Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

3- İslamın Cəmiyyətə İstiqamətli Maraq/əlaqəsi

Heç şübhəsiz İslam dini, quruluşunu (təməlini) açıq bir şəkildə cəmiyyət təməli (cəmiyyət həyatı) üzərinə quran və heç bir ananında cəmiyyət mövzusunu göz ardı etməyən tək dindir. Əgər bu mövzuda ətraflıca məlumat əldə etmək və bu gerçəyi daha dəqiq olaraq görmək istəyirsənsə, insan düşüncəsinin saymaqdan aciz qalacağı insani fəaliyyətlərin genişliyinə, bu fəaliyyətlərin hissələrinə, cinslərinə, növlərinə və növlərinə bax. Arxasından bu ilahi şəriətin söz mövzusu fəaliyyətləri necə saydığına, əhatəsinə al/götürdüyünə və hər birinə istiqamətli hökmlər qoyduğuna bax. Çaşar qalarsan. Sonra da bu fəaliyyətləri necə cəmiyyət çərçivəsinə al/götürdüyünə bax. O zaman bu dinin ictimai ruhu bütün insan fəaliyyətlərinə mümkün olan ən yüksək səviyyədə işlədiyini görərsən.

Sonra da əldə etdiyin tapıntıları Quranın maraq/əlaqə sahəsinə girən digər haqq şəriətlərlə müqayisə et, ki bu şəriətlər Hz. Nuhun, Hz. İbrahimin, Hz. Musanın və Hz. İsanın şəriətləridir. Bu müqayisə etməyi quruluşun tərəfindən İslam ilə onlar arasındakı nisbət fərqini və bu dinin cəmiyyətə verdiyi əhəmiyyəti yaxından görərsən.

Quranın maraq/əlaqə sahəsinə girməyən bütpərəstlik, Sabisilik, Manelik və Senevilik (Atəşpərəstlik) kimi dinlərin şəriətlərində bu vəziyyət daha açıq və daha diqqətə çarpandır.

İndi də mədəni və mədəni olmayan millətlərin bu mövzuya bağlı vəziyyətlərinə gələk. Bu mövzuda tarixin bizə izah etdiyi yalnız budur: Bu millətlər, cəmiyyəti məşğulluq əsasına məzmuna və fərdləri monarjik bir hökumətin suverenliyi və kralların sultası altında tutma qanununa söykən/dözmə formasında yekunlaşdıra biləcəyimiz insanlıq tarixinin primitiv mirasına bağlı qalmışlar. Qövm, yurd və bölgə əsasına söykən/dözən cəmiyyətlər, öz ictimai yaşayışına müstəqil bir maraq/əlaqə göstərərək bunu araşdırma və tətbiq mövzusu etmədən krallıq və rəislik bayrağı altında yaşayırdılar; varislik (ənənə), bölgə və bezeri faktorlar ilə istiqamətləndirilirdilər. Belə ki din (İslam) günəşi doğulub da işıqlığını yaymağa başlayınca, o günün dünyanı suverenliyi altında tutan böyük millətləri, yəni Roma və Fars (İran) imperatorluqları belə, millətlərini krallıq və sultanlıq bayrağı altında yığan bir Sürüşsəyər və Kisra cəmiyyətindən başqa bir xüsusiyyət daşımırdılar. Cəmiyyət, inkişaf və irəliləməsində bu krallara və sultanlara bağlı idi və onların ağır tempinə uyğun gələrək yerində sayırdı. [Yəni cəmiyyətdəki irəliləmə, inkişaf; geriləmə, dayanma və çöküş, kral olan tək bir adamın iradəsinə bağlı idi.]

Bəli, o millətlərin götürdükləri mirasda Sokrates, Aristoteles və Əflatun (Platon) kimi filosofların yazılarında iştirak edən ictimai araşdırmalar vardır; tək bunlar tətbiq imkanına sahib ola bilməyən səhifələr və kağızlar, konkret hadisələrlə xarici dünyaya əks olunmayan zehini nümunələr və kuramsal=teorik ilişmələrdən ibarət idi. Varisi olduğumuz tarix, sözümüzün doğruluğuna ən ədalətli şahiddir.

İnsan növünün qulağını cırmaqlayaraq bu növü cəmiyyət mövzusu ilə maraqlanmağa çağıran, bu mövzunu səhlənkarlıq və asılılıq hökmü xaricində müstəqil bir mövzu etməyi təklif edən ilk səs, İslam Peyğəmbərinin yəni Hz. Məhəmmədin -ki onun üzərinə ən üstün salam və salat olsun- çağırışıdır. Peyğəmbər Əfəndimizin (s. a. a) özünə Rəbbindən enən ayələrlə insanları birlik halında xoşbəxt həyata və təmiz dolanma formasına çağırdı.

Necə ki uca Allah belə buyurur: "Bu, mənim dümdüz yolum; topluca ona yatıl. Sizi Onun yolundan ayıracaq (başqa) yollara uyğun gəlməyin." (Ən'am, 153) "Və topluca Allahın ipinə sıx sarılın. Dağılıb ayrılmayın... Sizdən; xeyirə çağıran, yaxşılığı əmr edən və pislikdən çəkindirən bir birlik olsun. (Bu əmr, cəmiyyəti bölünmə və parçalanmaqdan qorumağa işarə edir.) İşdə onlar qurtuluşa çatanlardır. Özlərinə açıq-aşkar dəlillər gəldikdən sonra, parçalanıb ayrılan və anlaşılmazlığa düşənlər kimi olmayın." (Al/götürü İmran, 103-105) "Dinlərini parça parça edib qruplara ayrılanlar (var ya), sənin onlarla heç bir bağlı yoxdur." (Ən'am, 159) Quranda bunlar kimi insanları cəmiyyət və birlik qanununa çağıran bir çox mütləq mənalı ayə vardır.

Yenə uca Allah buyurur ki. "Möminlər ancaq qardaşdırlar. O halda qardaşlarınızın arasını tapıb düzəldin." (Hucurat, 10) "Bir-birinizlə çəkişməyin; sonra həll edilib yılgınlaşırsınız və gücünüz gedər." (Ənfal, 46) "Sizdən; xeyirə çağıran, yaxşılığı əmr edən və pislikdən çəkindirən bir birlik olsun." (Al/götürü İmran, 104) Quranda bunlar kimi ittifaq və birliyə söykənən bir İslam cəmiyyəti meydana gətirməyi əmr edən və bu cəmiyyətin mənfəətlərini, maddi və mənəvi imtiyazlarını güdərək onu müdafiə etməyə çağıran başqa bir çox ayə vardır. İrəlidə bu mövzunu bir az daha geniş bir şəkildə araşdıracağıq.