Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹

Kâr › vilâyet i ahâlîsi: Cümle halk›n›n kâr [u] kisbleri ehl i zevk olup ipden at yular› iflleyüp kifâf­lan›rlar. Tâ bu mertebe kâr sâhibi âdemleri var kim efsâr › Vireca meflhûr › âfâkd›r. Bu flehrin efsâr › fi­sâr › fitrâk yularlar› çok olmağile bu fisâr yularlar› bu flehrin fertûte i mekkâre zenâneleri kocalar›n›n bafllar›na yularlar geçirüp ellerin fitrâk, ya‘nî terki bağlar›yla bağlayup kocalar›n yularlar ile keflân-ber-keflân çeküp murâd [u] merâm› olan yere götü­rürler. Tâ bu mertebe sehereleri ve bu kadar mağ­lûb › zenân meshûr ve ebleh âdemleri var. Cenâb › Kibriyâ ibâdlar›n mekr i zenândan h›fz ede. Bu tafsîlden murâd›m›z zemm ü nemm ü kadh de­ğildir, ancak tenbîhü'l-gâfilîndir.

Bu kasabadan kalkup 4 sâ‘atde,

Menzil i karye i Kom›fltiçne: Bu mahalde cümle erbâb › zu‘amâ refîklerimiz konmayup cüm­le­siyle vedâ‘laflup ileri gitdiler. Biz hüddâmlar›m›zla bu karyede ze‘âmet sâhibi Sofyavî Ya‘kûb Ağa­zâ­de Ahmed Ağa'da mihmân olup ol gece cân soh­bet­leri etdik. İki yüz evli Bulgar köyü olup için­den ayn › Jakva deresi akup Tuna'ya koflulur.

Andan kalkup 3 sâ‘at gidüp nehr i Lom'u yüz bin renc [ü] anâ ile ubûr ederken birkaç atlar›m›z sürüp götürdü ve atlar beri taraf›m›za ç›kup halâs oldu. Bu nehr i Lom tâ Nifl yaylalar›ndan gelüp kal‘a i Urusçuk alt›nda nehr i Tuna'ya mahlût olur.

Andan 4 sâ‘at gidüp,

Evsâf › belde i emîn, ya‘nî kal‘a i metîn Vidin

Vech i tesmiyesi (   ) (   ) sene 980 de bizzât Sultân Bâyezîd ibn Ebü'l-feth Gâzî Mehemmed Hân binâ etmifldir, ammâ mukaddemâ dağlarda bâğlar içinde temelleri zâhir ü bâhir olan kal‘as›n dest i Eflak'dan sene 792 târîhinde Y›ld›r›m Bâyezîd Hân asr›nda Gâzî Evrenos Beğ dest i kahr ile feth edüp sûrunu esâs›na var›nca münhedim etmifldir.

Der-beyân › hâkimân › Vidin: Rûmeli eyâle­tinde sancakbeği taht›d›r kim beğinin kanûn › Süley­mân Hân üzre hâss› 330.000 akçedir ve livâ­s›n­da ze‘âmeti 12 ve tîmâr› 65'dir. Cebelüleriyle cümle paflas›n›n askeriyle iki bin âdem olur. Bunun alaybeğisi ve çeribafl›s› ve yüzbafl›s› vard›r. Yüz elli akçe pâyesiyle flerîf kazâd›r. fieyhülislâm› ve nakî­bü'l-eflrâf› ve nevâhî nâ’ibi var, ammâ fiakflakî Pafla'dan beri bu Vidin sancağ› nezâret olup hâlâ hâkimü'l-vakti salb u siyâset sâhibi nâz›ru'n-nuzzâr ağad›r kim üç yüz âdem ile hükm i hükûmât eder.

Bir hâkimi dahi kapudand›r. On pâre firkatesi ve üç yüz levendât›yla Tuna deryâs› üzre cezîre cezîre gezüp haydudlar› dutup katl eder, a‘lâ hükû­met­dir, Vidin kapudan› nâm›yla ifltihâr bulmufldur. Bir hâ­kimi dahi gümrük emînidir ve bir hâkimi ha­râc ağas›d›r ve bir hâkimi flehir subafl› ağas›d›r ve bir hâkimi kal‘a dizdâr›d›r ve bir hâkimi sipâh kethu­dâyeridir ve bir hâkimi yeniçeri serdâr›d›r ve bir hâkimi muhtesib ağas›d›r. Ve bir zâbiti bâcdârd›r kim Eflak'dan niçe kerre yüz bin kaya tuz gelir ve niçe kerre yüz bin aded morina ve mersin bal›klar› gelüp anlardan ve cümle gelüp giden metâ‘dan bâc u bâ­zâr al›r mîrî mâl verir bâcdâr mâldâr hazî­ne­dâr­d›r. Ve bir zâbiti flehir kethudâs›d›r ve bir âmili bâğ ağas›d›r kim bâğlar›n›n hadd i nihâyeti yokdur.

