El-MÎZÂn fî tefsîR-İl kur'ÂN cilt: 5 Nisa Suresinin Devamı ve Maide Suresi
Mâide Sûresi 41-50 ....................................................... 567
Yüklə 7,94 Mb.
|
Mâide Sûresi 41-50 ....................................................... 567568 ..................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.5
olan (munafık)lardan ve Yahudilerden küfürde yarışanlar seni üzmesin. Onlar (Yahudiler), yalana kulak verenler, sana gelmemiş olan bir başka kavme kulak verenlerdir. O kavim, kelimeleri yerlerine konulduktan sonra kaydırırlar; "Eğer size bu verilirse alın; eğer bu verilmezse sakının" derler. Allah kimi fitneye düşürerek sınamak isterse, sen onun için Allah'tan hiçbir şeye malik olamazsın. Onlar öyle kimselerdir ki Allah, onların kalplerini temizlemek istememiştir. Onlar için dünyada rezillik var ve yine onlar için ahirette de büyük bir azap vardır.
seni nasıl hakem yapıyorlar da sonra bunun ardından [Tevrat'taki hükümden] dönüyorlar?! Gerçekte onlar inanmış değillerdir.
bilgiler] ve nur [şer'î hükümler] vardır. (Allah'a) teslim olmuş peygamberler, onunla Yahudilere hüküm verirlerdi ve kendilerini Allah'a vermiş rabbanîler ve âlimler de, Allah'ın kitabını korumakla görevlendirildiklerinden ve onu gözetip kolladıklarından (onunla hüküm verirlerdi). O hâlde, insanlardan korkmayın, benden korkun ve benim ayetlerimi az bir paraya satmayın! Kim Allah'ın indirdiğiyle hükmetmezse, işte onlar kâfirlerdir.
kulak, dişe diş ve yaralara karşı kİsas yazdık. Kim bunu bağışlarsa, o kendisi için keffaret olur. Kim Allah'ın indirdiğiyle hükmetmezse, işte onlar zalimlerdir.
olarak Meryem oğlu İsa'yı gönderdik ve ona, içinde yol gösterme ve nur [şer'î yasalar] bulunan, önündeki Tevrat'ı doğrulayıcı, korunanlar için yol gösterici ve öğüt olarak Incil'i verdik.
Allah'ın indirdiğiyle hükmetmezse, işte onlar fasıklar (yoldan çıkmışlar) dır.
egemen olarak bu kitabı gerçek üzere indirdik. Şu hâlde insanlar arasında Allah'ın indirdiğiyle hükmet ve sana gelen gerçekten ayrılıp onların keyiflerine uyma. Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol belirledik. Allah isteseydi, hepinizi bir tek ümmet yapardı; fakat
uyma. Onların, Allah'ın indirdiği şeylerin bir kısmından seni şaşırtmalarından sakın. Eğer dönerlerse, bil ki Allah, bazı günahları yüzünden onları felâkete uğratmak istiyordur. Zâten insanların çoğu yoldan çıkmışlardır.
bir toplum için Allah'tan daha güzel hüküm veren kim olabilir?
AYETLERIN AÇIKLAMASI Bu ayetler birbirleriyle bağlantılıdır. Tümüne tek bir ahenk egemendir. Baştan sona aynı akış sürüp gitmektedir. Bundan da anlaşılıyor ki, ayetler, Ehlikitab'a mensup bir grup hakkında inmiştir. Adı geçen grup, Tevrat'ın bazı hükümleriyle ilgili olarak Resulullah'ın hükmüne başvururlar. Beklentileri, Hz. Muhammed- 'in (s.a.a) Tevrat'ın konuya ilişkin hükmünden farklı bir hüküm vereceği yönündedir. Böylece Tevrat'ın ağır hükmünden kaçıp Peygamberimizin (s.a.a) hükmüne razı olacaklar. Bu arada, aralarında şu tür bir konuşma yapmayı da ihmal etmiyorlar: "Eger size bu verilirse -yani kişisel arzularınıza uyan hüküm verilirse- alın; eger bu verilmezse -yani size Tevrat'ın hükmü öngörü-lürse- sakının!"
