Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

, Garan Köprüsü.
Loristan Bölge Valiliği / Ostan-ı Loristan (Luristan)
Loristan Bölge Valiliği’nin Durud ilçesinin kuzeyi ve kuzeydoğusu ile Ezna ilçesinin Türk yerleşimleri Cibal Azerbaycan topraklarıdır.
Yüzölçümü: 28.392,171 km²

Nüfusu: 1.567.075 (1996); 1.689.650 (2006)

BV Merkezi: Hürremabad
Ezna

Yüzölçümü: 1.413 km²

Genel nüfusu: 72.583 (1996), Şehir merkezi: 35.401 (1996); 37.645 (2006)

Bağlı şehirler: Ezna, Müminabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ezna

Çaplıg Müminabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Geher Gölü, İmamzade Çaplıg (Çaplıg/ Çaplıq).
Eligûderz

Yüzölçümü: 5.298 km²

Genel nüfusu: 130.850 (1996), Şehir merkezi: 69.447 (1996); 78.690 (2006)

Bağlı şehirler: Eligûderz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Eligûderz

Beşaret Beznüvid

Zezumahru Şolabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ab-ı Sefid Şelalesi, İmamzade Du-Haheran (İki Kızkardeş İmamzadesi).
Burucerd

Yüzölçümü: 1.603 km²

Genel nüfusu: 316.014 (1996), Şehir merkezi: 217.804 (1996); 229.541 (2006)

Bağlı şehirler: Burucerd, Uşturinan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Burucerd

Uşturinan Uşturinan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii, İmamzade Cafer, Şahzade Ebül-Hasan, Mescid-i SulTanî.
Pol-i Duhter

Yüzölçümü: 3.841 km²

Genel nüfusu: 63.299 (1996), Şehir merkezi: 16.675 (1996); 22.588 (2006)

Bağlı şehirler: Pol-i Duhter, Mamulan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Pol-i Duhter

Mamulan Mamulan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Pol-i Duhter Köprüsü (Kız Köprüsü), Kelmakere Mağarası, Kelhert Köprüsü (Mamulan), Gavmişan Köprüsü, Zerdabe Gölcüğü, Kevgân Mağarası.
Hürremabad

Yüzölçümü: 6.447 km²

Genel nüfusu: 458.866 (1996), Şehir merkezi: 272.815 (1996); 328.544 (2006)

Bağlı şehirler: Hürremabad, Sepiddeşt, Şağalvendi, Serabdövre, Zağa, MahMudvend

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hürremabad

Papi Sepiddeşt

Şağalvendî Çağalvendî

Dövreçegini Serabdövre

Zağa Zağa

Veysyan Mahmudvend

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Felekül-Eflak Kalesi ve Müzesi, Tarihi Keşkân Köprüsü, Abbasabad Serkâne’deki Üç Şelale, Nojban Şelalesi, Bişe-Puran Şelalesi, Gérab-ı Sengi (“Taş girdap” anlamında), Tarihi Hürremabad Taş Yazıtı, Tuğla Minare, Varek Şelalesi, Zeyd bin Ali Makberesi, Mescid-i İmam, Tarihi Keşgân Köprüsü, Şücaeddin Hurşid Türbesi (Şehinşah), Hürremabad Mescid-i Camii, Felekeddin Türbesi, Guşe Şehinşah Kervansarayı.
Durud

Yüzölçümü: 1.380 km²

Genel nüfusu: 142.773 (1996), Şehir merkezi: 88.152 (1996); 100.528 (2006)

Bağlı şehirler: Durud, Çalan-çulan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Durud

Silahor Çalan-çulan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şuy Şelalesi, Çalan-çulan Köprüsü, İmamzade Hamza Ali (Hindukeş), Bişe Durud Şelalesi.
Dilfan (Nurabad)

Yüzölçümü: 2.757 km²

Genel nüfusu: 126.728 (1996), Şehir merkezi: 49.173 (1996); 56.404 (2006)

Bağlı şehirler: Nurabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nurabad

Kakavend Heftçeşme

*Dilfan (Nurabad), İran’ın çiçekçilik merkezlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade İbrahim (Baba Bozorg).
Silsile (Eléşter)

Yüzölçümü: 1.582 km²

Genel nüfusu: 70.586 (1996), Şehir merkezi: 23.022 (1996); 28.306 (2006)

Bağlı şehirler: Eléşter, Firuzabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Eléşter

Firuzabad Firuzabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gülhu Şelalesi (Kaka Reza), KehMan Su Kaynağı, Dej Şine/ Şîne Hisarı/ Kalesi.
Kûhdeşt

Yüzölçümü: 4.070 km²

Genel nüfusu: 185.376 (1996), Şehir merkezi: 72.105 (1996); 85.519 (2006)

Bağlı şehirler: Kûhdeşt, Çegabil, Gerab, Kûnani

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kûhdeşt

Derb-i Gonbed Derb-i Gonbed

Romeşgan Çegabel

Tarhan Gerab

Kûnani Kûnani

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Sasani Sarayı (Rahmanabad), İmamzade Ebül-Vefa, Hemyan Mağarası, Davud-Reş Türbesi.