Eflkâl i zemîn i kal‘a i Vidin: Nehr i Tuna ke­nâ­r›nda bir alçak çemenzâr havâlesiz zemînde seng t›râfl bir kal‘a i savafld›r, ammâ küçükdür. Han­dak kenâr›nca cirmi befl yüz ad›md›r, ammâ le­ven­dâne germe ad›md›r, tiryâkî ad›m› gibi ad›m de­ğil­dir, âdem ad›m›d›r. Ve handak› gerçi alçakd›r, ammâ gâyet arîz ve içinde leb-ber-leb Tuna suyu­dur. Ve flekl i müdevverdir. Her tafl› fîl cüssesi kadar vard›r. Ve cümle tokuz aded metîn ü müs­tahkem kulleleri var. Ve Tuna cânibi üç kat sûr › üstüvâr bir hisâr › refî‘u'l-bünyân bir h›sn › hasîn i azîmü'fl-flân bir sedd i amând›r. Bu üç kat dîvâr olan Tuna taraf›nda handak› yokdur, lâkin bu tara[fa] nâz›r toplar› çokdur. Ve bu cânibi kâmil befl yüz germe ad›md›r. Bu hisâb üzre dâ’iren-mâdâr bin ad›m gelir kal‘a i bâlâd›r kim bennâ zirâ‘›yla dîvâr›n›n kaddi kâmil yetmifl aded zirâ‘ › melikî ve Mekkîdir. Ve flehir cânibi iki kat dîvârd›r. Her kat› birbirinden âlîdir. Ve dendân › bedenleri gâyet musanna‘d›r kim gûyâ lü’lü yi Hürmüz gibi tertîb üzre dizilmifl­dir.

Âl i Osmân kal‘a yapamaz derler. Bu kal‘a ile Bender kal‘as› ve Segedin ve Boğazhisâr kal‘alar›n görmeyen Âl i Osmân pâdi­flâhlar› ne kuvvetde ve ne metânetde kal‘a inflâ et­diklerini bilmezler. Ve bu kal‘a i Vidin'in maflr›k taraf›na nehr i Tuna'ya nâz›r ancak bir küçük demir kapusu var, ammâ üç kat [57b] dîvârda üç kat kavî ve metîn demir kapular­d›r. Taflra kapu önünde han­dak üzre asma cisr i ha­flebi var, her gece pâsbân ve nigehbânlar› bu kan­ta­ray› makaralar ile kald›rup kal‘a kapusuna dayayup siper etdiklerinde kal‘a hemân cezîre-misâl su içinde kal›r. Taflra kapusu üzre celî hat ile beyâz mermer üzre târîhi budur:

Habbezâ h›sn › hasîn kal‘ahâ

Enfezallâhu ahkemü minhâ

Kâle sultânu lenâ târîh

Ekkedallâhu rahmân bedâ'ü minhâ.

Sene (   )

Bu üç kat kapulardan içeri araba giremez, zîrâ küçücük demir kapulard›r ve eğri büğrü dolamaç kapu yollar›d›r. Bu kapulardan içeri iç kal‘a kapu­suna befl ayak tafl (tafl) nerdübân ile ç›k›l›r demir ka­pucukdur. Bu kapunun atebe i ulyâs› üzre beyâz mermer üzre Âl i Osmân'›n tuğrâ y› garrâs› tahrîr olunmufldur ve bu tuğrâ içinde,

Ammere Sultân Bâyezîd ibn Mehemmed Hân

mastûrdur.

Bu kapudan içeri bir demir küçük kapu dahi var, andan içeri iç kal‘ad›r. İçinde ancak dizdâr ağa hânesi ve g›lâl anbârlar› ve cebehâne hazîneleri ve bir at âhûru ve bir su kuyusu var, andan gayri bir fley amâr yokdur. Ancak bu nârin kal‘a köflesinde evc i semâya ser çekmifl bir serâmed kullesi var. İç kal‘a içinden bu kulleye elli ayak tafl nerdübân ile ç›k›l›r, çâr-kûfle ve kiremit örtülü Sinân Pafla kul­le­sidir. Bu kullenin tâ ortas›nda bir küçücük demir kapusu var, andan içeri befl kat demir kafesli çâh › cahîm­den niflân verir zindan› var, flehrin cümle mücrimle­rin bunda haps ederler Allâhümme âfinâ.

