Azerbaycanı terkibindedir.
*Batı Azerbaycan Bölge Valiliği’nin; Türkiye-Nahçıvan-İran ortak sınırından Türkiye-Irak-İran sınırına kadar olan Türkiye’ye mücavir dağ köy ve kömleri, Kara-Koyunlu ve Küresinli bölgeleri hariç Kürtçe, Türkçe ve Kürtçe-Türkçe karışımı dilleri kullanmaktadır. 0-50 km’den sonra Güneybatı Azerbaycan’da oturan halkın tamamının dili Türkçe’dir.
*Türkiye-İran sınırında Kara-Koyunlu mıntıkası (Aralık ilçesi karşısı) ve Küresinli ili mıntıkasında (Salmas’ın Türkiye’ye mücavir sınır boyu, Van ili karşısı) Türkçe konuşulmaktadır.
* Bazı Batı Azerbaycan BV kentlerinde konuşulan diller:
-Maku: Türkçe, Dağlık kesim Kürtçe, Maku’nun kuzeyi, Aralık ilçesi karşısı Kara-Koyunlu mıntıkasıdır. Halkın dili Türkçe ve kısmen Kürtçe’dir.
-Hoy: Türkçe, Dağlık kesim Kürtçe
-Salmas: Türkçe, Dağlık kesim Türkçe (Küresinli İli), Kürtçe
Batı Azerbaycan BV’de yaşayan Türk tayfaları:
-Afşar /Kasımlu ve Areşlu tayfaları: Urumiye ve civarında meskûn
-Afşar/ Kereclu, İmanlu, Davudlu, Kılıçlı, Haydarlu, Yorganlı, Gani-begli, Kilelu, Adaklu, Yeberlu/ Eberlu يبرلو , Tutmaklu, Kûhgiluyelu, Kara-Hamzalı, Terzilu cemaatleri. Urumiye’de Terzilu isimli mahalleleri vardır. (7.000 hane, 25.000 kişi, XIX. yüzyı)
-Tevelli/ Tevelleli: Urumiye civarı
-Kara-Koyunlu: Maku-Hoy-Tebriz arasında yaşarlar
-Dumbuli/Dombeli: Hoy-Salmas civarında 1.200 aile (1800 yılı)
-Karapapak: (Ayrıca bilgi verilmiştir)
2.831.779 (2006)
-Urumiye: 725.008
-Tekab: 43.702
-Çaldıran:43.510
-Hoy: 323.194
-Salmas (Şahpur/ Dilman): 156.558
-Şahindej (ŞahinKale Afşar): 104.598
-Maku: 159.229
-Miyanduab (Miyandab): 209.840
-Negade: 110.257
Türk nüfusu:
AzerbaycanTürkleri 2.548.601
-
577.307
43.702
13.012
178.708
79.560
34.204
41.865
112.933
72.975
112.933
72.975
90
2.548.601
Buşehr
Bender-Buşehr
Yüzölçümü: 23.168 km²
Nüfusu:
727.373 (1996)
866.490 (2006)
Buşehr BV kentlerinde konuşulan diller:
-Deşti(Hurmuc): Farsça, Türkçe, Arapça
-Bender Kengan: Farsça, Türkçe, Arapça
866.490 (2006)
-Bender Buşehr: 187.914
-Tengistan/ Ehrem: 59.066
-Deştistan/ Borazcan: 209.634
-Deşti/ Hurmuc: 69.350
-Bender-Deyyir: 41.986
-Bender-Deylem: 25.076
-Bender-Kengan: 78.318
-Bender-Gunave: 72.331
*Buşehr BV’nin Deylem limanından Hürmüzgan BV’deki Lenge limanına kadar 585 km.’lik saha ile Deştistan/ Burazcan, Buşehr ve Kengan Kaşkayı kışlak mıntıkalarındandır.
