El-MÎZÂn fî tefsîR-İl kur'ÂN cilt: 5 Nisa Suresinin Devamı ve Maide Suresi
El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.5
Yüklə 7,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Ben isterim ki sen, benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip ateş ehlinden olasın!"
- Mâide Sûresi 27-32 .................................................. 513
- 514 ........................................ El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kurân – c.5
- "Nefsi, kardeşini öldürme hususunda yavaş yavaş ona boyun eğdi; (nihayet) onu öldürdü ve böylece ziyana uğrayanlardan oldu."
- Mâide Sûresi 27-32 ......................................................... 515
- 516 ......................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kurân – c.5
- "Derken Allah, ona kardeşinin cesedini nasıl gömeceğini göstermesi için yeri eşeleyen bir karga gönderdi."
- "Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar olup da kardeşimin cesedini gömmekten aciz miyim (ben)"
- Mâide Sûresi 27-32 .................................................... 517
- "Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar olup da... aciz miyim (ben)"
- 518 ......................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kurân – c.5
- Mâide Sûresi 27-32 ......................................................... 519
- ALGILAMA VE DÜŞÜNME ÜZERİNE
- 520 ......................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kurân – c.5
- Mâide Sûresi 27-32 ......................................................... 521
512 .................................. El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.5
nın ecrini beklemesinin yeterli olduğuna inanırlar! Kuşkusuz bu, bir cehalet örneğidir. Çünkü böyle bir davranış, günaha yardımcı olmanın ta kendisidir. Bu konuda yardım edenle yardım edilen ortak sorumluluğa sahiptir. Sadece zalim olan, her iki günahı yüklenmez. Bu yorumun dayanaksızlığı şuradan gelir: Maktulün, "Ben isterim ki sen, benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip ateş ehlinden olasın!" sözü, daha önce açıkladığımız tarzda bir takdirî anlama dayanmaktadır.
Bu iki problemin çözümü amacına yönelik bazı çürük açıklamalar yapılmıştır ki, bunları burada zikretmeye değmez.
"Ben isterim ki sen, benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip ateş ehlinden olasın!" Yani bazılarının açıkladıkları gibi, "Benim ve kendi günahınla dönesin." Ragıp el-Isfahanî el-Müfredat adlı eserinde diyor ki: "el-Bevâ kelimesi, etimolojik olarak, bir şeyi oluşturan parçaların yer bakımından eşit oluşunu ifade eder. 'en- Nebve' ise, bunun tam aksini, yani bir yerin parçalarının uyumsuzluğunu, girintili, çıkıntılı oluşunu ifade eder. Bir yer, konaklayan kimse açısından uyumsuz, girintili çıkıntılı değilse ona, 'Mekanun bevâun' (düz yer) derler. 'Bevve'tu lehu mekanen' yani, yeri düzelttim. Parçaları uyumlu hâle geldi."