*

*Loristan, Kaşkay ve Şahsevenlerin yerleştiği Vilayetlerdendir.

Mazenderan Bölge Valiliği / Ostan-ı Mazenderan
Yüzölçümü: 23.833,376 km²

Nüfusu: 2.602.851 (1996); 2.893.087 (2006)

BV Merkezi: Sari
Amul

Yüzölçümü: 2.185 km²

Genel nüfusu: 298.243 (1996), Şehir merkezi: 159.092 (1996); 197.470 (2006)

Bağlı şehirler: Amul, Gezenek, Rine

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Amul

Dabudeşt Dervişhil

Larican Gezenek

Babul

Yüzölçümü: 1.481 km²

Genel nüfusu: 421.068 (1996), Şehir merkezi: 158.346 (1996); 198.636 (2006)

Bağlı şehirler: Babul, Emirkela 25.186 (2006), Merzikela, Gelugâh, Hoşrud, Zergermahalle

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Babul

Getab Payin-Getab

Babulkenar Merzikela

Bendpi-Şarki Gelugâh

Bendpi-Garbi Hoşrud

Laleabad Zergermahalle
Babulser

Yüzölçümü: 358 km²

Genel nüfusu: 155.265 (1996), Şehir merkezi: 38.644 (1996); 47.872 (2006)

Bağlı şehirler: Babulser, Behnemir, Kelebest, Feridunkenar 34.452 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Babulser

Behnemir Behnemir

Rudbest Kelebest

Feridunkenar Feridunkenar
Behşehr

Yüzölçümü: 1.749 km²

Genel nüfusu: 176.731 (1996), Şehir merkezi: 72.067 (1996); 83.537 (2006)

Bağlı şehirler: Behşehr, Rüstemkela, Gelugâh

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Behşehr

Gelugâh Gelugâh

Yaneser Bişebene

*Mazenderan’ın eski şehirlerinden olan Behşehr, kadim Kebud-Came Vilayetine bağlıydı. Bu kentin ilk adı “Hargoran” idi. Safevilerin ilk döneminde “Asya-ser”, Şah Abbas zamanında “Eşref”adı verilmiş, 1937 yılında “Behşehr”e çevrilmiştir. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1145-1146)
Tunekabun

Yüzölçümü: 1.989 km²

Genel nüfusu: 175.032 (1996), Şehir merkezi: 33.650 (1996); 43.128 (2006)

Bağlı şehirler: Tunekabun, Hürremabad, Abbasabad, Salmanşehr, Kelarabad, Neştarud

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tunekabun

Hürremabad Hürremabad

Abbasabad Abbasabad

Neştarud Neştarud

*Tunekabun, Hazar denizi sahilinde, Ramser’in doğusundadır. Eski adı Şehsuvar’dır. Rivayete göre, Ağa Muhammed Han, Gilan seferi sırasında Tunekabun’da mola verniştir. Ayrıldıktan sonra buradan bahsederken adını hatırlayamamış, bu nedenle Şehsuvar adı verilmiştir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.48)
Cuybâr

(Gaimşehr’in banliyosu)

Genel nüfusu: 66.892 (1996), Şehir merkezi: 23.909 (1996); 27.117 (2006)

Bağlı şehirler: Cuybar, Kuhihil

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Cuybar

Gilhoran Kuhihil

*Şahi, Günümüzdeki Cuybar, Gaimşehr ve Pol-ü Sefid ilçe topraklarını içine alan eski mülki idari merkez.
Çalus

Yüzölçümü: 300 km²

Genel nüfusu: 108.861 (1996), Şehir merkezi: 41.345 (1996); 44.618 (2006)

Bağlı şehirler: Çalus, Kelardeşt, Merzenabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Çalus

Kelardeşt Kelardeşt

*Şehsuvar, Günümüzdeki Çalus, Tunekabun ve Ramser ilçelerini içine alan eski mülki idari merkez.
Ramser

Yüzölçümü: 736 km²

Genel nüfusu: 64.440 (1996), Şehir merkezi: 28.954 (1996); 31.659 (2009)

Bağlı şehirler: Ramser, Ketalim ve Sadatşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ramser