Bu kal‘an›n tâ zirve i a‘lâs› bir cihân-nümâ kasr › mu‘allâd›r kim cümle Vidin sahrâs› ve Tuna nehri afl›r› Eflak vilâyeti vâdîsi nümâyând›r. Ve bu kasr › âlî kulle i bâlân›n mukâbelesinde garb tara­f›ndaki kullenin handağa nâz›r köfle[sinde] bir mermer üzre celî hat ile tahrîr olan târîh budur:

"Büniye fî zamâni sultâni'l-a‘zam ve hâkâni'l-mu‘azzam es-sultân Bâyezîd Hân ibn Mehemmed Hân, sene semâne ve tis‘a mi’e" merkûmdur.

El-hâs›l gâyet metîn ü müstahkem dîvârlar› kal›n kal‘ad›r. Hudâ y› Müte‘âl nigehbân› ola, zîrâ yüz elli aded neferâtlar› var ve elli aded hâneleri ve bir câmi‘leri var.

Sitâyifl i varofl › Vidin: Bu kal‘an›n cânib i ce­nûbîsinde yine nehr i Tuna kenâr›nda bir vâsi‘ düz fezâda tûlu iki bin yedi yüz ad›m bir varofl › mu‘az­zamd›r. Arz› bâğlar taraf›na bin befl yüz ad›m sâfî nahlistân ü gülistân ve bâğ u bostânl› hâneler­dir. (   ) (   ) (   ) (   )

Der-defter i aded i esmâ i mahallât › büldân: Cümlesi yigirmi dörd mahalledir. Dördü kefere ve bir cemâ‘ati Yahûdî, mâ‘adâ mahallât › müslimdir. Evvelâ Beğ mahallesi ve Çârsû mahallesi ve Taba­hâne mahallesi ve Ortacâmi‘ mahallesi ve fieyh ma­hal­lesi ve Na‘lbend mahallesi ve Yukaru mahalleler {meflhûrdur}.

Der-ayân › imâret i cevâmi‘hâ yi ehl i îmân: Kamusu yigirmi dörd aded mihrâbd›r. Evvelâ Yeflil câmi‘ bir serâmed alaca minâre i musanna‘› var. Câmi‘ i atîk olmağile rûhâniyyeti olup cemâ‘at i kesîreye mâlik beytullâh › kadîmdir.

Ve Uzun câmi‘ ve Çârsû câmi‘i ve Kapan câmi‘i derler, bunun dahi cemâ‘ati çokdur. Bu mez­kûr ce­vâmi‘ler cümle kurflum ile mestûr mez­git i ma‘mûrelerdir.

Ve Çavufl câmi‘i ve Tabahâne câmi‘i ve Orta câmi‘ Tuna kenâr›nda teferrücgâh [u] ibâdetgâh [u] namâz­gâh­d›r.

Ve fieyh Efendi câmi‘i ve Na‘lbend câmi‘i dahi alaca minâreli bir gülbânghâne i serâmed mi­nâredir.

Ve Yukaru mahallede Ak câmi‘. Bu merkûm cevâmi‘ler cümle la‘l-gûn kiremit ile mestûr ve ma‘mûr eynelerdir. Ve cümle on aded kârgîr ve se­râmed minâre ve kanâre i kanâdîl çerâğân edecek flerîfelerdir.

Der-beyân › mesâcid i muvahhidân: Dükelisi on üç aded mahallelerin mesâcid ve buk‘a ve mez­git ü zâviye ve eynesi ve cümcümü var. Cümleden Hac› Ahad mescidi [ve] fieyh Efendi mescidi (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) Bu eynelerin cümlesi tahta minârelidir.

Der-fasl › hânedân › eflrâf [u] a‘yân: Hepsi dörd bin yedi yüz aded tahtânî ve fevkânî kârgîr binâ ve gayri ebniye i kadîm büyût › vâsi‘ler var kim her biri hadîka i ravza i r›dvân misilli bâğlar ile ârâste ve kâ‘a ve hücreler ve kusûr › müte‘addi­deler ile pîrâste olmufl kiremit örtülü ve flindire tahta ör­tülü musanna‘ hânedânlar› var. Cümleden Beğ sa­rây› ve Dilâver Ağa sarây› ve Kapudan sarây› (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) Bunlar sarây › zîbâ y› âbâdânlard›r.

Dergâh › dârü't-tedrîs i müfessirân: Umûmîsi yedi aded dershâne i âlimând›r. (   ) (   ) (   ) (   )

Der-ilm i dârü'l-hadîs i muhaddisân: Olancas› iki aded yerde hadîs i flerîf dersi görülür, biri Yeflil câmi‘de, biri Kapan câmi‘inde. [58a]

Der-dârü't-ta‘lîm i mekteb i ciğer-kûfle i pü­serân: Bar›s› on bir aded mekteb i ebcedhând›r. (   ) (   ) (   )

Der-zikr i tekye i erbâb › tarîk i dervîflân: Bardas› yedi aded hânkâh › abdâlând›r. (   ) (   ) (   )

Der-medh i hammâmât › gâs›lân › râhat › cân: Olan› da iki aded hammâmd›r. Bir çârsû hammâm› rusâs › hâs › nîlgûn ile mestûr hammâm › ma‘mûrdur. Çavufl hammâm› sekiz kubbeli ve kiremit örtülü. Ham­mâm çiftelerdir, yaln›z değildir, yanlar›nda birer hammâm dahi avretler içündür. Bu iki ham­mâm­dan mâ‘adâ a‘yân › kibâr › kübbâr hâne­dân­la­r›nda iki yüz yigirmi aded sarây hammâmlar› var.

