazılabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Aliabad

Kumelân Fazılabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kebudval Şelalesi, Zerrin Gül Orman Parkı.
Kurdkûy (Kurt Kuyu)

Yüzölçümü: 1.106 km²

Genel nüfusu: 67.051 (1996), Şehir merkezi: 26.492 (1996); 28.991 (2006)

Bağlı şehirler: Kurdkûy

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kurdkûy

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Kurdkûy Radkan Mili (Kulesi, burcu), İmam Rıza Orman Parkı, İmamzade Ruşenabad, İmamzade Eleng.
Kelale

Genel nüfusu: 127.545 (1996), Şehir merkezi: 23.586 (1996); 27.661 (2006)

Bağlı şehirler: Kelale, Meravetepe

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kelale

Atagur Meravetepe

Gürgân/ Gürgen

Yüzölçümü: 2.852 km²

Genel nüfusu: 323.106 (1996), Şehir merkezi: 188.710 (1996); 269.226 (2006)

Bağlı şehirler: Gürgân, Surhankelate

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gürgân

Baharan Surhankelate

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gürgân Kenti Müzesi, Mescid-i Camii, Nahar-Horan gezi alanı mıntıkası, Eleng-dere gezi alanı, Rengu Su Kaynağı ve Şelalesi, İmamzade Nur, Ziyaret Şelalesi, Gülistan Millî Parkı, Cuma Pazarı, Kadim Şehir Pazarı, Antik Tureng Tepesi, Baran-kûh Şelalesi, Gürgân Gızıl Alan Duvarı veya Seddi İskender de denen savunma duvarları kalıntısı. Rivayete göre, Sasaniler döneminde Hunların İran topraklarına girmelerine engel olmak için yapılmıştır:
Künbed-i Kavus (Kümmethovz)

Yüzölçümü: 7.069 km²

Genel nüfusu: 249.395 (1996), Şehir merkezi: 111.253 (1996); 127.167 (2006)

Bağlı şehirler: Künbet-i Kavus, İnceburun

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî/Hoyme Künbet-i Kavus

Daşburun İnceburun

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Yahya bin Zeyd, Kabus bin Voşmgir Makberesi/ Anıtı, At Yarışları, Acıgöl Gölcüğü, Kadim Cürcan şehir harabesi.
Minudeşt

Yüzölçümü: 467 km²

Genel nüfusu: 118.106 (1996), Şehir merkezi: 21.011 (1996); 25.983 (2006)

Bağlı şehirler: Minudeşt, Galikeş 20.009 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Minudeşt

Galikeş Galikeş

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Luve Şelalesi, Kala-Maran, Mahtumkulu Firaği Aramgâhı/ Türbesi, Kerim İşan Havza-i İlmiyyesi, Keyaram Fereng Köyünde Düldül mağarası.
Hemedan Bölge Valiliği / Ostan-ı Hemedan
Hemedan Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Hemedan, Merkezî, Kum, Tahran ve Elburz bölge valilikleri topraklarına Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal veya Irak-ı Acem de denmektedir.
Yüzölçümü: 19.546,818 km²

Nüfusu: 1.677.789 (1996); 1.674.595 (2006)

BV Merkezi: Hemedan
Esedabad

Yüzölçümü: 1.414 km²

Genel nüfusu: 109.936 (1996), Şehir merkezi: 48.386 (1996); 51.304 (2006)

Bağlı şehirler: Esedabad

Nahiyeler ve Merkezleri:

Esedabad, Esedabad

*Esedabad, tanınmış düşünür Pan-İslamist Seyyid Cemaleddin Esedabadi’nin (Afgani) memleketidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Hüsrevabad Köprüsü, Esedabad Mescid-i Camii (Sultani), Tarihi Ağacan Bulağı Yazıtı, Gülistan Hamamı, Pir Süleyman Gölcüğü, Derbend Gölcüğü, Seyyid Cemaleddin Esedabadi (Afgani) Hatıra Kitabesi.
Bahar

Yüzölçümü: 1.321 km²

Genel nüfusu: 127.635 (1996), Şehir merkezi: 25.865 (1996); 27.271 (2006)

Bağlı şehirler: Bahar, Salihabad, Lalecin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bahar

Salihabad Salihabad

Lalecin Lalecin

*Bahar, Türk yerleşim birimidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyh Muhammed Bahari Aramgâhı/ Türbesi.
Tuyserkan

Yüzölçümü: 1.458 km²

Genel nüfusu: 118.949 (1996), Şehir merkezi: 37.886 (1996); 42.520 (2006)

Bağlı şehirler: Tuyserkan, Serkan, Ferisfec

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tuyserkan

Gulgulrud Ferisfec

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Serkân Heft Çenar Pir-i Kemer-beste/ Serkân/ Heft Çenar Kemer-beste Piri, Rızayeddin Artımani Türbesi, Ferisfec Şah Abbasi Kervansarayı, Tarihi Éştırak Kalesi, Şahristane Kale Duhter (Şahristane Kız Kalesi), Kadim Tuyserkan Pazarı, Tuyserkan Mescid-i Camii, Hakuk NEbi Kümbeti, Şeyh Ali-Han Zengene Medresesi, Şahzade Nasir.
Rezen

