EğİTİm ders notlari ismail can yunus Şengöz e. Vergi Başmüfettişi

2. KAMU KESİMİNDE YÖNETİCİLİK

2.1.KAMU YÖNETİCİSİNİN TANIMI

Kamu kesiminde yönetici, oluşturulacak kamu politikalarına katkı sağlayan ve bu politikaları uygulama, planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon, denetleme, sevk ve idare gibi eylem ve işlemleri yürüten kimsedir.

Kamu yönetiminde, hiyerarşik kademeler 3046 sayılı Kanunun 15’inci maddesinde düzenlenmiştir. Maddede yer alan “memurluk” dışındaki birimlerin başındaki görevliler yönetici durumundadırlar.
Üst yöneticiler, 5018 sayılı Kanunun 11’inci maddesinde belirtildiği üzere; “Bakanlıklarda müsteşar, diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir. Ancak, Millî Savunma Bakanlığında üst yönetici Bakandır.
Üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve bu Kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden Bakana; mahallî idarelerde ise meclislerine karşı sorumludurlar.”

2.2.YÖNETİCİLİĞE HAZIRLIK
Kamu yöneticilerinin özel sektör yöneticilerine göre önemli farklılıkları mevcuttur. Kamu yönetiminde “sıfır hata” ile çalışma beklenir. Yöneticilerin tabi oldukları kurallar daha katıdır ve inisiyatif kullanma daha sınırlıdır. Kamu kuruluşları Devletin bir parçası olduğundan, kamu yöneticileri de kamu gücünü kullandığından mevcut mevzuat kurallarının tümüne uymak durumundadır.
Bu itibarla, kamu kesiminde yönetici olmak isteyenlerin, bir bölümü bu kitapta metin içinde veya dip notlarda belirtilen mevzuat ile yöneticilerin görev ve fonksiyonlarını ilgilendiren tüm genel ve ilgili birim mevzuatını bilmeleri gerekmektedir.²⁷⁵
Performansı çok iyi bir çalışan da olsanız, başarılı bir yönetici olmaya geçiş birçok güçlükleri aşmaya bağlıdır. Sadece mevzuatı bilmek yeterli değildir. “Çünkü, “yeni yöneticiler astlarına nasıl yol göstereceklerini, onları nasıl motive edip, güven ve saygılarını nasıl kazanacaklarını, yetki ve kontrol arasındaki dengeyi nasıl kuracaklarını öğrenmek zorundadırlar.”²⁷⁶

2.3.YÖNETİCİ OLARAK ATANMANIN ŞARTLARI

2.3.1.Genel Şartlar

2.3.1.1.Devlet Memurları Kanununda Yer Alan Şartlar

2.3.1.1.1.Atama Yapılabilmesinin Şartları

Devlet memurluğunda ilerleme ve yükselme ile yer değiştirme suretiyle atanmanın genel olarak şartları 657 sayılı DMK’nun 64 ila 93’üncü maddelerinde düzenlenmiştir. Bu konuda, ayrıca “Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelik”²⁷⁷ ve “Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik”²⁷⁸ yürürlüğe konulmuştur.

Devlet memurlarında normal yükselme, derece yükselmesi suretiyle olmakla birlikte; DMK’nun 68/B maddesi çerçevesinde, eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfı hariç, diğer sınıfların genellikle yönetici kadroları olan 1, 2, 3, 4 üncü derecelerdeki kadrolarına derece yükselmesindeki en az üç yıl ve bu derecenin son kademesinde bir yıl bulunma ile ilgili süre kaydı aranmaksızın, daha aşağıdaki derecelerden atama yapılabilmektedir.
Ancak, bu şekilde bir atamanın yapılabilmesi için ilgilinin;

-1 inci dereceli kadrolardan ek göstergesi 5300 ve daha yukarıda olanlar için en az 12 yıl,

-1 inci ve 2 nci dereceli kadrolardan ek göstergesi 5300‘den az olanlar için en az 10 yıl,

-3 üncü ve 4 üncü dereceli kadrolar için en az 8 yıl,

hizmetinin bulunması ve yükseköğrenim görmüş olması şarttır.
Bu genel düzenlemeler yanı sıra her bakanlık, kurum ve kuruluşun da ayrıca kendi mevzuatlarında düzenlemeler bulunmaktadır. Atamalarda bu özel düzenlemeler esas alınmaktadır.
2.3.1.1.2.Yönetici Olarak Atanmaya Engel Durumlar
657 sayılı DMK’nun 132’nci maddesine göre, “aylıktan kesme cezası ile tecziye edilenler 5 yıl, kademe ilerlemesinin durdurulması cezası ile tecziye edilenler 10 yıl boyunca daire başkanı kadrolarına, daire başkanı kadrosunun dengi ve daha üstü kadrolara, bölge ve il teşkilatlarının en üst yönetici kadrolarına, düzenleyici ve denetleyici kurumların başkanlık ve üyeliklerine, vali ve büyükelçi kadrolarına atanamazlar.”
Aylıktan kesme cezası, DMK’nun 125-C maddesinde düzenlenmiş olup, cezayı gerektiren fiil ve haller şunlardır:

-Kasıtlı olarak; verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak,

-Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek,

-Devlete ait resmi belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak,

-Görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak,

-Görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek,

-Görev yeri sınırları içerisinde her hangi bir yerin toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz olarak kullanılmasına yardımcı olmak,

-Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak.