Der-hakk › vekâle i tâcirân › hâcegân: Ha­mu­su üç aded hân › sevdâgerânlard›r. Evvelâ Yeni hân, Balc› Ken‘ân hân›, Çavufl hân› meflhûr hânlard›r. Mâ‘adâ yigirmi aded vekâle i garîbân › mücerredân kânlar› var kim kiminde ehl i h›ref hüc­releri var.

Der-arasta i kapan › bâzâr › bezzâzistân: Ümmeten dörd yüz elli aded sûk › sultânîsi va[r]. Cemî‘i ekâlîm i seb‘an›n zî-k›ymet metâ‘lar› bulu­nur, ammâ Tuna kenâr›nda altm›fl aded tuz mehâ­zin­­leri ve elli aded bal›k mahzenleri var, gâyet ben­der i flehr i azîmdir.

Der-vasf › flehrengîz i külliyât › flehr i flîrîn bender i Vidin: Evvelâ hânedân sâhibi ankâ ve ga­rîb-dost bâzergânlar› var. Müsâfirsiz bir gece olma­yup âyende vü revendeye mihmândârl›k edüp ehl i zevk ve sâhib i flevk âdemleri vard›r.

Der-k›yâfet i kabâ y› merd i meydân: Cüm­leten halk› kavuk üzre beyâz destâr › Muhammedî sararlar ve kimisi Tatar kalpağ› ve ki­misi serhadli kalpağ› ve R[û]meli halk› tarz› dahi kal­paklar geyüp cümle çuka ferâceler ve dolamalar geyüp pâk ge­zerler. Ve lisânlar› Boflnakça ve Bulgarca ve S›rfça ve Eflakça dahi a‘lâ bilir, zîrâ dâ’imâ bey‘ u flirâlar› mezkûr kefereler iledir.

Der-sûret i mahbûbe i mahbûbân: Âb [u] he­vâs›n›n letâfetinden ol kadar pençe i âfitâb mehtâb g›lmân u duhterânlar› olur kim tavsîf olunmaz.

Ve âmmeten flâhrâhlar› pâk kald›r›m tafl döfleli­dir, ammâ kal‘an›n poyraz cânibinde olan Yukaru mahallede çârsû y› bâzâr › hüsn yokdur, belki âzâr edici dilâzâr bâzârlar› vard›r. Ve bu flehir sâhil i nehr i Tuna'da bir sahrâda olmak ile cümle hâneleri bâğ u bâğçeli ve havz u flazrevânl›d›r ve flehirden bir sâ‘at ba‘îd olan dağlar› bâğlar zeyn etmifldir kim be-kavl i bâğ ağas› cümle yigirmi alt› bin bâğ dö­lüm hakk› verir deyü nakl etdi.

Memdûhât›ndan flîresi ve elmas› ve (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) ve'l-hâs›l flehr i ma‘mûrd[ur].

Ziyâretgâh › Üçler Makâm›: Ziyâretgâh › er­bâb › dilând›r.

Ve ziyâret i Sultânü'fl-flu‘arâ Zarîfî Çelebi: Maskat › re’sleri yine bu flehr i Vidin olup bu kal‘a inflâ olunurken Sultân Bâyezîd-i Velî'ye duhûl edüp nedîm i hâssu'l-hâss › flehriyârî olup kal‘a târîhleri ve niçe tevârîhleri var. Cihân-ârâ bir nev-cüvân iken dâr › cihândan gidüp kal‘a dibine karîb bir suffe üzre medfûndur. (   ) Bu,

.................. (1 sat›r bofl)....................

Bu flehr i Vidin'i dahi seyr [ü] temâflâ edüp cümle ahbâb ile vedâ‘laflup giderken Re’îsü'l-küt­tâb fiâmîzâde Mehemmed Efendi dâmâd› Kad›zâde İbrâhîm Pafla Nigebol› paflas› olup sefere giderken haber alup hemân sâ‘at Vidin'den ›lgar edüp 7 sâ‘atde,

Menzil i karye i İzbor alt›nda Suma Çay›r› nâm sahrâda İbrâhîm Pafla otağ›yla kanûn üzre meks edüp ol ân kendüye buluflup dest bûsdan sonra,

"Hay cân›m Evliyâ efen­dim, safâ geldin, hofl geldin. Bafl›n sağ olsun. Melek Ahmed Pafla efendin merhûm oldu. El-hükmülillâh. Sen ben sağ olal›m. Gel seninle Yan›k gazâs›na gidelim" deyü ricâ ve minnetler edüp bizi kapu­cu­bafl›lar› zümresine ilhâk edüp ta‘yînât›m›z ihsân edüp asâkiri dâ’iresinde meks edüp her bâr fleref i sohbetleriyle müflerref olup nedîmi idik.

