Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

ayələrin Şərhi

Oxuduğumuz ayələr evlənilməsi haram və halal olan qadınları sayan möhkəm ayələrdir. Ataların evlənmiş olduğu qadınlarla evlənməyi qadağan edən bunlardan əvvəlki ayəyə gəlincə, hər nə qədər məzmun baxımından bu ayələrdən isə də ifadəsinin zahirinə görə özündən əvvəlki ayələrin siyakının tamamlayıcısı olduğu üçün məna baxımından bu ayələrin davamı olmasına baxmayaraq ona bir əvvəlki ayələr qrupu içində yer verdik.

Qısacası bu ayələr, məhdudlaşdırma və kayıtlandırmasız şəkildə bütün evlənilməsi haram olan qadınları açıqlayır. Evlənilməsi haram olan ka idinləri saydıqdan sonra gələn "Bunun xaricində qalanı... mallarınızla axtarışınız sizə halal qılındı..." ifadəsindən aydın olan budur. Bundan ötəri elm adamları oğulun və qızın qızı ilə, atanın və ananın anası ilə evlənmənin haram olduğuna bu ayəs(n)i və yenə babanın bərabər/yoldaşı ilə evlən-sperman haram olduğuna "Atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin." ayəsini dəlil göstərərkən ixtilafa düşmədilər. Teşri baxımından kimlərin oğul və qız qəbul ediləcəyinə bağlı Quranın fikiri bu ayələ ortaya çıxır. İnşallah irəlidə bu mövzuya toxunacağıq.

"Sizə (bunlar) haram qılınmışdır: Analarınız, qızlarınız, bacılarınız, bibi/hələləriniz, xalalarınız, qardaş qızları, bacı qızları."

Bu sayılanlar nesep baxımından evlənilməsi haram olan qadınlardır. Bu qadınlar yeddi zümrədir. Ana, doğum yolu ilə adamın nesebinin söykən/dözdüyü qadındır. Bu analıq birbaşa da olar, insanı doğuran qadın kimi; atanın və ya ananın anası və daha yuxarısı kimi vasitəli də olar. Qız, özündən doğulmuş olması səbəbi ilə nesebi adama söykən/dözən kimsədir. Adamın öz sulbünden doğan qızı və oğulunun və qızının qızı və daha aşağısı kimi. Bacı, eyni anadan, eyni atadan və ya eyni ana-atadan birbaşa doğulmuş olması cəhəti ilə nesebi adama söykən/dözən qadındır. Bibi/hələ, atanın bacısıdır. Ata və ya ana tərəfindən babanın bacıs(n)ı da bibi/hələ hökmündədir. Xala, ananın bacısıdır. Ata ya da ana tərəfindən babanın bacıs(n)ı da xala hökmündədir.

Anaların və onların arxasından gələn zümrələrin haramlığından məqsəd, onları evləndirmənin haramlığıdır. Bu, ayənin mütləq meydana gəlinin ifadə etdiyi, hökmlə mövzunun münasibətindən aydın olur. Eynilə "Ölü və qan sizə haram qılındı." (Maidə, 3) ayəs(n)i kimi. Yəni bunların məğlub et/yeyilməsi sizə haram qılındı. Bir də "O torpaqlar onlara qadağan edildi." (Maidə, 26) Yəni o torpaqlarda oturmaq onlara qadağan edildi. Məşhur olan bu ifadə tərzinə ağılı məcaz deyilir. Bu nöqtəni yaxşıca qavra və onu qənimət bil.

Lakin bu şərh bir sonrakı ayədəki "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsi ilə uyğunlaşmaz. Çünki yeri gəlincə açıqlanacağı kimi nikah əlaqəsindən deyil, cinsi əlaqədən edilmiş bir istisnadır. Ayrıca bu şərh yeri gəlincə açıqlanacağı kimi bir sonrakı ayədəki "Bunun xaricində qalanı iffətli olmaq, zina etməmək üzrə mallarınızla axtarışınız sizə halal qılındı." ifadəsi ilə də uyğunlaşmaz. Elə isə doğrusu bu ifadədə haram olması açıqlanan, nikah əlaqəsi deyil, cinsi əlaqədir. Lakin uca Allahın bilinən üslubu lazımınca, teeddüben və dili ədəbsizlikdən qorumaq üçün açıqca deyilmədi.