*Uluslararası “Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi”, 2 Şubat 1971 tarihinde Ramser kentinde imzalandı. Ramser Sözleşmesi, 145 ülkenin üyeliği ile dünyada en çok taraf olunan sözleşmelerden biridir. Türkiye, tarım arazisi elde etmek amacıyla çok sayıda sulak alanın kurutulmasından sonra, 13 Kasım 1994 tarihinde 23 yıl gecikme ile bu sözleşmeyi imzaladı.
Sari

Yüzölçümü: 3.702 km²

Genel nüfusu: 422.463 (1996), Şehir merkezi: 195.954 (1996); 259.084 (2006)

Bağlı şehirler: Sari, Kiyaser/ Kéyaser, Sûrek, Muhammedabad 27.561 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sari

Çahardange Kiyaser

Dudange Muhammedabad

Kelican-rustak Payinhular

Miyan-durud Surek

*Sari, Türkmen yerleşim birimlerindendir.
Savadkûh (Pol-i Sefid)

Yüzölçümü: 2.123 km²

Genel nüfusu: 69.240 (1996), Şehir merkezi: 7.648 (1996)

Bağlı şehirler: Pol-i Sefid, Alaşt, Zirab, Şirgâh

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Pol-i Sefid

Şirgâh Şirgâh

*Savakûh, “Çeşnicibaşı” anlamı taşıyan “Pezeşharger” kökenlidir. Burası Sasani döneminde, şahın çeşnicibaşısının mansabı imiş. Pezeşharger→ Pezeşvarger→ Bedeşvarger-i Şah; bölgenin dağlık olması nedeniyle→ Pezeşhar-kûh, daha sonra→ Fereşvadkûh→ Bedeşvar-kûh, “Fer” kelimesinin düşmesi ile→Şavan-kûh→Savate-kûh, son olarak “Savad-kûh/ Savadkûh” halini almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.79)
Gaimşehr

Yüzölçümü: 767 km²

Genel nüfusu: 261.692 (1996), Şehir merkezi: 143.286 (1996); 174.246 (2006)

Bağlı şehirler: Gaimşehr, Kéyakela/ Kiyakela

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gaimşehr

Kéyakela Kéyakela

*Gaimşehr, Kacar hanedanının son döneminde Aliabad isimli bir köy idi. Pehlevi/ Savadkûhi yönetimi döneminde adı “Şahi” olarak değiştirildi. Rejim değişikliğinden sonra, son imamın mahlası olan “Gaim” ismi verildi. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.96)
Mahmudabad

Yüzölçümü: 274 km²

Genel nüfusu: 83.436 (1996), Şehir merkezi: 20.054 (1996)

Bağlı şehirler: Mahmutabad, Sorhrud

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mahmudabad

Sorhrud Sorhrud
Neka

Yüzölçümü: 1.335 km²

Genel nüfusu: 98.828 (1996), Şehir merkezi: 35.208 (1996); 46.152 (2006)

Bağlı şehirler: Neka

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Neka

Hezarcerib Çelmerdi
Nur

Yüzölçümü: 2.750 km²

Genel nüfusu: 94.768 (1996), Şehir merkezi: 16.688 (1996); 21.806 (2006)

Bağlı şehirler: Nur, Ruyan, Belede, Çumestan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nur

Belede Belede

Çumestan Çumestan

*Nur’un halkı tamamen Türk’tür. Nur’da, fasih bir Türkçe konuşulmaktadır.
Novşehr

Yüzölçümü: 3.084 km²

Genel nüfusu: 105.892 (1996), Şehir merkezi: 35.133 (1996); 40.578 (2006)

Bağlı şehirler: Novşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Novşehr

Kucur Pol

*Novşehr, daha önce “Haçek” isimli bir köy idi. Sahilde yer alması ve deniz ticaretinin buraya olumlu katkıda bulunması nedeniyle Muhammed Veli Han Tunekabuni’nin babası Habibullah Han Serdarı HaletbeRi’nin adı verilerek “Habibabad” olmuştur. Ş. 1305/ 1926 yılında “Dehnov”a çevrilmiştir. 1932 yılında limanın yanı sıra, yeni binaların yapılması ve caddelerin açılmasıyla liman şehri haline gelmiş, 1939 yılında “Yenişehir” anlamında “Novşehr” adını almıştır. (Coğrafyâ-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1141)
Merkezî Bölge Valiliği / Ostan-ı Merkezî
Merkezî Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Merkezî, Hemedan, Kum, Tahran ve Elburz Bölge Valilikleri topraklarına Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal veya Irak-ı Acem de denmektedir.
Yüzölçümü: 29.405,614 km²

Nüfusu: 1.227.827 (1996); 1.326.826 (2006)