Ale's-sabâh 9 sâ‘at cânib i garba gidüp,

Nehr i Tomok: Atlar ile ubûr etdik. Bu nehir hemân bu mahalde Tomok dağ›ndan ç›kup Vidin ile Feth i İslâm kal‘as› mâbeyninde nehr i Tuna'ya mahlût olur. Andan 5 sâ‘atde,

Menzil i kal‘a i Kurfluniçe: Müselmân ve Bulgar köyüdür. Andan 5 sâ‘atde,

Evsâf › (   ), ya‘nî binâ y› ra‘nâ Bana

Lisân › S›rfça "bana", ›l›ca demekdir, ya‘nî Il›ca kal‘as› derler. [58b] Bu Bana kal‘as›n›n bânîsi S›rf krallar›ndan Despot ban binâs›d›r.

Ba‘dehu sene (   ) târîhinde Ebü'l-feth Sultân Mehemmed Hân asr›nda be-dest i Koca Mahmûd Pafla S›rf keferesi elinden al[›n]m›fld›r. Vidin sancağ› hâkinde voyvadal›k­d›r ve yüz elli akçe kazâd›r. Kethudâyeri ve yeniçeri serdâr› ve kal‘a dizdâr› ve elli aded hisâr neferâtlar› ve muhtesibi vard›r, ammâ gayri zâbitleri yokdur. Kal‘as› bir kûh › bâlâ y› azîm zeylinde bir sivri sarp kaya üzre havâleli bir küçücük tafl bir hisâr › ra‘nâd›r. Hattâ mürûr › ey­yâm ile harâb olmuflken celâlî olan Abaza Pafla Budin vâlisi iken bu kal‘ay› ma‘mûr edüp kulle­le­rin flin­dire tahta padavra ile örtmüfl ve kifâyet mikdâr› ne­ferât ve flâhî toplar ve cebehâne komufl. Ba‘dehu Budin diyâr›na gitmifl. Hâlâ ma‘mûrdur.

Cânib i flimâle bir kapusu vard›r, ammâ sa‘b yerde olmak ile handak› yokdur ve havâlesi çokdur ve içinde çârsû y› bâzâr ve imâretden bir fley yok­dur. Ancak birkaç âdem nevbet ile kal‘a beklerler. Cümle kullar aflağ› kasabada olurlar.

Ve bu kal‘a dibinde k›rk elli kadar müselmân köyü ve bir mescidi var, cümle neferâtlar bu kar­yede sâkin olurlar. Bu kal‘an›n k›ble taraf›ndaki dağlar›n ard›nda alt› sâ‘at ba‘îd kasaba i Nifl'dir. Bu kal‘adan mağrib cânibine iki bin ad›m gidüp bir bay›r geçüp,

Sitâyifl i kasaba i Banya: Bir yayla dibine vâk›‘ olmufl iki yüz aded müfîd ü muhtasar serâpâ flindire tahta örtülü bâğ u bâğçeli hâne i zîbâlard›r. Cümle dörd mahalledir. Ve cümle alt› aded mih­râbd›r. İkisi mükellef kurflum ile mestûr kubâbl› câmi‘ i ma‘mûrlard›r ve cümle dörd aded mahalle mesâcidleri vard›r. Ve cümle iki küçük hâncuğazlar› vard›r.

Ve cümle iki aded tekye i dervîflân› vard›r. Ve cümle iki aded mekteb i püserân› vard›r. Ve cümle bir medresesi vard›r, ammâ kurrâ ve dârü'l-hadîsi yokdur. Ve cümle elli aded dükkânlar› vard›r.

Der-medh i hammâm › kudret, ya‘nî ›l›ca

Bu diyârda Boflnak lisân›yla banya ve bana derler. Cümle iki aded germâb › yed i kudretdir. Biri gâyet mükellef binâ y› ma‘mûr ve kubâblar› kurflum ile mestûr havz › latîf ve flazrevân u fev­vâre i nazîf ile mebnî halvetleri pâk humma i hofl-havâ ve hofl-âbd›r. Buna erler girir. Bir ›l›ca dahi var, kubâblar› kiremit ile mestûr ›l›cad›r. Buna avretler girir. Ammâ sular› gâyet germâd›r, sermâ su mahlût etmeyince havuzlar›na girilmez. Gâyet nâfi‘ suyu vard›r. Cereb zah­metine ve dâü's-sa‘leb maraz›na ve behaka ve be­rasa bi-emrillâh bire bir devâd›r. Bu humma­lar­dan gayri bu rabtada hammâm yokdur. Etrâfda olan kurâ ahâlîleri bile cümle bu banaya gelirler.