Bu ayədə yalnız kişilər həmsöhbət alınır, qadınlara səslənilmir. Məsələn "qadınların oğulları ilə evlənmələri haram qılındı" və ya "qadın ilə oğulu arasında nikah olmaz" deyilmir. Çünki təbii olaraq istəkdə ol/tapılma və evlilik təklifi yalnız kişi tərəfindən edilər.

Ayədə həm çoxluğa səslənilir, həm də qadağanlılıq "analar, qızlar" kimi çoxluq ilə əlaqələndirilir. Bu ifadə dağılımdakı məşhurluq və əhatəliyi ifadə edir. Yəni 'içinizdən hər bir kişiyə anası, qızı... haram qılındı.' Çünki sayılan qadınların bütününü, xitab edilənlərin bütününə qadağan etmək mənasız olduğu kimi hər kişinin anasını və qızını, məsələn hər kişiyə haram etmənin də mənas(n)ı yoxdur. Çünki belə bir hökm qoymaq, evlilik təşkilatını kökündən qadağan etmək demək olar. Buna görə ayənin tərcüməs(n)i 'hər kişiyə anası, qızı və bacıs(n)ı... ilə evlənməsi haramdır.' şəklindədir.

"Sizi əmizdirən süd analarınız, süd bacılarınız." Bu ifadə ilə evlənmə qadağanı səbəbə söykənən qadınların sayılmasına girişilir. Bunlar yeddi zümrədir. Altısı bu ayədə açıqlanır, yeddincisi isə "Atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin..." ayəsinin ehtiva etdiyi zümrədir.

Ayə, axışı etibarilə süd verən qadın ilə əmizdirdiyi uşaq arasında analıq-oğulluq əlaqəsi, oğlan ilə süd qardaşı arasında qardaşlıq əlaqəsi nəzərdə tutduğuna dəlalət edir. Çünki bu hökm qəbul edilmişlik ədası daşıyan bir rahatlıq içində ifadə edilir. Demək ki, şəriətə görə süd əmmək nesebe söykənən bir əlaqə meydana gətirir. İrəlidə toxunacağımız üzrə bu hökm, yalnız İslam dininə xas bir xüsusiyyətdir.

Səhih olaraq həm Sünni həm də Şiə kanallarının nəql etdiklərinə görə, Peyğəmbərimiz (s. a. a) "Şübhəsiz Allah nesep yolu ilə haram etdiyini əmizdirmə yolu ilə də haram etdi." buyurur. Buna görə nesep yolu ilə evlənilməsi qadağan edilən zümrələrin qarşılığı olan əmizdirmə yollu qohum zümrələrinin də qadağan əhatəsinə girmələri lazımdır. Bu zümrələr ana, qız, bacı, bibi/hələ, xala, qardaş qızı və bacı qızıdır. Əmizdirmə əməliyyatının nə qədər süd əmməklə reallaşdığı, xüsusiyyət, hal, müddət və bənzəri hökmlərdə evlənmə qadağanının yayılmasının şərtlərinin nələr olduğu kimi məsələlər fiqh elminin mövzularıdır. Bunları araşdırmaq bu kitabın mövzusu xaricində qalar. "Süd bacılar" demək, kişinin atasından qaynaqlanan süd ilə anasının əmizdirməsindən meydana gələn bacı deməkdir.

"Qadınlarınızın anaları (qayınanalarınız)" Haqqında danışılan bərabər/yoldaşlar ilə cinsi əlaqədə ol/tapılılmış və ya ol/tapılılmamış olması, fərq etməz. Çünki qadınlar kişilərə izafə edildiklərində bundan qeydsiz şərtsiz bərabər/yoldaşlar aydın olar. Bunun dəlili, "Özləriylə birləşdiyiniz bərabər/yoldaşlarınızdan olub... əgər onlarla birləşməmişsinizsəsə..." ifadəsində iştirak edən qeydləndirmədiyər.