Yüzölçümü: 2.548 km²

Genel nüfusu: 123.790 (1996), Şehir merkezi: 8.325 (1996)

Bağlı şehirler: Rezen, Demag, Gurve-i Dercezin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rezen

Serdrud Demag

Gurve-i Dercezin Gurve-i Dercezin

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Ezher bin Ali, İmamzade Hûd.
KebudRaheng

Yüzölçümü: 3.855 km²

Genel nüfusu: 152.813 (1996), Şehir merkezi: 18.327 (1996)

Bağlı şehirler: Kebudraheng, Şirinsu, Gültepe

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kebudraheng

Şirinsu Şirinsu

Gültepe Gültepe

*Kebudraheng ve çevresinde yoğun Türk yerleşim merkezleri bulunmaktadır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Alisadr mağarası, Tarihi Kurican Köprüsü, Yarımkaya Kervansarayı.
Melayir

Yüzölçümü: 3.301 km²

Genel nüfusu: 297.063 (1996), Şehir merkezi: 144.373 (1996); 153.748 (2006)

Bağlı şehirler: Melayir, Cukar, Ezenderiyan, Samen

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Melayir

Cukar Cukar

Zend Zengene-ulya

Samen Samen

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Antik Nuşican Ateşgede ve Kalesi, Tarihî Qorab (Corab) Tepesi, Tarihi Samen Burcu, Mir Fettah Buzluğu, Kadim Melayir Pazarı, Tarihi Lutf-Ali Han Evi.
Nihavend

Yüzölçümü: 1.487 km²

Genel nüfusu: 184.137 (1996), Şehir merkezi: 65.164 (1996); 72.218 (2006)

Bağlı şehirler: Nihavend, Firuzan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nihavend

Hazel Firuzan

Zerrindeşt Burzul

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Serab-ı Géyan, Antik Géyan Tümülüsü, Hacc Aga Turab Hamamı, Nihavend Mescid-i Camii, Kala Kubad Köyü Lale Bahçeleri, Serab-ı GâmAsyab, Akgöl Gölcüğü, Farsiyan Gölcüğü, Baba Pire Türbesi.
Hemedan

Yüzölçümü: 1.161 km²

Genel nüfusu: 563.466 (1996), Şehir merkezi: 401.281 (1996); 473.149 (2006)

Bağlı şehirler: Hemedan, Curegan, Meryanac, Gehavend, Famenan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hemedan

Şera Gehavend

Famenin Famenin

*Hemedan kenti nüfusunun %65’ı Türk’tür. Hemedan’dan Bahteran (Kirmanşah)’a doğru 12 km’lik hat Türk yerleşim bölgesidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Hemedan Doğa Müzesi, Abbasabad gezi alanı, Ekbatan Barajı, Gencname Yazıtları, Gencname Şelalesi, Bu-Ali Sina Türbesi ve Müzesi, Baba Tahir Aramgâhı/ Türbesi ve Anı Binası, Ester ve Mordahay Türbesi, Künbed-i Aleviyan (Aleviler Kümbeti, Türkmen-Selçuklu dönemi eseridir. H/K. VI/XII. yüzyıl), Taş Aslan (Şir-i Sengi) heykeli, Kurban Burcu (H/K.1009/ 1600), Tarihi Kent Meydanı (İmam Humeyni), Hemedan Pazarı, Gülşen Kervansarayı, İmamzade Abdullah, İmamzade Yahya, Mescid-i Camii, Şahzade Hüseyn, Antik Hekmetane Tepesi, Antik Musalla Tepesi/ Tümülüsü, Elvend dağı ve kayak pisti
Horasan-I: Kuzey Horasan Bölge Valiliği / Ostan-ı Horasan-ı Şimali
Yüzölçümü: 27.781,5 km²

Nüfusu: 733.065 (1996); 791.930 (2006)

BV Merkezi: Bocnurd
Ésferayin (Miyanabad)

Yüzölçümü: 5.023 km²

Genel nüfusu: 118.334 (1996), Şehir merkezi: 41.062 (1996);51.321 (2006)

Bağlı şehirler: Ésferayin/ İsferayin, Safiabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ésferayin

Bam-Safiabad Safiabad

*Ésferayin’de, Aladağ’dan çıkan Karasu çayı Cacerm ovasını sular. Ésferayin’in nüfusunun %35-40’ı Tük’tür.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Bilkays Kenti Harabeleri (Beş-altı bin yıllık olduğu ifade edilen eski yerleşim kalıntısıdır), Şeyh Ali Ésferayini Aramgâhı/ Türbesi, İmamzade Şahzade Cafer, İmamzade Şahzade Zeyd