Bu kasaba yayla dibinde olmak ile âb [u] hevâs› hûb ve g›lmânlar› ve zenâneleri mahbûbe i mahbûb ve beyne'l-ünâs matlûb ve mergûb olup ehl i perde afîfe hâtûn­lar› ve mü’eddeb püserânlar› olur. Ve âb › hayât sular› cârî ve revân bir kasabac›k i âbâdân ve bâğ u bâğçesi firâvân olup beyâz tutu gâyet lezîz ve eriği gâyet âbdâr › hofl-hor olur.

Der-k›yâfet i ehl i beled: Cümle serhadli esbâb› geyüp semmûr ve gayri kalpak ve kubâdî ve pâbuç geyerler ve Boflnakça kelimât ederler, ammâ gâyet mü’min ve muvahhid sulehâ y› ümmetden garîb-dost halûk ve halîm ve selîm âdemleri var.

Ziyâretgâh › kasaba i Banya:

.................. (2 sat›r bofl)....................

Bu kasabadan kalkup cânib i cenûba 8 sâ‘atde dağlar aflup Belgrad ile Sofya mâbeynindeki ulu yola ç›kup andan,

Menzil i palanka i Rajina: Bu mahalden İbrâhîm Pafla efendimiz Belgrad'a bin aded cürd atl› ağavât ile ve alt› yüz yetmifl aded piyâde H›rvad sekbân yiğitleriyle vezîria‘zama revâne oldu. Bizler bu mahalde ağ›rl›k ile pafla kethudâs› ve hazînedâr ve sâ’ir ağavâtlar ile âheste revifl ile 6 sâ‘atde,

Kal‘a i Perakin'[i] geçüp 8 sâ‘atde,

Kasaba i Yagodina, andan kalkup dörd sâ‘at­lik yeri sekiz sâ‘atde çamur deryâs› kar›fl­d›­ra­rak yüz bin gûne âlâm › fledâ’id [ve] renc [ü] anâ çeke­rek 8 sâ‘atde,

Palanka i Batiçna: Bunda hâlâ bir nev binâ hân › zîbâ inflâ olunuyordu. Andan 6 sâ‘atde,

Palanka i Hasan Pafla: Bunu ubûr edüp h›yâ­bân ve ormanistân yerlerle gidüp [59a] 4 sâ‘atde,

Palanka i Kolar: Andan 4 sâ‘atde,

Palanka i Hisârc›ğ'› geçüp 4 sâ‘atde,

Kal‘a i Belgrad › behiflt-âbâd: Bâlâda tahrîr olunan palankalar›n cümlesi Varat gazâs›na sene (   ) târîhinde giderken tâ Belgrad'a var›nca mufas­salan evsâflar› tahrîr olunmufldur. Andan,

Sene 1073 mâh › Zilka‘de'sinin yigirmi üçüncü Cum‘a gün sevâd › mu‘azzam Belgrad'dan ç›kup seyâhat etdiğimiz Ungurus ve Alaman vilâyeti k›lâ‘lar›n beyân eder

Evvelâ Belgrad › dârü'l-cihâddan tulû‘ edince nehr i Sava üzre elli pâre gemi ile mebnî olan cisr i haflebi ubûr ederken bu hakîr piyâde olup kâmil dörd yüz ad›md›r. Bu nehr i Sava'n›n arz› bu kadar olmufl olur. Ve bu cisre muttas›l nehr i Sava'dan ça­murlu azmağ u batağ u batak ve çatak üzre Zemon kal‘as› sahrâs› içre niçe kerre yüz bin aded vordinar mefle kaz›klar› ile inflâ olunmufl dörd bin ad›m hafleb cisr i tavîli cümle asâkir i İslâm ile ubûr edüp hemân ol batak suyu kenâr›nda hayme vü hargâh ve bâr [u] büngâh ile ol sahrâ y› çemen­zârda meks olunup herkes Belgrad'a metâ‘ almağa gitdi­ler.