BV Merkezi: Erak
Aştiyan

Yüzölçümü: 1.236 km²

Genel nüfusu: 21.334 (1996), Şehir merkezi: 8.407 (1996)

Bağlı şehirler: Aştiyin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Aştiyan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Mustovfil-Memalik Kalesi, Mirza Hidayetullah’ın tarihi evi, Mutemedül-Eyale’nin tarihi Defterhanesi.
Erak

Yüzölçümü: 7.220 km²

Genel nüfusu: 596.569 (1996), Şehir merkezi: 380.755 (1996); 438.338 (2006)

Bağlı şehirler: Erak, Davudabad, Senican, Kerehrud 23.399 (2006), Hundab

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Erak

Hundab Hundab

*Erak kenti yeni bir şehirdir. Hicri 1231/ 1816 yılında Feth-Ali Şah zamanında Yusuf Han Gürci tarafından yaptırılmıştır. Ş. 1316/ 1937 yılına kadar “Irak-ı Acem Sultanabad”ı olarak anılmıştır. Mülki taksimat düzenlemesinde Sultanabad adı Erak’a çevrilmiştir. Ş. 1356/ 1977 yılında Merkezî Bölge Valiliği’nin yönetim merkezi yapılmış, 1978’de valilik merkezi olması resmiyet kazanmıştır. Burada daha önceleri askerî birlik bulunmakta idi. Bu nedenle dört kapısı bulunan Sultanabad isimli bir kale inşa edildi. Kale, Erak’ta yapılan ilk binadır. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, s. 2. cilt, s. 1195-1196)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Sipehdar Medrese ve Mescidi, Şehzade Hüseyn Kabri, Çahar-Fasl tarihi Hamamı ve Müzesi, Erak Pazarı, Sovle-i Hanza Mağarası (Çeşmedar Deliği), Ağa Nureddin Makberi, Şah Kalender Encidan/ Encidan Makberi, Şahzade Abdullah Kabri, Tarihî Bahaduri Kalesi, Çapuklu Çeşmesi, Tarih-i Hezave Köyü. Nasreddin Şah’ın ünlü Vezir-i Azamı ve eniştesi Emir KEbir, diğer adıyla Mirza Taki Han Farahani Hezavei, Hezave Köyünde doğmuştur. Emir KEbir, Aştiyini’dir.
Tefriş

Yüzölçümü: 2.783 km²

Genel nüfusu: 52.219(1996), Şehir merkezi: 12.555(1996)

Bağlı şehirler: Tefriş, Fermehin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tefriş

Ferahan Fermehin

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ebül-Ali Makberesi, Prof. Dr. Hesabi’nin Kabri, Şeş Nave Mescidi, İmamzade Derbibi, İmamzade Ahmed, İmamzade Şah Muhammed (Kehek), İmamzade Zeyneb Hatun (Ferhân), Gerab Maden Suyu kaynağı, Bilur( bilur mu, billur mu??????) Su Deposu, Tefriş Zağrem Tekyesi.
Humeyn

Yüzölçümü: 2.396 km²

Genel nüfusu: 118.424 (1996), Şehir merkezi: 56.335 (1996); 64.031 (2006)

Bağlı şehirler: Humeyn, Gorcibaşi

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Humeyn

Kemere Gorcibaşi

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmam Humeyni’nin Evi, Salar Muhteşem Kalesi, İmamzade Muhammed, İmamzade Ebu Talib, Humeyn Mescid-i Camii.
Dilican/ Délican

Yüzölçümü: 2.214 km²

Genel nüfusu: 40.400 (1996), Şehir merkezi: 24.861 (1996); 31.852 (2006)

Bağlı şehirler: Dilican, Nerag

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dilican

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Çal-Nahçir Mağarası, Şah Abbasi Kervansarayı ve Köprüsü (Dûdehek), 15 Hordad Barajı mesiresi ve gezi imkânları, Tarihî Nerag Külliyesi, İmamzade Yahya (Nerâg), Nerag Mescid-i Camii.
Zerendiyye

(Save bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 13.735 (1996)

Bağlı şehirler: Memuniyye, Perendek, Zaviye, Razgan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Memuniyye

Hargan Razgan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Çelisban Mescid-i Azam’ı, Mehidabad Buz Deposu.
Save

Yüzölçümü: 8.896 km²

Genel nüfusu: 223.429 (1996), Şehir merkezi: 111.245 (1996); 179.009 (2006)

Bağlı şehirler: Save, Novberan, Qargabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Save