Ardından şöyle diyor: "Ben isterim ki sen, benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip..." Yani, bu hâl üzere olasın. '"Enkertu batileha ve bu'tu bi-hakkiha' denir (yani batılını inkâr ettim ve hakkını üstlendim)." Müfredat'tan alınan alıntı burada sona erdi. Şu hâlde kelimeyi "dönmek" şeklinde açıklamak, kelimenin asıl anlamı değil de anlamının gereği ile yapılan bir açıklamadır. Şu hâlde, "benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip." ifadesinden maksat, haksız yere öldürülen kişinin günahının, katilin günahlarına eklenmesi, böylece katilin iki günahı da üstlenmesidir. Buna göre maktul, üzerinde hiçbir günah yükü olmadan Allah'ın huzuruna çıkar. "Benim günahımı da, kendi günahını da yüklenip." ifadesinden anlaşılan budur. Bunu destekleyen rivayet-
ler olduğu gibi, aklî değerlendirme de bunu destekler niteliktedir. Kitabımızın ikinci cildinde amellerin hükümleri hakkında açıklamada bulunurken, bu hususa da bir parça değinme imkânını bulduk. Ancak bu yorumla ilgili olarak şöyle bir problem çıkıyor karşımıza: Bunun anlamı bir insanın başkası tarafından işlenen bir günahtan sorumlu tutulmasıdır. Akıl da bunun aksine hükmetmektedir. Nitekim yüce Allah, "Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü yüklenmez." [Necm, 38] buyurmuştur. Bu problemi şu şekilde aşmak mümkündür: Burada teorik akla ilişkin bir hüküm söz konusu değildir ki, böyle bir şey olmaz, diye kestirip atılsın. Bilâkis pratik akla ilişkin bir hüküm duruyor karşımızda. Pratik akılsa, değişip değişmeme hususunda insan topluluklarının çı-karlarına uyar. Dolayısıyla toplum, bir insan tarafından işlenen bir eylemi, bir başkası tarafından işlenmiş gibi değerlendirip onun sorumluluk hanesine yazabilir. Ya da birinden sâdır olan fiili, ondan sâdır olmamış gibi algılayabilir. Söz gelimi, bir kimse bir adam öldürse, toplumun da öldürülen kimseden alacağı olsa, katil bunları topluma ödemek zorundadır. Çünkü toplumun zayi olan haklarını katilden alması caizdir. Veya örneğin bir kimse topluma baş kaldırsa, bozgunculuk yapsa, kamu güvenliğini tehlikeye düşürse, toplum bu asi insanın bütün iyiliklerini hiç olmamış gibi değerlendirebilir. Vs.
İşte bu gibi durumlarda toplum, mazlum insan tarafından işlenen bütün kötülükleri zalimin günah yükleri olarak görür. Zalim insan, mazlumun günah yükünü, kendi nefsinin günahı olarak yüklenir, başkasının değil. Çünkü zalim insan, başkasına uyguladığı zulüm ve kötülük aracılığıyla bu günahları kendi mülkiyetine geçirmiştir. Bir insanın başkasının mülkiyetinde olan bir malın bedelini ödeyerek satın alması gibi. Yeni sahibin söz konusu şey üzerindeki tasarrufları, ilk sahibinin bir süre o şeye sahip olması için, engellenemez. Çünkü bu başkasına intikal etmiştir. Aynı şekilde, "Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü yük-
kimse başkasıdır diye, katil kimsenin sorumlu tutulmasına engel oluşturmaz. Aynı zamanda, yeni bir nedenden dolayı günah yükünün bir başkasına intikal etmesinin caiz oluşu da, "Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü yüklenmez." sözünün de yararsız ve işlevsiz hâle gelmesini ifade etmez. Aynı şekilde, bir mülkün satış veya başka bir muamele sonucu el değiştirmesini caiz görmek de, "Bir Müslüman'ın malı, gönül hoşnutluğuyla vermesi dışında bir başkasına helâl olmaz." hadisinin işlevsiz olması anlamına gelmez.
Bazı müfessirler demişlerdir ki: "Benim günahımı da, kendi günahını da" ifadesinden maksat, "beni öldürmen durumunda, işlediğin öldürme günahı ve bundan önce işlediğin günah"tır. Bu görüş İbn-i Mesud, İbn-i Abbas ve başkalarından aktarılmıştır. Bazılarına göre de maksat şudur: Beni öldürmenin günahı ile, kurbanının kabul edilmemesine neden olan günahı... Bu görüş de Cubbaî'den ve Zeccac'dan nakledilmiştir. Yine diğer bazılarına göre de maksat, beni öldürmenin günahı ile bütün insanları öldürmüş gibi olmanın günahıdır.
Ayetin lafzı itibariyle, bu çıkarsamaların hiçbirine ilişkin bir kanıt elde etmemiz mümkün değildir. Aklî değerlendirme yoluyla da buna ilişkin bir sonuca varılmaz.