Evsâf › hâk i Sirem i İslankamon, ya‘nî kal‘a i üstüvâr Zemon

Bânîsi Ungurus krallar›ndan Yanofl kral binâs›­d›r. Ba‘dehu sene 927 târîhinde kal‘a i Belgrad'a henüz muhâsara olduğu gün Koca Sokollu Vezîria‘zam Mehemmed Pafla bu Zemon kal‘as›na befl yüz yeniçeri ve sâ’ir asâkir i İslâmdan bin aded yiğitlere Bosna Paflas› Gâzî Husrev Beğ'i Zemon kal‘as› üzre serdâr edüp zîr i kal‘aya varup muhâ­sara edüp sîne i pür-kîneye birkaç top gülleleri uruldukda kal‘a kapudan› beden üzre ç›kup "el-amân" derken bi-emri Hayy [u] Kadîr kal‘a i Zemon'un bir kullesi uçup zemîne geçüp cümle gu­zât kal‘aya girüp kapudan › la‘îni esîr edüp sâ’ir kefereler "Kal‘ay› vere ile verelim" derlerken niçe­leri tu‘me i flemflîr olup Belgrad fethinden bir ay mukaddem be-dest i Husrev Beğ feth olmufldur, ammâ Gâzî Süleymân Hân "Kal‘a i Zemon bu za­mân zemîne geçe" dediklerinden münhedim oldu­ğ›yçün efvâh › nâsda "Kal‘a i Zemîn" derler. Serhad halk› "Zemon" derler.

Hâk i zemîni Budin eyâletinde Sirem sancağ› hâkinde Sirem beği hâss›d›r ve yüz elli akçe kazâd›r. Ve dizdâr› ve elli aded neferâtlar› ve subafl› ve muh­tesibi vard›r. Gayri hâkimleri yokdur.

Eflkâl i kal‘as›: Nehr i azîm Tuna kenâr›nda bir burunda Tuna'ya havâle bir dağ üzre flekl i mu­hammes seng t›râfl bir fieddâdî binâ kal‘a i ra‘nâ imifl, ammâ hâlâ Süleymân Hân beddu‘âs›yla hakî­katü'l-hâl her sene elbette bir taraf› yere y›k›lmada­d›r. An›niçün vîrânca bir küçük kal‘ad›r, ammâ iç kal‘as› amârd›r, ammâ taflra kal‘as›nda aslâ evler yokdur.

Sitâyifl i Varofl › Zemon: Kal‘an›n cânib i flarkîsinde nehr i Tuna kenâr›nda bir düz vâsi‘ fezâ y› çemenzârda bir cânibi çamur deryâs› içinde dörd yüz aded padavra örtülü fukarâ evleridir. Bir kurflum kubbeli musanna‘ câmi‘i, alt› aded mesâ­cidleri ve bir tekyesi ve bir mektebi var, gayri hân ve medrese ve hammâm ve çârsû y› bâzârdan bir imâret yokdur.

Cümle Belgrad flehrinden her metâ‘lar›n al›rlar, zîrâ Belgrad görünür gâyet yak›n olduğunda ç›rn›k kay›klarla Belgrad'a gidüp gelirler.

Memdûhât›ndan nâzük ter ü tâze kaymağ› ve yoğurdu meflhûrdur. Hattâ üç vukiyye gelir bir Kab­liçsa yoğurdu Belgrad'a bir peneze verirler. Belgrad'› kaymağ ve yoğurd ile ganîmet eden bu Zemon'dur. Belgrad'›n ba‘z› ehl i h›refleri bunda sâkin olurlar, zîrâ bu Zemon Belgrad'a nîm sâ‘at yerdir, görünür. Mâbeynde nehr i Sava olmasa bir ânl›k yerdir. Andan cümle asâkir i İslâm ile kalkup 5 sâ‘atde,

Karye i Koniçe: Bu dahi Sirem sahrâs›na vâk›‘ olmufl bir S›rf keferesi köyüdür. Cümle Sirem ara­bac› kâfirleri bu Sirem köylerinde sâkin olduklar›n­dan Sirem arabalar› meflhûrdur. Cümle keferelerinin kârlar› koçyafl arabac›lar›d›r. Bu köy bir susuz sah­râ­da olmak ile taraf › pâdiflâhîden niçe bin re‘âyâlara ücretleri verilüp asâkir i İslâm def‘ i at­flân içün befl yüz aded kuyular kaz›lup her biri gûyâ Hediyye eflmeleri-misâl âb › hayâtdan niflân verir çâh › mâ­lar­d›r. Her birinde gemi serenlerinden ç›kr›klar yap›lup kovalar›yla sular çekilüp isti‘mâl olundu, ammâ mâ-tekaddem Sultân Mehemmed Hân › Sâlis Eğre gazâs›na giderken yine bu menzilde kuyular kaz­d›r­m›fl, ammâ zamân mürûr etmek ile cümleden [59b] ku­yular hâr [u] hâflâk, rimâl [ü] türâb ile leb-ber-leb olup mu‘attal kalm›fl.