Novberan Novberan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Save Mescid-i Camii Minaresi, İmamzade Seyyid Ali Asker/ Asker, Kız Kale (I), İmamzade Seyyid İshak, Kız Kale/ Kale Duhter (II), Tarihi Sorhdeh Köprüsü, Bağ-ı Şeyh Kervansarayı, Tarihi Ave Tepesi, Elvir Kalesi.
Şazend (Serbend)

Yüzölçümü: 2.691 km²

Genel nüfusu: 130.673 (1996), Şehir merkezi: 17.509 (1996)

Bağlı şehirler: Şazend, Astane, Ture, Hinduder

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şazend

Zalyan Ture

Serbend Hinduder

*Şazend ilçesinin Kezar mıntıkası köylerinde Türkçe konuşulmaktadır. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1207)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bulağ-Hak Çeşmesi, Serab-ı İmaret.
Kumican

(Erak’ın banliyosu)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 7.150 (1996)

Bağlı şehirler: Kumican, Milacerd

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kumican

Milacerd Milacerd

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kalecug Mağarası (Vefs).
Mahallat

Yüzölçümü: 1.968 km²

Genel nüfusu: 44.779 (1996), Şehir merkezi: 30.022 (1996); 35.319 (2006)

Bağlı şehirler: Mahallat, Nimver

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mahallat

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mahallat Sıcak su merkezi, Hurehe Ateşgedesi sütun başlıkları, İmamzade Musa, İmamzade Ebül-Fazl, azadhan Mağarası, Mahallat Mescid-i Camii, Vezvan Çeşmesi, Botanik Parkı.
Simnan Bölge Valiliği / Ostan-ı Simnan
Yüzölçümü: 96.815,676 km²

Nüfusu: 501.446 (1996); 570.835 (2006)

BV Merkezi: Simnan
Damğan

Yüzölçümü: 13.110 km²

Genel nüfusu: 78.758 (1996), Şehir merkezi: 49.204 (1996); 57.331 (2006)

Bağlı şehirler: Damğan, Dibac, Emiriyye

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Damğan

Emirabad Emirabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Tarıhane/ Tanrıhane Camii (Türkmen-Selçuklu dönemi dinî mimari örneklerindendir)
Simnan

Yüzölçümü: 22.135 km²

Genel nüfusu: 142.329 (1996), Şehir merkezi: 91.045 (1996); 124.999 (2006)

Bağlı şehirler: Simnan, Sorha/ Sorhe, Mehdişehr (Sengser) 20.581 (2006), ŞehmirZad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Simnan

Sorha Sorha

Mehdişehr Mehdişehr

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii (Türk-Gürgânî/ TimuRi dönemi dinî mimari örneklerinden)
Şahrud

Yüzölçümü: 50.900 km²

Genel nüfusu: 212.512 (1996), Şehir merkezi: 104.765 (1996); 126.916 (2006)

Bağlı şehirler: Şahrud, Bestam, Kelate-Hiç, Mucén, Biyarcumend, Meyamey

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şahrud

Bestam Bestam

Biyarcumend Biyarcumend

Meyamey Meyamey

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Burc-u Masumzade (Şahrud’un 45 km güneybatısındadır. Türkmen-Selçuklu dönemi eseri. H/K. 490/ 1097)
Germsar

Yüzölçümü: 10.690 km²

Genel nüfusu: 67.847 (1996), Şehir merkezi: 29.706 (1996); 38.891 (2006)

Bağlı şehirler: Germsar, Aradan, Eyvankey

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Germsar

Aradan Aradan

Eyvankey Eyvankey

*Germsar, çöl kenarında kurak bir yerde kurulu olmasına ve yağış almamasına rağmen sabahları rutubetli olmaktadır. Sabahleyin güneş ve ay ışığının yansıması dikkat çekici bir görüntü sergilemektedir. Kentin eski adı “Har”dır. Germsar; parlamak, ışıldamak anlamında “Serzemin-i hurşid-i dırahşan/ Güneşin parladığı yer” veya “Mah-ı taban/ Ayın parladığı yer” demektir. Kentin fiili adı olan “Germsar”, anlam ve mefhum olarak söz konusu izahat ile aynıdır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.111)
Sistan ve Beluçistan Bölge Valiliği / Ostan-ı Sistan-u Beluçistan
Yüzölçümü: 178.431,286 km²

Nüfusu: 1.703.094 (1996); 2.369.049 (2006)

BV Merkezi: Zahedan
İranşehr

Yüzölçümü: 44.436 km²

Genel nüfusu: 191.868 (1996), Şehir merkezi: 76.959 (1996); 99.496 (2006)