Hz. Peygamber (s.a.a) onları Tevrat'ın hükmüne uymaya yöneltir, onlar bundan kaçınırlar. Bu arada, münafıklardan bir grup da, Ehlikita-b'ın, Peygamberimizden fetva isteyen, hükmüne başvuran mensupları gibi bir eğilim içine girerler. Peygamber'in (s.a.a) aklını çekip, hevadan hüküm vermesini, güçlülerin tarafını tutmasını, yani cahiliye hükmüyle hükmetmesini isterler. Oysa: "Kesin bilgisi
Bu değerlendirme, ayetlerin nüzul sebebine ilişkin rivayetleri desteklemektedir.
Buna göre, ayetler Yahudiler hakkında inmiştir. İçlerindeki eşraf takımından evli iki kişi zina ederler. Hahamlar, Tevrat'ta böyle durumlar için öngörülen taşlayarak öldürme (recm) cezasını kırbaç cezasıyla değiştirmek isterler. Bu arada, evli insanların zina etmeleri durumunda çarptırılacakları cezayı öğrenmek üzere Peygamberin (s.a.a) ya-nına adam gönderirler. Şayet kırbaç cezasını öngörürse kabul edin, taşlayarak öldürmeyi öngörürse kabul etmeyin, diye de tembih ederler. Resulullah (s.a.a) taşlayarak öldürme hükmünü verir. Bunun üzerine Yahudiler, bunu kabul etmekten kaçınırlar. Bu arada Resulullah (s.a.a), İbn-i Suriya'dan Tevrat'ın konuya ilişkin hükmünü sorar ve gerçeği gizlememesi için onu Allah ve ayetleri adına yemine verir. Adam doğruyu söyler ve Resulullah'a recm hükmünün Tevrat'ta mevcut olduğunu belirtir. İnşallah, ilerideki hadisler bölümünde bu olayı daha detaylı bir şekilde ele alacağız.
Bununla beraber ayetler açıklamaları itibariyle bu özel durumdan bağımsızdırlar ve nüzul sebebine ilişkin rivayetlerde anlatılanlarla kayıtlı değiller. Yaşanan gelişmelere ilişkin özel sebeplerden dolayı inen Kur'ân ayetlerinin tipik bir özelliğidir bu. Bu gibi ayetlerin iniş sebeplerinin, ayetlerin birçok amacı arasında sadece belli bir payları olur. Bunun tek nedeni, Kur'ân'ın evrensel ve sürekli bir kitap oluşu, herhangi bir zaman veya mekânla kayıtlanamayacağı, belli bir kavme veya özel bir olaya özgülenemeyeceği gerçeğidir. Ulu Allah konuya ilişkin olarak şöyle buyurmuştur: "O sadece bütün âlemler için bir ögüt-tür." (Yûsuf, 104) "Âlemlere uyarıcı olması için kuluna Furkan'ı indiren Allah pek kutludur." (Furkan, 1) "O, eşsiz bir kitaptır. Ki ne önünden, ne de arkasından ona batıl gelmez." (Fussilet, 42)
"Ey Elçi!...küfürde yarışanlar seni üzmesin." Bu ifade, ayette sözü edilen kimselerden gördüğü kötü muamele karşısında, Peygamberin (s.a.a) gönlünü hoş tutma, ona moral destek sağlama amacına yöneliktir. Ayette sözü edilenler, küfürde yarışanlardır, hızlı adımlarla küfür yolunda koşuşturanlardır. Bunların fiillerinden ve
sözlerinden küfrün gerekleri birer birer orta yere dökülür. Bunlar küfürde yarışan kâfirlerdir. Küfürde yarışmak, küfre doğru yarışmaktan farklıdır.