"Özləriylə birləşdiyiniz bərabər/yoldaşlarınızdan doğulub evlərinizdə və himayəniz altında olan ögey qızlarınız, -əgər onlarla birləşməmişsinizsəsə, sizə bir günah yoxdur.-" Ayənin orijinalında keçən "rabaib" sözü, "rabibe" sözünün çoxluğu olub, bir adamın bərabər/yoldaşının başqa bir kişidən olma qızı yəni ögey qız deməkdir. Çünki qadının bərabərindəki uşağın baxımı ərinə düşər. Hər vaxt deyilsə də əksəriyyətlə o qız uşağına baxacaq, onu böyüdəcək olan kimsə qadının əridir.

Bu belə olduğu kimi ögey qızın, qadının ərinin evində oturması əksəriyyətlə görülən bir tətbiqdir. Hər vaxt elə olmağa bilər. Bundan ötəri belə deyilmişdir: "evinizdə və himayəniz altında olan" ifadəsi əksəriyyətlə görülən tətbiqə söykənən bir qeyddir. Bu səbəbdən ögey qız istər atalığın evində sığınsın, istər sığınmasın evlənilməsi qadağan qadınlardandır.

Buna görə bu qeyd, şərh məqsədlidir; ihtirazi bir qeyd deyil. Belə də deyilə bilər ki: "evinizdə və himayəniz altında olan" qeydi irəlidə açıqlanacağı üzrə, nesebe və səbəbə söykənən evlənmə qadağan edərinin qon/qoyulmasının hikmətinə işarədir. Bu hikmət, bu səbəb kişi ilə bu qadınlar arasında var olan davamlı birlikdəlik, evlərdə bunlar arasında əksəriyyətlə görülən birlikdir. Buna görə əgər bu davamlı evlənmə qadağanı olmasaydı, sırf zinanın qadağanlığı sayəsində qeyri qanuni əlaqələri önləmək mümkün olmazdı. İrəlidə bu məsələyə toxunulacaq.

Buna görə "evinizdə olan" qeydi buna işarə edilir: Ögey qızlar, əksəriyyətlə evlərinizdə oturduqları və sizinlə bir yerdə ol/tapıldıqları üçün evlənmə qadağanının səbəbinin və hikmətinin əhatəsinə girmədə, o biri evlənilməsi qadağan qadınlarla eyni mövqedədirlər.

Hər nə isə "evinizdə olan" qeydi ihtirazi bir qeyd deyil. Yəni evlənmə qadağanı onunla qeydlənmir. Əgər elə olsa ögey qız, atalığının evində oturmadığı təqdirdə atalığının onunla evlənməsi halal olardı. Məsələn adamın anası ilə evli olduğu böyük yaşda bir qız kimi. Bunun dəlili əvvəlki ayədən çıxan məfhumun, "əgər onlarla (anaları ilə) birləşməmişsinizsəsə, (qızlarını al/götürmənizdə) sizə bir günah yoxdur." ayəsində dəqiq bir şəkildə vurğulanmasıdır. Burada bu övladlıqla evlənə bilmək üçün anası ilə cinsi əlaqəyə girilməmiş olması axtarılır. Çünki bu cinsi əlaqənin qızla evlənmə qadağanı üzərində təsiri vardır. Əgər qızın atasının evində oturması da belə olsa idi zikr edilməsi lazım idi. Bu açıq bir xüsusdur.

"Sizə bir günah yoxdur." Yəni, "fi ən/en tenkihuhunne=onlarla evlənmənizdə" sizin üçün bir qorxu və günah yoxdur. Bu ifadədə bu şərhə yer verilməməsi, qısalıq məqsədi ilədir. Çünki ifadənin axışından bu aydın olur.

"Öz sulbünüzden olan oğullarınızın bərabər/yoldaşları" Ayənin orijinalında keçən "helail" sözü, "helile" sözünün çoxluğudur. Mec-ma-ul Bəyan təfsirində belə deyilir: "Helail, helilenin çoxluğudur. Halal olmuş mənasını verər. Halal kökündən törəmişdir. Bunun müzekkeri "helil"dir. Çoxluğu isə "ehille"dir. Əziz kimi ki çoxluğu "eizze" gəlir. Ər-arvadın belə adlandırılmalarının səbəbi, çünki hər birinə qarşı tərəflə yataqda birlikdə olmaq halaldır. Başqa bir görüşə görə bu söz "hulul" kökündən törəmişdir. Çünki ər-arvadın hər biri qarşısındakı ilə eyni yatağa girərlər." Mecma-ul Bəyanın şərhi bu qədərdir.