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası da DMK’nun 125-D maddesinde düzenlenmiş olup, cezayı gerektiren fiil ve haller de şunlardır:

-Göreve sarhoş gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek,

-Özürsüz ve kesintisiz 3 - 9 gün göreve gelmemek,

-Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak,

-Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak,

-Görev yeri sınırları içinde herhangi bir yeri toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz kullanmak veya kullandırmak,

-Gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlemek,

-Ticaret yapmak veya Devlet memurlarına yasaklanan diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak,

-Görevin yerine getirilmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı yapmak, kişilerin yarar veya zararını hedef tutan davranışlarda bulunmak,

-Belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak,

-Açıklanması yasaklanan bilgileri açıklamak,

-Amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakarette bulunmak veya bunları tehdit etmek,

-Diplomatik statüsünden yararlanmak suretiyle yurt dışında, haklı bir sebep göstermeksizin ödeme kabiliyetinin üstünde borçlanmak ve borçlarını ödemedeki tutum ve davranışlarıyla Devlet itibarını zedelemek veya zorunlu bir sebebe dayanmaksızın borcunu ödemeden yurda dönmek,

-Verilen görev ve emirleri kasten yapmamak,

-Herhangi bir siyasi parti yararına veya zararına fiilen faaliyette bulunmak.

2.3.2. Maliye Bakanlığında Görevde Yükselme ve Yer Değiştirme Suretiyle Atama Şartları

2.3.2.1. 178 Sayılı KHK Hükümleri
Maliye Bakanlığında yönetim kadrosu ile ilgili bazı görevlere atamada aranacak şartlar, 178 sayılı KHK’nin 42’nci maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:
“Müsteşar, müsteşar yardımcısı, genel müdür, defterdar, daire başkanı, genel müdür yardımcısı görevlerine atanacakların hukuk, iktisat, maliye, işletme ve yönetim bilimi alanlarında lisans veya lisans üstü öğretim görmüş veya Maliye Meslek Yüksek Okulunu bitirmiş olmaları gerekir.”
Defterdar Yardımcısı, Milli Emlak Dairesi Başkanı, Bilgi İşlem Merkezi Müdürü, Şube Müdürü, Muhakemat Müdürü, Muhasebe Müdürü, Saymanlık Müdürü, Malmüdürü, Milli Emlak Müdürü, Emlak Müdürü, Personel Müdürü kadroları ile bunların yardımcılıklarına ilişkin kadrolara atanacakların yapılacak yazılı ve sözlü sınavlarda başarılı olmaları gerekir.”
Yine aynı maddede, “Bakanlığın yurtdışı teşkilatındaki kadrolara atanabilmek için, ekonomi, hukuk, idari ve siyasal bilimler dalları ile bunlara eşit en az dört yıl öğretim yapan fakülte veya yüksekokullardan veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış yabancı fakülte veya yüksekokullardan birini bitirmiş olmak ve İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça veya atanılacak ülkede geçerli yabancı dillerden birini bilmek” ve Bakanlık birimlerinde en az üç yıl çalışmış olmak gerektiği belirtilmiştir.
2.3.2.2.İlgili Yönetmelikler
Ayrıca, bu atamalar ilişkin olarak, “Maliye Bakanlığı Personeli Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Atama Yönetmeliği”²⁷⁹, “Maliye Bakanlığı Personelinin Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik”²⁸⁰ ve “Görev Yeri İtibarıyla Vergi Müfettişleri Yer Değiştirme Yönetmeliği”²⁸¹ yürürlüğe konulmuştur.
Yurtdışı atamalara ilişkin atama şartları “Yurtdışında Sürekli Görevlendirilecek Personel Hakkında Yönetmelik”²⁸² ile belirlenmiştir.
Yönetim ile ilgili kadrolara atamalarda aranacak şartların bir kısmı “Maliye Bakanlığı Personeli Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Atama Yönetmeliği”nde yer almaktadır. Yönetmeliğin 6’ncı maddesinin (2) nci fıkrasında “Vergi Müfettişi, İç Denetçi ve Maliye Uzmanı unvanında en az on yıl hizmeti bulunanlar ile Daire Başkanı ve daha üst unvanlarda bulunanlar Defterdar unvanına atanabilir” hükmüne yer verilmiştir.
Ayrıca, “Gelir İdaresi Başkanlığı Yönetici Atama Yönetmeliği”²⁸³nin 6’ncı maddesinin (2) nci fıkrasına göre de, “en az on yıl hizmeti olan vergi müfettişleri ile gelir idaresi grup başkanı ve daha üst görevlerde bulunanlar”, hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinin birinden en az lisans düzeyinde yüksek öğrenim görmüş olmak şartını taşımaları kaydıyla, talep etmeleri halinde vergi dairesi başkanı unvanına atanabilirler.