Küfürde yarışanlara, yani münafıklara ilişkin bir açıklamadır bu. Burada nitelik, nitelenenin yerine konulmuştur. Bunun-la yasağın nedenine işaret etmek amaçlanmıştır. Nitekim, önceki nitelik, yani: "küfürde yarışanlar" ifadesi, yasaklanan şeyin nedenine yönelik bir işarettir. Dolayısıyla -Allah doğrusunu herkesten daha iyi bilir- şöyle bir anlam belirginlik kazanıyor: Bunların küfürde yarışmaları, senin üzülmene neden olmasın. Çünkü onlar, yalnızca dilleriyle i-nanmışlar, kalpleriyle değil; onlar mümin değildirler. Sana gelip bir şeyler söyleyen Yahudiler de öyle. Ayetin akışından anlaşıldığı kadarıyla "ve Yahudilerden" ifadesi,
ifadesine atfedilmiştir. Yeni bir başlangıç değildir. Buna göre, "Yalana kulak verenler sana gelmemiş olan bir başka kavme
"Onlar, yalana kulak verenlerdirler." Uyum içinde sıralanan bu cümleler, Yahudilerin durumunu açıklamaya yöneliktir. Ayetin girişinde işaret edilen münafıkların durumunun ise, bu niteliklerle örtüşmediği açıktır. Buna göre, sözü edilen bu Yahudiler, yalanı dinleyenlerdir. Yani yalan olduğunu bile bile onu sürekli dinlerler. Aksi takdirde bir yergi niteliği olarak kullanılmazdı. Onlar ayrıca, sana gelmeyen bir kavmi de çokça dinlemektedirler. Kendilerine yapılan bütün telkinleri kabul ediyor, kendilerinden istenen her şeyi yerine getiriyorlar. Dinlemenin farklı anlamlar ifade etmesi nedeniyle "kulak verenler" ifadesi tekrarlanıyor. Çünkü birincisi "kulak verip dinlemek", ikincisi ise "kulak verip kabul etmek" anlamında kullanılmıştır.
iyice yerleştikten sonra, kelimeleri yerlerinden kaydırıp ilgisiz anlamlara değiştirirler. Bu cümle, "bir başka kavme" sözünün ni-
teliği konumundadır. "Eger size bu verilirse alın; eger bu verilmezse sakının' derler." sözü de öyle. Ayeti bütün olarak ele aldığımızda şu husus ortaya çıkıyor: Bir grup Yahudi, dinleri açısından cezayı gerektirirci bir suç işliyorlar. On-lar bunun için öngörülen ilâhî cezayı da bilmektedirler. Fakat bilginleri, sabitleşen bu hükmü değiştiriyorlar. Sonra içlerinden bir grubu Hz. Resulullah'a (s.a.a) gönderiyorlar ve bu olay hakkında hükmüne başvurmalarını emrediyorlar. Eğer bilginlerin verdiği değiştirilmiş hükme uygun bir hüküm verirse alın, başka bir hüküm verirse sakının, diye de tembihliyorlar.
Allah'tan hiçbir şeye malik olamazsın." Görünen o ki bu cümle, bir ara cümle konumundadır. Bununla anlatılmak istenen şudur: Onlar, bu olayda ilâhî bir fitne ile sınanmaktadırlar. Do-layısıyla Peygamber (s.a.a) müsterih olmalı, üzülmemelidir. Çünkü bu iş Allah'- tandır ve O'na dönmektedir. Peygamber, bu işte Allah adına hiçbir role sahip değildir. Onların sınamadan geçirilmesi için bu iş illâki olacaktı. Bu nedenle üzülmeyi gerektirecek hiçbir gerekçe yoktur. "Onlar öyle kimselerdir ki Allah, onların kalplerini temizlemek istememiştir." Dolayısıyla kalpleri önceki kirliliği üzere kalmıştır. Günah üzere günah işedikleri, tekrar tekrar yoldan çıktıkları için, Allah bununla onları saptırmıştır. Allah bununla ancak yoldan çıkanları saptırır.
Nitekim öyle oldular da. Ahirette de büyük bir azaba uğrayacakları vaat ediliyor.