Ve bu mahaldeki Sirem sahrâs›nda azîm arklar var. Meğer küffâr zamânlar›nda bu sahrâlardan nehr i Sava bu tur‘alardan kol kol halîc halîc cere­yân edüp tâ üç konak yerde nehr i Tuna'ya mahlût olur imifl. Hâlâ mu‘attal olup âsâr › hafirleri gayyâ dereleri gibi âflikâre durur. Ol zamân bu sahrâlara müverrihân › Rûm Sahrâ y› Sirem mânend i bâğ › İrem derlermifl. Hâlâ yine eyle meflhûr ganîmet sah­râ y› mah­sûldâr › pür-giyâhd›r kim zemîni bir vâsi‘atü'l-aktâr ve bir rahîsatü'l-efl‘âr bir dâr › diyâr­d›r kim deyyâr › Rûm'da bu diyâr mânendi yok bir fezâ y› amârd›r. Hattâ,

Sirem diyâr› memdûhât›ndan: Bal› ve yağ› ve koyunu ve s›ğ›r› ve hergele atlar› ve sâ’ir nebâtât › mahsûlâtlar› cemî‘i serhadleri ve cümle asâkir i İslâm› ganîmet etmifldir. Ba‘dehu bu kuyular kö­yünden kalkup 9 sâ‘atde yine Sirem hâmûn­la­r›nda cânib i garba giderken bir ark › azîm dahi geçüp yine bu sahrâ içre,

Evsâf › kal‘a i Mitroviçse

Bu kal‘ay› Ungur[us] krallar› binâ edüp ba‘dehu sene 927 târîhinde Sultân Süleymân Gâzî asr›nda Gâzî Husrev Beğ Bosna eyâleti askeriyle feth ederken fethinde su‘ûbet çeküp ba‘de'l-feth bir dahi küffâr tama‘ etmesin içün kal‘as›n hâkile yek edüp hâlâ bu flehrin namâzgâh taraf›nda âsâr › binâlar› âflikâredir.

Ve kanûn › Süleymân Hân üzre bu flehir Sirem pa­fla­s›n›n tahtgâh›d›r, ammâ Budin eyâletidir. Pafla­s›­n›n taraf › pâdiflâhîden hâss› 32.567 akçedir. Ze‘â­me­ti 15 adeddir, tîmâr› 154 adeddir.

Beğinin askeriyle cümle iki bin pâk müsellah ve mükemmel asker olur kim bu serhadlerde Sirem ve Semendire'nin erbâb › zu‘amâs› ve erbâb › tîmârlar› meflhûrdur. Bi-emrillâh her ne gazâda oldularsa da mansûr [u] muzaffer olmufllard›r ve vatanlar›na sâli­mîn ü gânimîn gelmifllerdir, zîrâ alaybeği ve çeribafl› ve yüzbafl›lar› gâyet flecî‘ ve bahâd›r dilâver ü server hünerver er yiğitler olurlar. Ecnebî ve enâyîden gayri âdemi alaybeği etmezler. Ve yüz elli akçe pâyesiyle a‘lâ kazâd›r.

Ve bu sancak cümle sekiz kazâ yerdir kim cümle kazâlardan hîn i seferde defter i pâdiflâhîyle cümle üç bin alt› yüz aded kanûn › Süleymân Hân üzre cebelüleriyle asker ç›kar, ammâ her biri birer ejder i heft-ser [ü] flîr i nerre i dirrende ser-kaplan ve flehbâz [ve] flehnâz dilâverân yiğitler ç›kar. Cemî‘i zamânda küffâr › hâksâr › bed-girdâr › murdâ[r]dan yüz çevirme­mifl­lerdir.

Niçe kerre manzûrumuz olmufldur kim alayla­r›nda befl yüz Tuna geçidi Hasanî ve Hüseynî k›nal› ve bafllar› ablakl› ve kaplan postlu ve yanc›kl› ve bahrî hotasl› küheylân atlar yedekleri çekilir. Ve cümle gâzîleri elbette çatal atl›lard›r kim licâmlar› kollar›nda atlar› birbirine öğür olup aslâ ayr›lmazlar.

El-hâs›l mehâbet ve salâbetli ve flecâ‘atli pür-si­lâh mehîb askerdir, zîrâ bafllar›nda tâclar› semmûr ve tilki ve kaplan postundan kalpak tâc geyüp arkala­r›nda kaplan ve bebr ve kurd ve ayu postlar› var. Ve koltuklar› altlar›nda bağl› kartal ve karakufl kanatlar› var ve ellerinde kurd derisi sar›l› Kostaniçe s›r›klar› ve niçesinin ellerinde sûrlar› ve gürzleri ve flefltüper topuzlar› ve sal›klar› ve gûnâ-gûn navurtalar› var bir alay ucbe-likâ garîbü'l-heykel korkunç kâfire belâ y› âsumânî gibi bir kazâ ve kader askeridir.