Bağlı şehirler: İranşehr, Bezman, Bampur, Gül-Murti

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İranşehr

Bezman Bezman

Bampur Bampur

Delgan Gül-Murti

*Bampur, 1924 yılında Beluçistan’ın yönetim merkeziydi.
Çabahar

Yüzölçümü: 16.485 km²

Genel nüfusu: 154.912 (1996), Şehir merkezi: 34.618 (1996); 71.070 (2006)

Bağlı şehirler: Çabahar, Negur, Kunarek 28.658 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Çabahar

Pulan Pulan

Deştyari Negur

Zerabad Cuhulu

Kunarek Kunarek

*Çabahar kenti, Umman denizi sahilinde olmasına rağmen, diğer güney liman şehirlerine göre suyu ve havası daha mutedil ve sağlıklıdır. Her dört mevsim bu bölgede bahar açmasından ötürü Çahar-bahar/ Çabahar adı verilmiştir. “Çihilbahar=Kırk bahar” kaynaklı olduğunu söyleyenler de vardır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.56)
Haş

Yüzölçümü: 19.863 km²

Genel nüfusu: 122.439 (1996), Şehir merkezi: 38.924 (1996); 56.683 (2006)

Bağlı şehirler: Haş

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Haş

İrandegan Dehreis

Nukabad Nukabad

Zabul

Yüzölçümü: 15.367 km²

Genel nüfusu: 331.905 (1996), Şehir merkezi: 100.887 (1996); 130.642 (2006)

Bağlı şehirler: Zabul, Buncar, Edimi, Zehek, Muhammedabad, Dost-Muhammed

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Buncar

Poşt-u Ab Edimi

Şehreki ve Narui Zehek

Şib-Ab Muhammedabad

Miyankengi Dost-Muhammed

*Zabul’un kadim adı Nimruz’dur. Daha sonra Sistan, Pehlevi rejimi döneminde Zabul olarak değiştirilmiştir. Zabul, bir tayfanın adıdır. Riyazüs-Seyyaha kitabında, Zaloğlu Rüstem’in burada hükümet ettiği yazılıdır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.70)
Zahedan

Yüzölçümü: 36.492 km²

Genel nüfusu: 484.245 (1996), Şehir merkezi: 419.518 (1996); 552.706 (2006)

Bağlı şehirler: Zahedan, Mircave

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Zahedan

KuRin Sercengel

Mircave Mircave

Nusretabad Nusretabad
Seravan

Yüzölçümü: 23.826 km²

Genel nüfusu: 168.024 (1996), Şehir merkezi: 41.177 (1996); 58.652 (2006)

Bağlı şehirler: Seravan, Sirkân, Calag, Zabuli, Suran

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Seravan

Bempoşt Sirkân

Calag Calag

Zabuli Zabuli

Sib ve Suran Suran

Hiduc Hiduc
Serbaz (Rask)

Genel nüfusu: 100.860 (1996), Şehir merkezi: 3.361 (1996)

Bağlı şehirler: Rask, Pişin, Serbaz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rask

Asar Asar

Pişin Pişin

Serbaz Serbaz

Nikşehr

Yüzölçümü: 21.925 km²

Genel nüfusu: 148.848 (1996), Şehir merkezi: 9.349 (1996)

Bağlı şehirler: Nikşehr, Bent, Fennuc, Kasr-ı gand, Espeke

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nikşehr

Bent Bent

Fennuc Fennuc

Kasr-ı gand Kasr-ı gand

Laşar Espeke

Tahran Bölge Valiliği / Ostan-ı Tahran
Tahran Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Tahran, Hemedan, Merkezî, Kum ve Elburz bölge valilikleri topraklarına Cibal Azerbaycanı/ Azerbaycan-ı Cibal veya Irak-ı Acem denmektedir.
Yüzölçümü: 12.981 km²

Nüfusu: 10.398.643 (1996); 11.228.625 (2006)

BV Merkezi: Tahran
İslamşehr (Halilabad)

Yüzölçümü: 292 km²

Genel nüfusu: 402.099 (1996), Şehir merkezi: 265.450 (1996); 357.171 (2006)

Bağlı şehirler: İslamşehr, Çahardange 42.159 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İslamşehr

Çahardange Çahardange

*Halilabad, adını eski bir Azerbaycanlı kabadayı (lotu) olan Halil’den almıştır. Daha sonra Halilabad adı “İslamşehr” olarak değiştirilmiştir. Pehlevi döneminde ırkçı kesim, kabadayı Halil’e ve onun adıyla anılan kente, Türkleri de ima ederek, hakaret amacıyla “Türk pezevengi”, “Türk pezevengin şehri” derlerdi.