*Buşehr BV arazinin tamamına yakını (%95) kadim Kaşkayı Vilayeti/ Kaşkayı-Yurt’a dâhildir. Buşehr’de 33 bin civarında Kaşkay Türkü yaşamaktadır.
Türk nüfusu:
Kaşkay Türkleri 47.500
-
161.674
10.883
92.221
31.667
16.008
24.996
23921
59.291
5.5
47.500
Çahar-Mahal ve Bahtiyari
Şehr-i Kürd
Yüzölçümü: 16.201 km²
Nüfusu:
766.415 (1996)
843.784 (2006)
*Bölge valiliğinin bazı mıntıkalarında yaşayan halk Türk-Kürt karışımıdır. Dilleri de hakeza Türkçe-Kürçe halitasıdır.
*Çahar-Mahal ve Bahtiyari’de Türkçe, Lorca ve Bahtiyarice ile birlikte konuşulur.
*Çahar-Mahal ve Bahtiyari BV’de konuşulan Türk ağızları: Samani, Beni, Şehrekî, Sefid-Deşti ve Kaşkayı
Bazı Çahar-Mahal ve Bahtiyari BV kentlerinde konuşulan diller:
-Şehr-i Kürd: Lorca, Türkçe
843.784 (2006)
-Erdel: 64.375
-Burucin: 104.485
-Şehr-i Kürd: 343.514
-Farsan/ Mizdec: 82.303
-Kûhreng: 25.552
-Lordekân: 143.683
*Türk şehirleri: Burucin, Sâman, Buldacı, Feradunbe, Cungan ve Lordekân’dır. Lordekân halkının tamamına yakını Türk’tür.
-Şehr-i Kürd’e bağlı Lar/ Larân nahiyesinin Kuçan ve Markede köyleri Türk’tür. Şehr-i Keyan kenti Türk nüfusu 20 bin’dir.
-Yase-çay (Yase-çah) köyü Türk nüfusu 800
-Lirkî Türkleri
*Çahar-Mahal ve Bahtiyari BV’nin Burucin ilçe toprakları kadim Kaşkayı Vilayeti/ Kaşkayı-Yurt’a dâhildir. Kaşkay Türkleri’nin yaklaşık %4.16’sı bu valilik topraklarında yaşamaktadır.
-Memeseni Lorları arasında yaşayan Bekeş ve Ağaç-eri Türkleri, Türkçe’yi bırakıp Lorca konuşmaya başlamıştır. Huzistan’da oturanlar, Arapça konuşmaktadır.
Türk nüfusu:
Kaşkay Türkleri 104.000
-
7.177
49.077
126.746
26.219
1.737
22.728
2.3
104.000
Doğu Azerbaycan / Azerbaycan-ı Şarki
Tebriz
Yüzölçümü: 45.481 km²
Nüfusu:
3.325.671 (1996) 3.527.267 (2006)
Tebriz, Darüs- Saltana Azerbaycanı’nın merkezidir.