"Yalana kulak verirler, haram yerler." Ragıb el-Isfahanî el- Müfredat adlı eserinde şöyle der: "es-Suht, gövdeden koparılmış kabuk demektir. Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Feyushitekum biazabin: bir azap ile kökünüzü keser." (Tâhâ, 61) Bazıları bu ifadeyi "feyeshetekum" şeklinde okumuşlardır [ki, bu tarz okuyuş farkları anlam değişikliğine neden oluşturmaz]. Araplar, ["kökünü kazıdı"
anlamında] "sehatehu" ve "eshatehu" derler. Yasak ve haram olan şey için de "es-suht" ifadesi kullanılır ki, bu gibi kişiyi utandıran şeylerin onun dinin ve kişiliğini kökünden kazıdığı ima edilir. Yüce Allah, "haram yerler..." (Mâide, 42) buyuruyor. Yani, dinlerini kökünden kazıyacak haram şeyler yiyorlar. Resulullah efendimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: "Eti haramdan biten bedene ateş yaraşır." Bundan dolayı rüşvete de "suht" denilmiştir." Şu hâlde, haramdan kazınılan her mal "suht"tur. Ayetin akışı gösteriyor ki, bu kelime ayette "rüşvet" anlamında kullanılmıştır. Bu bağlamda haram mal yediklerine işaret edilmesinden anılıyoruz ki: İçlerinden bir grubunu Hz. Peygamberin (s.a.a) yanına gönderen bilginler, Allah'ın konuya ilişkin hükmünü tahrif etmek için rüşvet almışlardı. Çünkü Allah'ın hükmü bazılarına zarar veriyordu. Onlar rüşvet vererek bu zararın önüne geçmek istediler. Bilginleri de rüşvet alarak Allah'ın hükmünü değiştirdiler.
Buradan hareketle anlıyoruz ki: "Yalana kulak veririler, haram yerler." nitelemesi, tümü itibariyle, Yahudilerin tümüne yönelik bir nitelemedir. Nitelemeyi aralarında paylaştırmak gerekirse, bu sefer, "Yalana kulak verirler" sözü, önceki ayette sözü edilen Yahudilerin, yani Hz. Peygamberin yanına gönderilenlerin ve onlarla aynı kategoriye giren diğer uyrukların niteliğini, "haram yerler" sözü ise, yine önceki ayette sözü edilen "bir başka kavm" in niteliğini anlatıyor. Kİsacası, demek istenen şudur: Yahudilerin bir kısmı rüşvet yiyen bilginler, bir kısmı da yalana kulak veren taklitçi kitlelerdir.
Burada hükmüne başvurmaları durumunda, aralarında hüküm vermek veya onlardan yüz çevirmek hususunda Peygamberimiz serbest bırakılıyor. Bilindiği gibi, Peygamber efendimizin (s.a.a) iki şeyden birini tercih etmesi, ancak gerektirici bir maslahata göre belirginlik kazanır. Dolayısıyla mesele, Hz. Peygamberin (s.a.a) görüşüne havale ediliyor.
Sonra yüce Allah, bu tercih bağlamında, Peygamberimize Mâide Sûresi 41-50 ......................................................... 575
(s.a.a) aralarında hükmetmeyi terk etmesi, onlardan yüz çevirmesi durumunda bunun kendisine zarar vermeyeceğini, açıklıyor ve aralarında hükmetmesi durumunda adalet ilkesi doğrultusunda hükmetmesi gerektiğini vurguluyor.
Sonuçta mesele şuraya gelip dayanıyor: Yüce Allah, onların arasında hükmünün geçerli olmasından başka bir şeye razı olmuyor. Dolayısıyla Hz. Peygamber (s.a.a) ya onlar hakkında Allah'ın hükmünü uygulayacak ya da onlar hakkında hükmetmeyecek. Başka bir hüküm vermesi ise, söz konusu değildir.
"İçinde Allah'ın hükmü bulunan Tevrat yanlarında dururken seni nasıl hakem yapıyorlar da sonra bunun ardından dönüyorlar?! Gerçekte onlar inanmış değillerdir." Burada Yahudilerin bir tutumunun hayret verici oluşuna dikkat çekiliyor. Şöyle ki: Kendileri kitap ve şeriat sahibi bir ümmettirler. Senin peygamberliğini, getirdiğin kitabı ve şeriatı inkâr ederler. Sonra bir gelişme yaşanıyor ve buna ilişkin Allah'ın hükmü kitaplarında mevcuttur. Ama onlar, içinde Allah'ın hükmü bulunan Tevrat'tan yüz çeviriyorlar. Dolayısıyla kitaptan ve hükmünden uzak duran bu adamlar, ona inanmıyorlar. Bu bakımdan, "Sonra bunun ardından dönüyorlar" ifadesinin an-lamı şu şekilde belirginleşiyor: Içinde Allah'ın hükmü bulunan Tevrat yanlarında bulunduğu hâlde, olaya ilişkin hükümden dönüyorlar. "Gerçekte onlar inanmış degillerdir" yani, onlar Tevrat'a ve içerdiği hükümlere inanmıyorlar. Onlar Tevrat'a ve hükmüne inanmak durumundan saparak küfre yönelmişlerdir.