*Çahar-dange’deki zorhane (Geleneksel spor salonu), Tebriz gibi İran’ın kadim zorhanelerden birisidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Vavan Tepesi tarihi kalıntıları, Çiçeklu Tepesi.
Pakdeşt

(Veramin’in banliyosu)

Genel nüfusu: 164.839 (1996), Şehir merkezi: 49.220 (1996); 126.281 (2006)

Bağlı şehirler: Pakdeşt, Şerifabad 8.870 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Pakdeşt

Şerifabad Şerifabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Sebzpuş, Pir Dağlan köyünde kadim buzul.
Tahran

Yüzölçümü: 1.502 km²

Genel nüfusu: 6.758.845 (1996), Şehir merkezi: 6.433.122 (1996); 7.711.230 (2006)

Bağlı şehirler: Tahran, Bumehen 43.004 (2006), Perdis 25.360 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tahran

Ken Ken

*Tahran nüfusunun %65-70’i Türk’tür.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Burc-u Azadi/ Hürriyet Abidesi, Sipehsalar Kazvinî Mescidi (Adı Şehid Mutahhari olarak değiştirilmiştir. Nasreddin Şah dönemi Türk-Kacar dinî mimari örneklerinden, H/K. 1296/ 1879), Sultani, diğer adıyla Şah Mescidi (Adı İmam Humeyni olarak değiştirilmiştir. Feth-Ali Şah dönemi Türk-Kacar dinî mimari örneklerinden), Tahran Kapalı Çarşı külliyesi, İran Arkeoloji Müzesi (Müze-i İran BasTan, Ş. 1314-1316/ 1935-1937), Ulusal Park Girişi (Bağ-ı Millî), Darül-Fünun, Mescid-i Camii, Gülistan Sarayı, İmamzade Davud, İmamzade Zeyd, Aga’nın kabir başı, Halı Müzesi, Abgine/ Cam Eserleri Müzesi (Ahmed Kavamüs-Saltana’nın evi), Tarihi Şemsül-İmare Külliyesi (Şems; Kacar melike Mader/ valide sultanlarındandır. Türk-Kacar dönemi sivil mimari örneklerinden), Tarihi Mesudiye İmareti, Müze Cevahirat-ı Millî/ Millî Mücevherler Müzesi, İran Millî Sanatlar Müzesi, Surp Gevorg Kilisesi, Tatavus Kilisesi, Kâh-ı Mermer/ Mermer Saray.
Demavend

Yüzölçümü: 4.298 km²

Genel nüfusu: 65.219 (1996), Şehir merkezi: 22.337 (1996); 36.433 (2006)

Bağlı şehirler: Demavend, Abserd 9.865 (2006), Kilan 3.038 (2006), Rudehen 19.535 (2006), Ab-Ali 2.607 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Demavend

Rudehen Rudehen

*Demavend kentinin adı iki bölümden ibarettir. Bunlardan “Düma” arka, “vend” ise, mekân ve yer ekidir. “Arkadaki yer” anlamına gelir. Demavend’e bağlı Rudehen nahiyesi, çevresindeki Bunhen gibi yaylalarla beraber Türk yerleşim birimidir. Bunhen, dağ eteğinde olup, Türk tayfalarının yaylağıdır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.64)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Cuma, İmamzade Haşim, Şiblî Burcu (Şiblî; yokuş ve aslan yavrusu demektir), İmamzade Abdullah ve Ubeydullah Aramgâhı/ Türbesi, Ab-ali Kayak Merkezi ve gezi alanı, Abserd İmamzade Muhammed Getemir (Getemiri) Aramgâhı.
Ribat-ı Kerim

Yüzölçümü: 11.238 km²

Genel nüfusu: 327.647 (1996), Şehir merkezi: 36.488 (1996); 62.937 (2006)

Bağlı şehirler: Ribat-ı Kerim, Nesimşehr 135.824 (2006), Gülistan 231.882 (2006), Salihabad 54.218 (2006), Nasirabad 23.802 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ribat-ı Kerim

Bostan Nesimşehr

Gülistan Gülistan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Feth-Ali Şah Kacar Kervansarayı, Kala Sengi (Taş Kale), Tarihî Memurin Tepesi kalıntıları.
Rey

Yüzölçümü: 2.508 km²

Genel nüfusu: 610.127 (1996), Şehir merkezi: 356.079 (1996), 292.016 (2006)

Bağlı şehirler: Rey, Hasanabad 20.451 (2006), Kehrizek 8.704 (2006), Bagırşehr 52.575 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rey