Doğu Azerbaycan BV kentlerinde konuşulan diller: Tamamen Türkçe
Doğu Azerbaycan BV’de yaşayan diğer Türk tayfaları:
-Mukaddem: Merağa’da yurt tutmuşlardır. 5.000 kişi (XIX-ncu yüzyıl başı)
-Kara-Gozlu/ Zerger: 100 hane (XIX. yüzyıl ortası)
-Amele: 40 hane (XIX. yüzyıl ortası)
-Kaşkayı: 35-40 bin hane, (XIX. yüzyıl başı)
-İnanlu: Darab ve Fesa’da 4.800 hane (XIX. yüzyıl ortası)
-Ağaç-eri/ Çoğatay Keştil: bin hane (XIX. yüzyıl ortası)
-Nefer: Fars’ta çok yerde 850 çadır(XIX. yüzyıl ortası)
-Baharlu: 1.230 hane, 12 bin kişi (XIX. yüzyıl ortası)
-Farsi-Medan: 10 bin kişi
-Kara-Bayat: Şiraz çevresi 3 bin kişi
4.220.721 (2006)
-Abade: 86.990
-Ersencan: 37.011
-İstihban: 62.904
-Eglid/ Aglid: 80.841
-Buvanat/ Suriyan: 44.805
-Cehrom: 193.805
-Hürrembid/ Safaşehr: 44.221
-Darab: 151.500
-Zerrindeşt: 56.059
-Sepidan/ Erdekan: 78.222
-Şiraz: 1.422.585
-Ferraşbend (Firuzabad)
-Fesa: 182.060
-Firuzabad: 136.484
-Gir u Karzin: 54.536
-Kazerun: 246.303
-Laristan/Lar: 225.982
-Lamerd: 61.318
-Mervdeşt: 289.515
-Memeseni/ Nurabad: 163.235
-Mehr: 49.724
-Neyriz: 91.597
Kaşkayıların ikamet ettiği yerleşim birimleri: Abade, Aglid, Nurabad/ Memeseni, Mervdeşt, Sepidan/ Erdekan, Cehrom, Deşt-i Erjen, Firuzabad, Laristan/Lar, Kazerun, Germabad ve Çemenhana, Kevar, Ferraşbend, Gir u Karzin, Çenar- Şahican, Şiraz merkezindeki Kaşkayı mahalleleri
*Kazerun’da “Kazerunî ağzı” konuşulur. Köylerinde Türkler de yaşamaktadır.
*Darab’da Baharlu ve İnallu Türkleri
*Yaylak: Şiraz ve Deşt-i Erjen arasındaki bölgeden Kazerun’a kadar uzanır. Kaşkayı ilinin iki yaylak mıntıkasından biridir.
*Fars arazinin tamamı Kaşkayı Vilayeti sahasında kalmakla birlikte Kaşkayılar tarafından yaklaşık %85’i kullanılmaktadır.
121.825 km² %85’i=103.551
*Fars’da yaşayan Afşar grupları
*Baharlu Türkleri: 1932’de 8 bin aile, 1954’te nüfusları 40 binden fazla idi.
*Abiverdiler: 1955’te 30-35 bin kişi.
*Fars BV arazinin tamamı kadim Kaşkayı Vilayeti/ Kaşkay-yurt bünyesindedir. Kaşkayı Türkleri’nin yaklaşık %68’i bu valilik topraklarında yaşamaktadır.
Türk nüfusu:
Kaşkay Türkleri 1.700.000
-
52.042
14.744
33.101
49.709
9.019
103.023
22.254
54.513
16.962
11.230
1.214.808
16.106
90.251
58.210
12.831
84.594
51.961
21.365
123.858
51.668
3.904
45.180
40.3
1.700.000
Gilan
Yüzölçümü:
13.951,857 km²
Nüfusu:
2.241.589 (1996)
2.381.063 (2006)
BV Merkezi: Reşt
*Gilan’nın Azerbaycan’a ait toprakları, Darüs- Saltana Azerbaycanı’na dâhildir.
Gilan BV’de oturan diğer Türk tayfaları:
-Heştper/Tavaliş’in Havig ile Esalim arasındaki sahil bölgesinde Türkçe konuşulmaktadır. 5 bin kişi (XIX. yüzyıl başı)
2.381.063 (2006)
-Astara: 63.254
-Bender-Enzeli 119.827
-Astane-i Eşrefiyye: 113.483
-Rudbar: 113.083 (1996)
-Masal/ Masule: 48.929
-Astara’nın tamamı, Bender-Enzeli kent merkezinin %40’ı, ayrıca Rudbar ve Masal/ Masule Türk kentleridir. Tavaliş/ Heştper’in Esâlim nahiyesi ile Tarum mıntıkası da Azerbaycan Türk yerleşimidir.