Kaldı ki, iki günahın karşılıklı zikredilmesi, her ikisinin katile yüklenmesi ve birinin maktulün günahı, diğerinin de katilin günahı olarak isimlendirilmesi, bu çerçevede açıklığa kavuşmuyor.
"Nefsi, kardeşini öldürme hususunda yavaş yavaş ona boyun eğdi; (nihayet) onu öldürdü ve böylece ziyana uğrayanlardan oldu." Ragıp elIsfahanî "el-Müfredat" adlı eserinde şöyle der: "et-Tav'u" kelimesi, boyun eğmek, bağlanmak demektir. Bunun karşıtı "el-kurhu" istememek, eğilim göstermemektir. "Taat" da "tav'u" gibidir; fakat daha çok, emredilenlere uyma, çizilen çerçevelerde hareket etme anlamında kullanılır. Dolayısıyla, "Nefsi... ona boyun egdi." ifadesi, nefsi onun için gerekçeler hazırladı, nefsi ona isteyerek ram oldu,
bağlandı gibi bir anlam taşımaktadır. "Tavvaat" kelimesi, "etâet" fiilinden daha güzel anlamı ifade edicidir. Araplar, "Tavvaat lehu nef-suhu" (nefsi onu itti) ifadesini, "Teebbet an keza nefsuhu" (nefsi falan şeyi kabul etmekten kaçındı.) ifadesinin karşılığı olarak kullanırlar." Müfredat'tan aktarılan özet alıntı burada sona erdi. Aslında "tavvaat" kelimesi, boyun eğmek ve öneride bulunmak an-lamını kapsıyor, demek istemiyor. Onun demek istediği, "et-tatvi'" kalıbının tedricîliğe delâlet etmesidir. Itaatin bir kez oluşa delâlet etmesi gibi. Nitekim if'al ve tef'il kalıpları genel olarak, bu anlamı ifade ederler. Buna göre, ayette geçen "et-tatvi" kelimesi, vesveseler ve fısıldamalar sonucu nefsi tedricî olarak istenen fiili işlemeye yöneltmek anlamına gelir. Böylece nefis, sürekli empozeler sonucu isteğe bağlı olarak boyun eğip, eksiksiz bir itaat gerçekleştirmiş olur. Dolayısıyla şöyle bir anlam elde ediyoruz: Nefsi ona boyun eğdi, emrine uydu. Kardeşini öldürme hususunda tedricî olarak isteğini kabul etti. Bu bakımdan, "kardeşini öldürme" ifadesi, emredilen şeyin, emrin yerine konulmasına bir örnek oluşturmaktadır. Nitekim "falan şeye yönelik emre uydu" yerine, "falan şeye uydu." ifadesi kullanılmaktadır.
Bazıları, "tavvaat" kelimesi "süsledi, çekici kıldı." anlamına gelir; dolayısıyla, "kardeşini öldürme" ifadesi, cümle içinde "mef'ulu bih" konumundadır, demişlerdir. Diğer bazılarına göre de, sözcük "tâvaat" anlamındadır. Yani kardeşini öldürme hususunda nefsi ona itaat etti. Dolayısıyla, "öldürme" kelimesinin orijinali [katle], cer harfinin hazfedilmesi dolayısıyla mansuptur. Ayetin anlamı buna göre açıktır.
Bazıları, "ziyana ugrayanlardan oldu." ifadesinin orijinalinde geçen "esbahe" fiilinden hareketle, onun kardeşini geceleyin öldürdüğünü söylemişlerdir. Ancak söylendiği gibi "esbaha" sabahladı, "emsa" akşamladının karşıtı olarak etimolojik yapısı itibariyle böyle bir anlam ifade ediyor olsa da Arap geleneğinde bu sözcük, etimolojik aslı göz ardı edilerek "sare=oldu" anlamında kullanılır.