(s.a.a) verdiği hükümden dönüyorlar, şeklinde anlamak da mümkündür. Bu durumda, "Gerçekte onlar inanmış degillerdir." ifadesini de, onlar Hz. Peygambere (s.a.a) inanmış değillerdir, şeklinde anlamak gerekir. Çünkü Hz. Peygamber'e başvurmaları, aralarında hükmetmesini istemeleri, ona inanmış olduklarını ima edecek bir davranıştı. Ya da hem Tevrat'a, hem de Hz. Peygambere inanmamış oldukları kastedil-miş olabilir. Ne var ki, önceki anlam, ayetlerin akışına daha uygundur.
Ayet, bugün Yahudilerin elinde bulunan Tevrat'ı bir ölçüde onaylamaktadır. Bugünkü Tevrat, Babil'i fetheden Iran kralı "Kûruş" un izniyle "Azra" tarafından derlenmiştir. Kuruş, Israiloğullarını Babil esaretinden kurtarmış, Filistin'e dönüp heykeli onarmalarına izin vermişti. Bu Tevrat, Hz. Peygamber zamanında onların ellerindeydi. Bugün de aynı Tevrat ellerindedir. Kur'ân, bu Tevrat'ta Allah- 'ın hükmünün bulunduğunu açıklıyor. Ama aynı zamanda tahrif ve değişim geçirdiğini de vurguluyor.
Bütün bunlardan şu sonuca varıyoruz: Bugün Yahudilerin elinde bulunan Tevrat, Hz. Musa'ya (a.s) inen orijinal Tevrat'tan bölümler içeriyor. Bunun yanında bazı yerleri tahrif edilmiş, değiştirilmiştir; ya eklemede bulunulmuş, ya çıkarmalar yapılmış ya da ifadelerin yerleri değiştirilmiştir vs. Kur'ân'ın Tevrat'a ilişkin görüşü budur. Bu konuda yapılacak objektif kapsamlı bir araştırma da bunun böyle olduğunu ortaya koyacaktır.
"Gerçekten Tevrat'ı biz indirdik, onda yol gösterme ve nur vardır. (Allah'a) teslim olmuş peygamberler, onunla Yahudilere hüküm verirlerdi." Bu ifade, önceki ayette açıklanan hususun gerekçesini açıklamaya yöneliktir. Dolayısıyla, bu ve bundan sonraki ayetler, yüce Allah'ın değişik dönemlerde yaşayan topluluklara şeriatlar indirdiğini, bu şeriatları kutsal kitaplar kapsamında onlara indirdiğini açıklıyor.
Bununla güdülen amacın, söz konusu toplulukların bu kitaplar aracılığıyla doğru yola iletilmeleri, onların aracılığıyla hakkı görmeleri, aralarında baş gösteren ihtilaflar hususunda onlara başvurmalarıdır. Bu çerçevede peygamberlere ve bilginlere, indirilen bu kitapların içerdiği şeriatlar doğrultusunda hüküm vermeleri, kitapları ve içerdiği şeriatları korumaları, değiştirme ve tahrif girişimlerinden muhafaza etmeleri, hükmederken, insanlardan miktarı ne olursa olsun, az olmaktan öte olmayan herhangi bir bedel almamaları, bu hususta sadece Allah'tan korkmaları, O'ndan başkasından korkmamaları emrediliyor.