Gilan’da takribi Türk nüfusu:
-İmranlu: Esterabad/ bugünkü Gürgân. Türkmendirler.
-Gorgân, Bender-Türkmen’in Kazak mahalı ile Künbet-i Kavus’un Çayboyu mahalında 15-16 bin civarında Kazak yaşamaktadır. Öte yandan Afganistan’dan 3 bin civarında Kazak’ın iltica ettiği, bunlardan bin kişinin Kazakistan’ın daveti üzerine bu ülkeye gittikleri belirtilmektedir.
-Afşar: Hemedan çevresi, 7 bin kişi (XIX. yüzyıl başı)
-Kara-Gozlu: 4 bin hane, 12 bin kişi civarında
*Hemedan’ın Muradbeg, Meryanec ve Hisarpiyaz yerleşim birimlerinde Türk sayısı azdır.
1.674.595 (2006)
-Esedabad: 109.936
-Bahar: 127.635
-Tuyserkan: 118.949
-Nihavend: 184.137
-Rezen: 123.790 (1996)
-Kebudraheng: 152.813 (1996)
-Melayir: 297.063
-Hemedan: 563.466
-Nihavend ile Melayir ilçesinin güney bölümü Azerbaycan sınırları dışındadır.
-Hemedan kenti nüfusunun %65’i Türk’tür.
-Hemedan’dan/ Kirmanşah’a doğru 12 km.’lik hat Türk yerleşim bölgesidir.
-KebudRaheng bölgesinde Türk nüfusu yoğundur.
*Bahar kentinde, Bahar Türk ili meskûndur.
*Hemedan Afşarları
Türk nüfusu:
AzerbaycanTürkleri 1.339.676
-
51.304
27.271
42.520
72.218
8.325
18.327
153.748
473.149
80
1.339.676
Horasan
Kuzey Horasan/
Horasan-ı Şumali Şimali:
Bocnurd
Yüzölçümü: 27.782 km²
Nüfusu:
733.065 (1996)
791.930 (2006)
Rızavi Horsan / Horasan-ı Rızavi:
Meşhed
Yüzölçümü:144.803 km²
Nüfusu:
4.906.664 (1996)
5.515.980 (2006)
Güney Horasan / Horasan-ı Cenubi:
Bircend
Yüzölçümü: 75.034 km²
Nüfusu:
348.300 (1996)
600.568 (2006)
*Rızavi Horasan’ın Haf, Rüşthar, Firdövs ve Gainat (Gâin) ilçeleri Horasan Türk coğrafyası dışındadır. Ancak bu husus gerek bu şehirlerde, gerekse Güney Horasan BV’de Türk yaşamıyor anlamına gelmemektedir.
*Bircend, Tayyibad, Türbet-i Cam, Türbet-i Haydariyye, Cacrum ve Çınaran’da Afgan muhacirler de oturmaktadır.
*Horasan’da yaşayan Türk tayfaları:
-Kara-Çorlu
-Celayir: Deregez/ Kelat-ı Nadiri
-Kara-Bayat: Nişabur
-Kelicei: Cuveyn
- Zebzevar: Karışık halde
-Merdi: Dağınık halde
-Çalai: Dağınık halde
-Özbekler: Deregez, Kelat, Kuçan ve Şirvan civarında dağınık halde
-Kuçan: Türkçe, Kürtçe, Farsça
Horasan BV’de oturan Türk tayfaları:
-Afşar: 8 bin kişi (XIX-ncu yüzyıl başı)
-Coğatay/ Çağatay: Türbet-i Cam ve Meşhed civarında
-Merviha/ Mervliler: Türbet-i Cam, Bâlâ-Cam ve Mahmutabad’ta
-Nehbendan, Türk şehirlerindendir.
-Çakmak: Türbet-i Haydariyye ile Türbet-i Cam şehirleri arasındaki Çakmak yerleşim birimi bölgedeki Türk kasabalarındandır.