Kur'ân'da buna ilişkin birçok örnek gösterebiliriz: "O'nun nimetiyle kardeşler oldunuz." (Âl-i Imrân, 103), "Içlerinde gizlediklerine pişman oldular." (Mâide, 52) Dolayısıyla bu ayet bağlamında, sözcüğün asıl anlamının kastedildiğini kanıtlamanın imkânı yoktur.
"Derken Allah, ona kardeşinin cesedini nasıl gömeceğini göstermesi için yeri eşeleyen bir karga gönderdi." Ayetin orijinalinde geçen "yebhesu" fiilinin mastarı olan "el-bahsu" sözcüğü, toprakta bir şeyi aramak anlamına gelir. Daha sonra her türlü araştırma için kullanılır olmuştur. Mecma-ul Beyan tefsirinde böyle geçer. Yine ayetin orijinalinde geçen "yuvârî" fiilinin mastarı olan "el-muvarat" kelimesi, örtmek demektir. Kendini örtünme anlamında kullanılan "Tevârîi" ise, buradan gelir. "el-Vera" da bu kabildendir; bir şeyin ötesi, arkası anlamında kullanılır. "es-Sev'etu", insanın tiksindiği çirkin, ayıp şey anlamına gelir. "el-Veyl", helâk demektir. "Ya veyleta", helâk anında söylenen bir ünlemdir. "el-Acz=acizlik, çaresizlik" yapabilirliğin karşıtıdır.
Ayetin akışı, katilin bir süre, yaptığı işin şaşkınlığıyla bocaladığını, başkasının bunu öğrenmesinden çekindiğini, maktulün cesedinin başkaları tarafından görünmemesi için nasıl bir tedbir alacağını bilemediğini gösteriyor. Nihayet yüce Allah, bir karga gönderir de, ona nasıl davranacağını gösterir. Şayet karganın gönderiliş ve yeri eşeleyişiyle onun kardeşini öldürüşü eşzamanlı olsalardı,
Yine ayetin akışından anlaşıldığı kadarıyla, karga yeri eşeledikten sonra oraya bir şey saklamış. Çünkü ayetin zahiri, karganın ona bir şeyin nasıl saklanacağını göstermek istediğini vurgulamaya yönelikti, nasıl yeri eşeleyeceğini göstermeye değil. Sırf eşelemek de ona bir şeyi nasıl gizleyeceğini anlatmak bakımından yetersizdi. Çünkü katil, henüz ilkel bir düşünce düzeyindeydi. Zihni henüz araştırma yapma kapasitesine erişmemişti. Böyle bir insan, kendiliğinden aralarında kaçınılmaz bir bağıntı bulunmayan yeri eşeleme olayından, yere bir şey saklama eylemine zihinsel olarak
adapte olabilir mi? Dolayısıyla, karganın yeri eşeledikten sonra oraya bir şey gömdüğünü görünce, gömme eylemine intikal edebilmiştir. Kuşlar arasında karganın özelliği, avladığı hayvanların ve topladığı tahıl tanelerinin bir kısmını toprağa gömerek depolamasıdır. Gerçi onun gibi toprağı eşeleyen başka kuşlar da vardır; ancak onlar tahıl tanesi ve solucan gibi şeyler aramak için eşelerler, bir şeyler saklamak için değil.
Yukarıda "liyuriyehu= göstermesi için" fiilindeki zamiri "karga" ya döndürmüş olmamız, ayetin anlamının gerektirdiği bir durumdur. Çün-kü zamiri döndürebileceğimiz en yakın isim odur. Bununla beraber bazıları, zamirin yüce Allah'a dönük olduğunu söylemişlerdir. Bunun bir sakıncası olmamakla beraber, uzak bir ihtimal olduğu da görülmektedir. Her iki durumda da anlam doğru olur.
"Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar olup da... aciz miyim (ben)?" sözü de, karganın bir şeyi gizlemek için baş vurduğu yöntemin aslında ne kadar basit olduğunu gördüğü için söylemiştir. Çünkü, karganın yaptığı gibi yeri eşeledikten sonra, bir şeyi gizleyebileceğini gör-müştür. Bunu eşeleme ile gizleme arasındaki bağıntının açıklığı dolayısıyla algılamıştır. Bundan dolayı, daha önce böyle bir şeyi akıl edememenin üzüntüsünü duymuş, kardeşinin cesedini gömmek için bir yöntem düşünmeyi ihmal etmiş olmaktan dolayı pişman olmuştur. Nihayet, karga sayesinde bir şeyi gömmenin en yakın yönteminin yeri eşelemek olduğunu anlamıştır. Bu pişmanlığı şu sözlerinden algılıyoruz: "Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar olup da kardeşimin cesedini gömmekten aciz miyim (ben)?"
Burada olumsuzlayıcı soru (istifham-i inkârî) yöntemiyle, kendisiyle nefsi arasında geçen bir konuşma hikaye ediliyor. ifadenin açılımı, olumsuzlayıcı bir soru şeklinde ve şöyledir: "Sen şu karga kadar olamadın ki kardeşinin cesedini gizleyesin?" Cevap da şu şekilde belirginleşiyor: "Hayır." Sonra bir daha olumsuzlayıcı tarzda
bir soru yöneltiliyor: "Şu hâlde niçin bunu düşünemedin? Bu kadar açık bir yönteme başvurmayı akıl edemedin? Sebepsiz yere bu süre zarfında kendini mutsuz kıldın?" İşte bu soruya verilecek bir cevap yoktur. Bu aynı zamanda bir pişmanlığın ifadesidir. Pişmanlık, insana özgü ruhsal bir etkilenmedir. Içsel bir acı duymadır. Bir menfaatin elden kaçmasına veya bir zararın görülmesine yol açacak şekilde birtakım sebeplere sarılmayı ihmal ettiğini gözlemlemesi sonucu insana arız olan duygusal bir durumdur. Dilersen şöyle de diyebilirsin: Pişmanlık, bazı imkânlar-dan yararlanmayı ihmal ettiğini hatırlayan insanın etkilenmesidir.
İnsanın içine düştüğü bu psikolojik durum, insanların bilmesini istemediği zulümleri yaptığında yakalandığı durumdur. Cüzleri arasında sağlam bir bağlantı bulunan bir düzen doğrultusunda hareket eden toplumun kabul edemeyeceği işlerdir. Dolayısıyla, meydana geldikleri sırada insanlardan gizlenseler dahi, toplumun olumsuzladığı etkilerinin çok geçmeden gün yüzüne çıkmaları kaçınılmazdır. Zulmeden suçlu insan, yaptığı zulmün, işlediği suçun, toplumsal düzen tarafından benimsenmesini, içselleştirilmesini ister; ama bunun doğal-sosyal düzen tarafından benimsenmesi mümkün değildir.
Bu, zehirli bir yiyeceği veya içeceği yiyip ya da içip, hiçbir şey olmadan sindirim sistemince sindirilmesini isteyen bir adamın davranışına benzer ki, sindirim sisteminin söz konusu zehirli yiyecek veya içeceği sindirmesi mümkün değildir. Zehirli yiyecek veya içeceğin mideye gönderilmesi mümkün olsa da bunun belirtilerinin ortaya çıkmasının şaşmaz bir süresi, aşılmaz bir bekleme anı vardır. Unutma ki Rabbin gözetleme yerindedir.