Feşapuye Hasanabad

Kehrizek Kehrizek

*Şah Abbas döneminde, Erivan kuşatması sırasında Anadolu’dan İran’a ikibin eve yakın bir Türkmen topluluğu gelmiştir. Anadolu’da geniş çaplı yağma yaptıklarından ötürü bunlara Silsüpür adı verildiği rivayet edilir. Şah Abbas, bunları üç bölüğe ayırarak Rey, Save ve Firuzkûh’un doğusuna yerleştirmiştir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hz. Abdül-Azim Hastanesi, İbn-i BAbuye kalıntıları, Bibi Şahribanu Makberesi (Prenses Şehribanu, Sasanilerin son Şahı III. Yezdigerd’in kızı, Hz. Hüseyin’in eşi, İmam Hz. Zeynelabidin’in anasıdır), Çeşme Ali’de İşlemeli Taş, İmamzade Abdullah, Tuğrul Burcu, Kadim Rey’de tarihi kalıntıların bulunduğu tepe, Cevanmerd Kassab kalıntıları, Harun Zindanı, Şehir Pazarı, Gebri Kalesi.
Şimiranat (Tecriş)

Yüzölçümü: 1.248 km²

Genel nüfusu: 30.398 (1996), Şehir merkezi: 10.587 (1996)

Bağlı şehirler: Levasan 15.448 (2006), Tecriş, Feşm 6.895 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Levasan

Rudbargasran Feşm

*Ahmed Kesrevi’ye göre Şimiran (Çoğulu→ Şimiranat) kenti adındaki “Şimi” sert, “ran (Aslı→ lan)” yer ve mekân anlamına gelir. Şimiran; soğuk yer (serdistan ve serdgâh) demektir.

*Levasan kenti, Tahran’ın kuzeydoğusundadır. “Levasa”, el ayası ve kayık anlamına gelmektedir. Dağlık mıntıkada olan bu kentin kuruluş düzeni kayık seklinde olduğu için Levasan adı verilmiştir. Diğer bir söylenceye göre ise, “Levas”, tilki anlamına gelmektedir. Bölge halkınca, bu mıntıkada tilkinin çok olmasından ötürü, Levas/ tilki adına, “-an” çoğul eki ilave edilerek “Levas+an/ Levasan” denmiştir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.86-87,116)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Salih, Sadabad Müzesi ve Külliyesi, Tarihi ve Kültürel Kompleks, Niyaveran Sarayı Külliyesi, İmamzade Kasım, Tecriş Pazar Kompleksi, Sahibkıraniyye Sarayı, Dugulu Şelalesi (İkiz), Şimşek Kayak Pisti ve gezi alanı, Derbendser, Tuçal.
Şehriyar

Yüzölçümü: 1.341 km²

Genel nüfusu: 533.678 (1996), Şehir merkezi: 40.058 (1996); 189.120 (2006)

Bağlı şehirler: Şehriyar, Endişe 75.596 (2006), Şahidşehr 18.855 (2006), Sabaşehr 18.132 (2006), Safadeşt 15.855 (2006), Ferdusiyye 20.854 (2006), Vahidiyye 24.871 (2006), Melard 228.673 (2006), Kuds 229.354 (2006), Bağistan 52.330 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şehriyar

Melard Melard

Kuds Kuds

*Şehriyar, Türk yerleşim birimidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Hadi, İmamzade İsmail, Karatepe Tarihi Eserleri, İmamzade Bibi Sekine, Tarihi Veraminek Köprüsü, Taht-ı Rüstem.
Firuzkûh

(Demavend’in banliyosu)

Genel nüfusu: 34.206 (1996), Şehir merkezi: 17.310 (1996), 15.807 (2006)

Bağlı şehirler: Firuzkûh, Ercümend 1.688 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Firuzkûh

Ercümend Ercümend

*Firuzkûh kentini, Firuzşah’ın inşa ettiği ve adını Firuzşah’tan aldığı rivayet edilir. Şehir dağlık bir mıntıkada kurulmuştur. Türk yerleşim birimidir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, s.95)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Firuzkûh Kalesi, İmamzade İsmail, Teng-i Vaşi Taş İşçiliği (Teng-i Vaşi, girişi çıkışı dar, ortası geniş büyük su haznesi demektir).
Veramin

Yüzölçümü: 2.341 km²

Genel nüfusu: 413.130 (1996), Şehir merkezi: 107.233 (1996), 208.569 (2006)

Bağlı şehirler: Veramin, Pişva 41.480 (2006), Cevadabad 4.718 (2006), Garıçek 173.832 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Veramin

Pişva Pişva

Cevadabad Cevadabad

Garıçek Garıçek

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Cafer Bargâh-ı Mutahharı, Dirigçin Kervansarayı, Mescid-i Camii, Âlâüd-Dövle Burcu, Aynür-Reşid Kervansarayı, Behram Kasrı, Tarihi Mil (Kule, burç) Tepesi (Burada bir pegamber kabri vardır).