Horasan Türkleri (Türkmen-Türk aşiretleri ve Azerbaycan Türkleri)’nin yaşadığı topraklar Kuzey ve Rızavi Horasan:
27.782+(144.803-48.101=) 96.702 =124.484 km²
Horasan Türkleri’nin yaşadığı toprakların nüfusu:
791.930+5.515.980
(-359.087) = 5.948.823
*Meşhed kent merkezi ve Horasan’da yaşayan Azerbaycan Türkleri’nin sayısı ~500.000’dir.
Rızavi Horasan’ın, Horasan Türk coğrafyası dışında kalan ilçelerinin yüzölçümü: Haf (9.771) + Rüşthar (3.397) + Firdövs (19.251) + Gainat (15.682) = 48.101 km²
Rızavi Horasan’ın, Horasan Türk coğrafyası dışında kalan ilçelerinin nüfusu: Haf (92.158) + Rüşthar (85.058) + Firdövs (54.920) + Gainat (126.951) = 359.087
*Horasan Türkleri’nin yüzdesi (Meşhed ve diğer Horasan şehir ve köylerinde yaşayan 500 bin civarındaki Azerbaycan Türkü dâhil) %34
1. Kuzey Horasan
-Esferayin: 118.334
-Bocnurd: 278.818
Bocnurd, Türk yerleşim birimlerindendir.
*
-Germe-Cacerm: 55.001
-Şirvan: 200.045
-Mane ve Semelgan 80.867
*
2. Rızavi Horsan
-Berdesken: 65.393
-Tayyibad: 127.679
Tayyibad,Türk yerleşim birimidir.
*
-Türbet-i Cam: 210.253
Türk yerleşim birimidir.
-Türbet-i Hayderiyye: 340.231Türk yerleşim birimidir.
-Çenaran: 106.748
*
-Halilabad (Kaşmir bünyesinde)
-Haf: 92.158
-Deregez: 78.614
Türk yerleşim birimidir.
*
-Rüşthar (Türbet-i Hayderiyye bünyesinde)
-Sebzivar: 419.049
-Serahs: 73.604
*
-Firdövs: 54.920
-Feriman: 77.555
-Gainat: 126.951
*
-Kuçan: 152.105
Türk yerleşim birimidir.
-Kaşmir: 185.398
-Kelat (Meşhed bünyesinde):-
*
-Gunabad: 103.625
-Meşhed: 2.277.811
-Nişabur: 411.235
*Haf, Rüşthar, Firdövs ve Gainat ilçeleri Rızavi Horasan Türk coğrafyası dışında kalan ilçelerdir. Yüzölçümü 48.101 km², nüfusları ise 359.087’dir.
*Haf (Rud) ilçesi ve çevresindeki bir kısım köyler ile kuzeybatısındaki Türbet-i Haydariyye yolu üzerindeki Çemenabad nahiyesi, Sengân, Néştifan, Zûzen halkı Türk’tür.
3. Güney Horasan
-Bircend 308.290
-Serbişe (Bircend bünyesinde)
-Nehbendan 40.010
-Nehbendan, Türk yerleşim birimidir.
*
-Türbet-i Hayderiyye: Türk yerleşim birimi olmakla beraber, bu bölgede oturan Geraylı Türkleri, Farsça lehine Türkçeyi terk etmeye başlamıştır.
-Bocnurd: Türk yerleşim birimi olmakla beraber, bu bölgede oturan Türkler, Kürtçe lehine Türkçeyi terk etmeye başlamıştır.
-Horasan’da yaşayan Hazara, TeymuRi ve Çahar-Oymak Türkleri, Türkçeyi bırakıp Farsça konuşmaya başlamıştır.
*Güney Horasan BV, “Horasan” Türk coğrafyası dışında kalmaktadır. Az da olsa bu bölge valiliğinde de Türkler yaşamaktadır.
Türk nüfusu:
