Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Zəncəfil – Имбир – Zingiber officinale. Zəncəfil (Zin­giberaceae) fəsiləsindən çoxillik kökümsov gövdəli qədim ədviy­yat bitkisidir. Zəncəfil bitkisinin qurudulmuş ana kökün­dən ibarətdir.

Zəncəfil bitkisi Hindistanda, Yaponiyada, Çində və Av­straliyada mədəni surətdə yetişdirilir. Becərilməsindən asılı olaraq zəncəfil bir neçə növə ayrılır: Yamay zəncəfili (key­fiyyətcə ən aşağı sort sayılır), Hindistan zəncəfili (Malabar və Benqaliya), Çin zəncəfili (Koxinxin), Yaponiya və Afrika zəncəfili (ən aşağı keyfiyyətli zəncəfil). Əmtəə çeşidinə görə zən­cəfil ağ, qara və ağardılmış zəncəfil sortlarına ayrılır. Zən­cəfildən eramızdan qabaq Hindistan və Çində məşhur ədviyyə bitkisi kimi əkib-becərmişlər. Roma dövlətinin təməl daşı qo­yulana qədər dünyanın bir çox ölkələrində zəncəfil məşhur ətriyyat kimi, eləcə də müalicəvi xüsusiyyətlərinə görə qiymətli sayılmışdır. Onun köküm-sovlarından hazırlanmış prepa­rat­lardan, eləcə də cövhərlərdən taun, tif, qızdırma və bu kimi xəstəliklərin qarşısının alınmasında istifadə olunmuşdur.

Hazırda isə zəncəfildən ədviyyat kimi dünyanın əksər xalqlarının mətbəxində hazırlanan xörəklərin tamını, ətrini və keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün işlədilir. Ədviyyat kimi ən çox qənnadı, çörək-kökə, spirtsiz içkilər, pivə istehsalında, ət­riyyat sənayesində geniş istifadə olunur. Zəncəfildən ədviy­yatın bir növü kimi kulinariyada və yeyinti sənayesində istifadə edilir.

Bundan əlavə, Azərbaycanda bir çox milli məhsullar (ədavalı halva, quymaq) və içkilər (səhləb) zəncəfillə hazırlanır.

Zəncəfilin tərkibi faizlə aşağıdakı kimidir: su – 8-16; azotlu maddələr – 5-8; yağ – 2-8; nişasta – 40-60; pentozanlar – 5-7; sellüloza – 3-8; efir yağları – 1,5-3,5; kül – 3-7. Qurudul­muş zəncəfil köklərinin uzunluğu 8-10 sm, qalınlığı isə 2 sm-ə qədər olur. Lakin bu kökləri sonra da 1-2 sm uzunluqda doğ­rayırlar. Zəncəfilin tünd xoş ətri tərkibindəki efir yağlarından, yandırıcı dadı isə fenolabənzər qinqeral (C₁₇H₂₆O₄) maddəsinin ol­masından irəli gəlir. Zəncəfil efir yağlarında ən çox sin­qiberol (C₁₅H₂₄), kamfen (terpen), fellendron və sinqiberol spirti vardır. Zəncəfilin nəmliyi 12%-ə, külü 5%-ə, efir yağı isə 1,4%-ə qədər olmalıdır. Zəncəfil toz halında da satışa buraxılır. Zəncəfil köklərini və ya tozunu karton qutularda, yaxud sello­fan paketlərdə 10 q kütlədə satışa buraxırlar.