"Oğul"dan məqsəd, doğum yolu ilə adama söykən/dözən insan deməkdir. Bu yaxınlıq vasitəsisiz də ola bilər, oğul və qız kimi bir vasitəsiylə də ola bilər. Burada "oğul" sözünün "öz sulbünüzden olan" qeydi ilə qeydləndirilməsinin səbəbi, övladlığa götürmə yolu ilə qazanılan oğulun bərabər/yoldaşının nəzərdə tutulmadığını ifadə etməkdir.

"Və iki bacıs(n)ı birlikdə almanıq; ancaq keçmişdə olanlar xaric." Bu ifadənin məqsədi, bərabər/yoldaş həyatdaykən, yoldaşlıq xüsusiyyəti davam edirkən onun bacıs(n)ı ilə evlənmənin haram olduğunu bildirməkdir. İfadə, bu məqsədi izah edən ən/en yığcam, ən gözəl ifadədir. İfadənin mütləqliyi, iki bacıla eyni anda evlənmə vəziyyətinə dönükdür. Bu səbəbdən özü ilə evli olunan bir bacının boşanması və ya ölməsi üzərinə onun bacısını evləndirmənin qarşısında heç bir maneə yoxdur. Bunun dəlili, Peyğəmbərimizin (s. a. a) zamanına qədər çatan Müsəlmanlar arasında qəti bir tətbiqin var olmasıdır.

"Ancaq keçmişdə olanlar xaric" ifadəsi, əvvəlki ayələrdəki "Keçmişdə olanlar xaric; atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin." (Nisa, 22) ifadəsi kimidir və cahiliyyə dövrü Ərəbləri arasında tətbiq olunmaqda olan iki bacıs(n)ı birlikdə, eyni anda nikah altında saxlamağa istiqamətli bir şərhdir. Bu ifadə, iki bacıla eyni anda evli olmanın bu ayənin enişindən əvvəlki tətbiqlərinin bağışlanıldığını ifadə etmək istəyir. Yoxsa ayənin enişindən əvvəl nikah edilib ancaq ayə endiyi zaman tətbiqə keçilməsinin sərbəst olduğu deyilmək istənmir. Tərsinə ayə bu evliliklərin etibarsız olduğunu ifadə edir. Çünki belə bir tətbiq hərəkəti olaraq iki bacıs(n)ı bir araya gətirməkdir. Eyni xüsusiyyətdəki "keçmişdə olanlar xaric, atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin." ayəsinin eniş səbəbi də bunu göstərir. Çünki Peyğəmbərimiz (s. a. a) o ayənin enişindən sonra daha əvvəl atalarının bərabər/yoldaşları ilə evlənmiş olanların nikahlarını etibarsız sayaraq söz mövzusu cütlərin ayrılmalarını əmr etmişdir.

Həqiqətən bizim üçün əməl baxımından əhəmiyyət daşımayan köhnə edilmiş bir evlilikdən haramlığın qaldırılması, caiz olmaqla xarakterizə edilməsi və bu keçmiş əməliyyatın özünə əfv gətirilməsi, hərçənd heç bir təsiri olmayan boş və faydasız bir əməliyyatdır; lakin əməliyyatın arxada buraxdığı nəticələndirər baxımından bəzi faydaları vardır. Doğulmuş uşaqların təmizliyinin qeydiyyatı, bu doğumlar yolu ilə ibarət olan/yaranan qohumluqların etibarlı sayılması vs. kimi.

Başqa bir deyişlə, keçmişdə eyni anda nikah altına alınan iki bacının hər ikisi və ya biri öldüyündə ya da hər ikisi və ya biri boşandığında bu köhnə evliliyi qadağan və ya sərbəst saymanın mənas(n)ı yoxdur. Lakin bu nikahın məhsulu olan uşaqların təmiz olduqlarının qeydiyyatı baxımından onun haramlığının qaldırılması yerindədir. Ayrıca bu uşaqlarla onları dünyaya gətirən ataları arasındakı qohumluğun və atalarının digər qohumlarıyla əlaqələrinin etibarlı sayılması da bu yolla reallaşan bir faydalı nəticədir ki bu nəticələndirər, miras və evlilik kimi hökmlərdə təsirlidirlər.