Bu sırada insan, plânlamasının eksikliklerini görür, gözetleyip denetleyebilme imkânına sahip olduğu hâlde gereken önlemi almamış olduğunu fark eder ve pişman olur. Geri dönüp birini onarsa, bir gediği kapatsa, bir başkası bozulacak, bir başka delik açılacaktır. Allah onu ta-nıkların huzurunda utanç verici bir duruma düşürünceye kadar bu böyle devam eder. Bu açıklamadan şu sonuca
varıyoruz: "ve böylece pişman olanlardan oldu." ifadesi, kardeşinin cesedini gömmemekten dolayı duyduğu pişmanlığa yönelik bir işarettir. Onun aslında kardeşini öldürmekten pişman olduğu da söylenebilir ki, uzak bir ihtimal değildir.
ALGILAMA VE DÜŞÜNME ÜZERİNE Âdem'in iki oğlunun yaşam öyküsünün bu kesiti, yani; "Derken Allah, ona kardeşinin cesedini nasıl gömecegini göstermesi için yeri eşeleyen bir karga gönderdi. 'Yazıklar olsun bana! Şu karga kadar olup da kardeşimin cesedini gömmekten aciz miyim ben?' dedi ve böylece pişman olanlardan oldu." ayeti, türü arasında bir benzeri bulunmayan tek bir ayettir. Bu ayette, duyu organlarının algılarından yararlanan insanın durumu somutlaştırılıyor. İnsanın, algılama yoluyla eşyanın niteliklerini, özelliklerini kavradığı anlatılıyor. Ardından insanın bu algılarını, hayata ilişkin amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik düşüncenin malzemeleri hâline getirdiği dile getiriliyor. Ki bu, bilimsel araştırmaların vardığı şu sonucu haklı çıkarıyor: İnsanın sahip olduğu bilgiler algılara ve sezgilere dayanır. Ve bu, anma ve fıtrî bilgi te-orisini savunanların tezlerine aykırı bir söylemi ifade eder.
Bunu biraz daha açacak olursak: İnsanı, sahip olduğu bilgi formları yani tasarım ve yargı nitelikli, tikel veya tümel olanı, çeşitli nitelikler arz eden bilgileri ve kavrayışlarıyla birlikte gözlemlediğimiz zaman, insanların en cahilinin, anlama ve düşünme kapasitesi bakımından en zayıf bile olsa, birçok formlara ve büyük bir yekûn tutan bilgilere sahip olduğunu görürüz. Öyle ki bunları neredeyse saymak mümkün olmayacaktır. Daha doğrusu, âlemlerin Rabbinden başka kimse bunların sayısını bilemez. Çokluğuna ve istatistiklerin kapasitesini aşmasına rağmen, insanın dünya hayatı boyunca sürekli arttıkları, geliştikleri de gözlemlenen bir olgudur. Süreci geriye doğru işletmek mümkün olsa, yavaş yavaş azalıp sonunda sıfıra dayandığını görürüz. İnsan, bilgi namına hiçbir şeye sahip olmayan bir varlık olarak belirginleşir.
Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur: "İnsana bilmedigini ögretti." (Alak, 5)
Bu ayette verilmek istenen mesaj; Allah, insana bilmediğini öğretir, bildikleri hususunda ise insanın Allah'ın eğitimine ihtiyacı yoktur, değildir. Çünkü şurası göz ardı edilemez bir gerçektir ki, hangisi olursa olsun, insanın sahip olduğu bilgi, varoluşunu olgunlaştırma ve hayatı çerçevesinde yararlanma sürecinde ona yol göstericilik yapma işlevini görür. Doğal uyarılmalar ve etkilenmeler sonucu cansız varlık türlerinin vardıkları hedefe, canlı varlıklar -bu arada insan oğlu- da bilgi aydınlığıyla ulaşır. Bu demektir ki bilgi, hidayetin nesnel karşılıklarından biridir.