Bu arada yükümlülükleri daha da pekiştirilerek heva ve heves- Mâide Sûresi 41-50 ...................................................... 577
lere tâbi olmamaları, dünya perestlerin baştan çıkarıcı çalımlarına kanmamaları isteniyor. Şeriatların ve hukuk sistemlerinin farklılığı, toplumların ve yaşadıkları dönemlerin farklılığından kaynaklanan bir durumdur. Amaç, toplumlara yönelik ilâhî sınamanın eksiksiz olarak tamamlanmasıdır. Çünkü asırlar geçtikçe zamanlar değişik kapasiteler edinir. Güçlülük ve zayıflık bakımından değişiklik arz eden iki farklı kapasite de, tek bir tarzda sürüp giden tek bir teorik ve pratik eğitim sistemi ile istenen olgunluk derecesine ulaşmaz. Dolayısıyla, "Gerçekten Tevrat'ı biz indirdik, onda yol gösterme ve nur vardır." ifadesi, doğru yola ulaşmak için bir ölçüde hidayet ve Israiloğullarının pratikleri ölçeğinde ve kapasiteleri oranında bilgileri ve hükümleri görmek için bir nur vardır demektir. Yüce Allah, Kur'ân-'da, onların genel ahlâkî yapılarını, çeşitli dönemlerde tarih sahnesine çıkan halklarının karakteristik özelliklerini ve anlayış kapasitelerini açıklamıştır. Bu yüzden onlara hidayetin sadece bir kısmını, nurun sadece bir bölümünü indirmiştir. Bu eski dönemde yaşamalarından, ümmet olarak önce tarih sahnesine çıkmalarından ve kapasitelerinin azlığından kaynaklanan bir durumdur. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "Musa için levhalarda her şeyden bir ögüt ve her şeyin bir açıklamasını yazdık." (A'râf, 145)
verirlerdi." Bu ifade de peygamberler Allah'a teslim olmak anlamına gelen "İslâm" niteliğiyle anılıyorlar. İslâm, Allah katındaki dinin adıdır. Bununla dinin tek olduğuna işaret ediliyor. Bu din de Allah'a teslim olmaktır, O'na kulluk sunmaktan kaçınmamaktır. Allah'a teslim olmuş bir müminin Allah'ın hükümlerini ve yasalarını kabul edip uygulamaktan kaçınması düşünülemez.
adayan âlimler ya da "Rabbaniyyûn" kelimesinin "rab" veya
"terbiye" sözcüklerinden türediğini esas alarak, bilgileri doğrultusunda insanları terbiye etme görevini üstlenenler ve Yahudilerin üst düzey bilginleri olan Hahamlar, Allah'ın emri doğrultusunda onunla hükmederlerdi. Allah, kitabı koruma görevini de onlara vermişti. Dolayısıyla kitabı koruma ve onu taşıma açısından onun gözetleyicileriydiler -denetleyicileriydiler- de. Onu ezber-lerinde tuttukları için değiştirilme ve tahrif ihtimali de ortadan kalkıyordu. Bu bakımdan, "ve onu gözetip kolladıklarından" ifadesi, "ko-rumakla
kitabı korumaları emredilmişti, onlar da, onu kollayıp gözetmek suretiyle koruyorlardı.
Şahitlik etmenin, kollayıp gözetmenin anlamıyla ilgili olarak anlattıklarımız, ayetin akışından da kendini göstermektedir. Bazılarına göre, bundan maksat, Peygamberin recme ilişkin hükmünün Tevrat'ta yer aldığına tanıklık etmeleridir. Diğer bazılarına göre de, bundan maksat, kitabın tek ve ortaksız Allah'ın katından geldiğine şahitlik etmeleridir. Ne var ki ayetin akışından, bu iki yorumu destekleyecek karineler algılamak mümkün görünmüyor. "O hâlde, insanlardan korkmayın, benden korkun ve benim ayetlerimi az bir paraya satmayın." ifadesine gelince, bu cümle, "Gerçekten Tevrat'ı biz indirdik, onda yol gösterme ve nur vardır... onun-la hüküm verirlerdi." ifadesinin ayrıntısı, açılımı konumundadır. Yani, Tevrat bizim katımızdan indirilmiştir ve bir şeriat, bir hukuk sistemi içermektedir. Peygamberler, kendini Allah'a adamış bilginler ve Hahamlar aranızda onunla hüküm verirlerdi. Şu hâlde, ondan herhangi bir şey gizlemeyin, birilerinden korktuğunuz veya maddî bir çıkar beklentisi içinde olduğunuz için onu değiştirmeyin. Diğer bir ifadeyle: Insanlardan korkup Rabbinizi unutmayın. Bilâkis, Allah'tan korkun ki, insanlardan korkmayasınız. Öbür yandan, boş, geçici dünyevî bir mal veya makam şeklinde somutlaşan az bir bedele karşılık Allah'ın ayetlerini satmayın.
Bu ifadenin, anlam itibariyle, "Allah'ın kitabını korumakla görevlendirildiklerinden ve onu gözetip kolladıklarından" ifadesine Yüklə 7,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|