Buna görə "keçmişdə olanlar xaric" ifadəsi, ayədəki hökmün bir istisnasıdır. Tək bu istisna hökmün qanuni nəticələrindən edilir. Yoxsa qanundan əvvəl edilmiş əməliyyatın özü ilə əlaqədar bir istisna deyil. Bundan ötəri bu istisna təfsirçilərin ifadə etdiklərinin tərsinə, mun-katı=kopuk istisna deyil; muttasıl=bitişik istisnadır.

Bu istisnanın yalnız "iki bacıs(n)ı birlikdə almanıq" ifadəsinə deyil, ayədə sayılan bütün qadın zümrələrinə dönük olması da mümkündür. Hərçənd Ərəblər bu qadağan edər içində yalnız iki bacıla evlənmə qadağanını tapdalayırdılar. Analarla, qızlarla və ayədə saylı digər qadın zümrələri ilə evlənmə kimi adətləri yox idi. Tək bu ayələrin endiyi dövrdə evlənməsi qadağan edilən bu qadın zümrələri ilə evlilik etmə ənənəs(n)i olan Farslar, Romalılar kimi mədəni və ya primitiv millətlər vardı. Əlbəttə söz mövzusu tətbiqlər arasında millətlərə görə fərqliliklər vardı. Bilindiyi kimi İslam, Müsəlman olmayan millətlərin öz inanclarına görə etdikləri evlilikləri etibarlı sayar. Bu səbəbdən uşaqların təmiz olduqlarına hökm edər və İslamı qəbul etdikdən sonra köhnə qohumluq əlaqələrinin etibarlılığını qəbul edər. Bu belə olmaqla birlikdə birinci təfsir daha diqqətə çarpandır.

"Allah, heç şübhəsiz bağışlayan və əsirgəyəndir." Bu ifadə istisnaya bağlı bir səbəbləndirmədiyər. Buradakı bağışlama, günahların özləri ilə deyil, o günahların xaricə əks olunan nəticələri ilə əlaqədardır.

"Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna evli qadınlar da haram qılınmışdır." Ayənin orijinalında keçən "muhsenat" sözü, "lütfkarlıq" kökündən törəmiş və mane olmaq və qorumaq mənasını verən adı mef'ul qəlibində bir çoxluq addır. Başqalarının girməsini maneə törədən möhkəm qalaya da "əl-hisn-ul hasin" deyilməsi bu yüzdəndir. Necə ki "qadın özünü qorudu, fahişəlikdən qaçındı" mənasını vermək üzrə "ahsanat-il mer'etu" deyilir. Uca Allah da "o ki, ədəb yerini qorudu" (Təhrim, 12) buyurur. Yenə "qadın evləndi, bərabər/yoldaşı ya da evlilik onu digər kişilərdən qorudu" mənasında "ahsanat-il mer'etu" və ya "uhsinet-il mer'etu" deyilir. Yenə azad bir qadın mənasında "ahsanat-il mer'etu" deyilir. Çünki azad olması, başqasının onun ədəb yerinə sahib olmasını maneələr/mane olar və ya zinadan uzaq dayanmasını təmin edər. Çünki zina daha çox nökərlər arasında məşhur idi.

Ayənin zahirindən aydın olduğu qədəriylə ayədəki "muhsenat"dan məqsəd, sözün birinci və üçüncü mənaları deyil, ikinci mənas(n)ı yəni, "evli qadınlar" mənasıdır. Çünki iki ayədə sayılan on dörd zümrə xaricindəki qadınlardan yalnız evlilərin evlənmələri qadağandır. Digər qadınlarla ediləcək evliliklərə istiqamətli bir qadağan etmə hökmü yoxdur. Bu qadınlar istər iffətli olsunlar, istər olmasınlar; istər azad, istər nökər olsunlar fərq etməz. Bu səbəbdən qadağan etmə hökmünün yalnız iffətli qadınlara məxsus olmamasıyla birlikdə ayədəki "muhsenat" sözü ilə iffətli qadınların nəzərdə tutulduğunu söyləyib, daha sonra ayənin evliliklə qeydləndirilməsi yoluna baş vurulmasının heç bir tutarlılığı və mənas(n)ı yoxdur. Bunun kimi nökərlərlə əlaqədar hökm, azad qadınlarla əlaqədar hükümün eynisi olduğu halda bu sözü azad qadınlar mənasında al/götürüb, daha sonra ayəs(n)i evlilik ilə qeydləndirmə cəhətinə getmək doğru deyil. Qısacası sağlam fikirin qəbul edəcəyi bir təfsir tərzi deyil bunlar.