Yüce Allah, birçok ayette hidayet olgusunu mutlak olarak kendisine nispet etmiştir: "Her şeye yaratılışını verip sonra onu dogru yola iletendir." (Tâhâ, 50), "O ki her şeyi yarattı, düzenledi. Ve O ki her şeyin miktarını, biçimini belirleyip hedefini gösterdi." (A'lâ, 2-3) Algılama ve düşünme yoluyla yol göstermenin bir türüne işaret edilen bir diğer ayette de şöyle buyruluyor: "Yahut karanın
Önceki bölümlerde, "hidayet"in anlamına ilişkin bazı açıklamalara yer vermiştik. Kısacası her bilgi hidayet ve her hidayet de Allah'tan olduğuna göre, insan sahip olduğu tüm bilgileri, Allah'ın eğitmesiyle öğrenmiştir.
larından çıkardı; size işitme, gözler ve gönüller verdi ki şükredesiniz." (Nahl, 78) ayeti, bu açıdan, "İnsana bilmedigini ögretti." (Alak, 5) ayetine yakın bir anlam içermektedir. İnsan davranışları ve bunlarla ilgili Kur'ân ayetleri üzerinde eş zamanlı olarak durup düşündüğümüz zaman, insanın sahip olduğu teorik bilgilerin, yani eşyanın özelliklerine ilişkin bilgilerin ve bunların birer yansıması olarak beliren aklî marifetlerin başlangıcı olarak sezgi ve algıdan kaynaklandıklarını görürüz. Allah, insana eşyanın özelliklerini bu yolla öğretiyor. "Derken Allah, ona kardeşinin
Şu hâlde, cesedin nasıl gömüleceğini göstermek için karganın gönderilişinin Allah'a nispeti, gömmenin nasıl olacağının bilinmesinin de O'na nispet edilmesi anlamına gelir. Gerçi karga, kendisini gönderenin Allah olduğunun bilincinde değildi. Aynı şekilde Hz. Âdem'in (a.s) oğlu da, düşünme ve öğrenme yeteneğini yönlendiren bir yönlendiricinin farkında değildi. Karganın nedenselliğinin ve yeri eşelemesinin onun öğrenmesiyle ilintisi, yüzeysel bir bakış açısına göre, insana dünya ve ahiret işleriyle ilgili yöntemleri öğreten diğer tesadüfî yöntemler gibi, tesadüfî bir nedensellikti. Ancak insanı yaratan ve hayattaki hedeflerini gerçekleştirmek için ilmî olgunlaşmaya yönelten yüce Allah'tır. Yüce Allah, evrene öyle bir düzen egemen kılmıştır ki bu düzen, bilgi aracılığıyla olgunlaşmayı gerektirici niteliktedir. İnsan evrenin parçalarıyla kurduğu ilişkiler ve etkileşimler sonucu bilgi edinme imkânını bulmaktadır. Dolayısıyla insan, hayattaki hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olacak bilgiyi, eğitimi evrenden alır. Kargayı ve başka şeyleri göndererek insanın bir şeyler öğrenmesini sağlayan Allah'tır. O hâlde O, insanın öğreticisidir.
Bu anlama yakın ifadeler içeren benzer ayetlerin sayısı çoktur: "Allah'ın size ögrettiginden ögreterek yetiştirdiginiz av köpeklerinin..." (Mâide, 4) Bu ayette yüce Allah, insanların bildiklerini ve avcı hayvanlara öğrettiklerini, Allah'ın kendilerine öğrettiği şeyler olarak nitelendiriyor. Oysa, o bilgileri ya başka insanlardan öğrenmişler ya da bizzat kendileri düşünerek icat etmişlerdir. "Allah'tan
öğrenir. Fakat bütün bun-lar, yaratılış düzeninde ve evrensel plânlama çerçevesinde öngörülen olgulardır. Dolayısıyla bunlar aracılığıyla elde edilen ve insanın olgunlaşmasına katkıda bulunan bilgiyi, bu sebepler aracılığıyla Allah öğretir. Tıpkı bir öğretmenin öğrencilerine söz ve empozeyle, bir katibin söz ve kalemle bildikle-
Yüklə 7,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|