Buna görə "muhsenat" qadınlar demək, "evli, nikah bağı altındakı qadınlar" deməkdir. Bu söz "ummehatikum=analarınız" sözünə matuftur. İfadənin mənas(n)ı belədir: Bütün evli qadınlar, evlilik bağı altında olduqları müddətcə özləri ilə evlənməniz haramdır.

Buna görə, "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsi, evli oan nökərlərdən evlənmə qadağanını qaldırır. Necə ki hədislərə görə, evli nökərin əfəndisi nökəri ilə əri arasına girərək kanamasız dövründə onunla yatdıqdan sonra onu ərinə geri verə bilər.

Bəzi təfsirçilər "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsini, evləndir və nökər əldə etmə yolu ilə əldə etdiyiniz iffətli qadınlar olaraq açıqlayırlar. Bu şərhə görə sahib olmaq demək, faydalanmaq və cinsi əlaqəyə keçmə sultasına sahib olmaq demək olar. Lakin bu fikirdə əsassızlıq vardır; çünki bu təfsir tərzinin etibarlı ola bilməsi əvvəlcə "muhsenat" termininin evli qadınlar deyil də iffətli qadınlar mənasına alınması lazımdır ki, bunun əsassızlığını az əvvəl izah etdik. İkinci bir maneə də Quranın bu ibareyi deyilən mənanın xaricində, yəni faydalanmağı ələ keçərmə mənasında deyil də nökər əldə etmə mənasında qullandığının bilinməsidir.

Başqa bir təfsirçi də sahib olunan nökərlər ilə kafir ərləri olan əsir nökərlərin nəzərdə tutulduğunu irəli sürmüşdür. Bu təfsir tərzini Əbu Sai-d-i Hudriyə söykən/dözən bu rəvayət təsdiq edir: "Ayə, Evtas əsirləri haqqında endi. Müsəlmanlar orada müşriklərin qadınlarını əsir al/götürmüşlər idi. Bu qadınların dar-ul hərbdə və öz ölkələrində ərləri vardı. Bu ayə enincə Peyğəmbərimizin münadisi belə səsləndi: "Bilin ki, hamilə olan əsir nökərlər ilə doğum edənə qədər və hamilə olmayanlarla da aybaşıdan təmizlənənə qədər cinsi əlaqədə ol/tapılmayın."

Bu təfsir tərzində dəlil olaraq göstərilən rəvayətin zəif meydana gəlinin yanında, ayəs(n)i məhdudlaşdırıcı olmadan məhdudlaşdırma vardır. [Ayənin mənas(n)ı ümumidir, döyüşdə və döyüş xaricində sahib olunan bütün nökərləri əhatə edər.] Bu səbəbdən ayənin mənas(n)ı bizim izah etdiyimiz istiqamətdədir.

"Allahın fərz etdiyi hökmlərə bağlı qalın." Yəni üzərinizə yazılan və fərz qılınan Allahın hökmünə bağlı qalın. Təfsirçilər bu ayələ əlaqədar bu şərhi edirlər: "Kitabellahi əleykum" gizli bir hərəkətin mütləq mefili olmaq üzrə mansuptur. İfadə əslində "ketebella-hu kitabən aleykum=Allah üzərinizə yazı yazdı" şəklindədir. Sonra hərəkət hazfedildi və məsdər hərəkətin failinə muzaf qılınaraq onun yerinə keçdi. Bu təfsirçilər, "əleykum" sözünü adı hərəkət [hərəkət mənasını daşıyan ad] hesab etməmişlər. Bu barədə, zəif elmi alimlərinin sözlərinə söykən/dözmüşlər. Onlar adı hərəkətin əməl və təsir buraxma baxımından zəif olduğu üçün məmulunun ondan önə keçə bilməz olduğunu irəli sürmüşlər. Bunun üzərində yaxşıca düşünmək lazımdır.