Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
8.4. Dünya bazarında konyukturanın təhlili. 
 
Dünya bazarında konyukturanın təhlili üçün müxtə-
lif məhsullara və müxtəlif ölkə və ölkə qruplarına müxtəlif 
cür yanaşmalar tələb olunur. Gəlin ən əvvəl dünya baza-
rına çıxarılan müxtəlif məhsul növlərini nəzərdən keçirək. 
Çox zaman dünya bazarında məhsulun onun dəyəri və qiy-
məti arasındakı uyğunsuzluqlarla qarşılaşırıq. Həmin məh-
sulu sərhədlərdən kənara çıxarmaq demək olar ki, qeyri-
mümkün olduğuna görə onu əldə etmək imkansızdır. Bu 
nöqteyi-nəzərdən bütün məhsulları iki yerə:  
1. Ticarət.
2.Qeyri-ticarət məhsullara bölmək olar:
Ticarət məhsulları – elə məhsullardır ki, onların bir 
ölkədən digərinə köçürmək mümkün olsun. Qeyri-ticarət 
məhsullarını isə bir ölkədən digərinə köçürmək mümkün 
deyil. Prinsipcə, təkrar istehsaldan kənarlaşmaq üçün qey-
ri-istehsal məhsullarını bütövlükdə yalnız istehsal olundu-
ğu ölkədə nəql etmək lazımdır. Bütün məhsulların ticarət 
və qeyri-ticarət mallarına bölüşməsi adətən BMT tərəfin-
dən qəbul edilmiş standartlaşmış sənaye təsnifatı əsasında 
baş verir.
Bu təsnifata uyğun olaraq bütün məhsul və xidmət-
lərin bölgüsü aşağıdakı kimi baş verir: 

---

140 
a) ticarət məhsulları: kənd təsərrüfatı, meşə təsərrü-
fatı və balıqçılıq; hasiledici sənaye; emaledici sənaye; 
b) qeyri-ticarət məhsulları:
- kommunal xidmətlər və tikinti; 
- topdansatış və pərakəndəsatış qiymətləri, restoran 
və mehmanxanalar;
- daşınma, saxlanma, əlaqə, maliyyə vasitəçiliyi; mü-
dafiə və mütləq sosial xidmətlər;
- digər kommunal, sosial və şəxsi xidmətlər; 
Təbiidir ki, yuxarıda adları çəkilən ticarət və qeyri-
ticarət məhsulları arasındakı sərhəd şərtidir. Bundan baş-
qa, bu təsnifatda və təsnif edilmə səbəblərinin kombinasi-
yalarında müstəsna hallar da vardır. Məsələn, ―daşınma‖ 
anlayışı ölkə daxilində daşınmalara aid edilir, ona görə bu 
mənada qeyri-ticarət məhsulu sayılır. Əslində isə nəqliy-
yat xidmətləri ticarət məhsuludur, çünki bu xidmət müx-
təlif nəqliyyat firmaları tərəfindən dünya bazarında müx-
təlif çeşidli məhsulların beynəlxalq daşınması üçün təklif 
edilir. Bu şəraitdə onları emaledici sənaye sahəsinin məh-
sul çeşidi kimi nəzərə alıb ticarət məhsullarına aid etmək 
lazımdır. 
Bunun ticarət məhsulları, yəni hər iki istiqamətdə 
yerləşdirilə biləcək məhsullar iki hissəyə: 
1. İdxal. 
2. İxrac məhsullarına bölünürlər. 
Ixrac məhsulları da öz-özlüyündə iki yerə bölünür:
1.) faktiki ixrac məhsulları və ya real ixracat məhsul-
ları. 
2) hələlik yalnız daxili bazarda satılan, amma xaric-
də satışı üçün heç bir məhdudiyyət qoyulmayan məhsullar.

---

141 
Analoji olaraq bütün idxalat məhsulları iki yerə bölü-
nür:
1) real idxal məhsulları; 
2) xaricdən əvəzedicinin gətirilməsi mümkün olan 
daxili bazarın yerli məhsulları.
Buna uyğun olaraq, dünya ticarətində iştirakı nöqte-
yi nəzərindən bütün məhsullar müxtəlif kateqoriyalara bö-
lünür. Dünya bazarlarındakı mövqeyinə görə istehsalçı öl-
kələr müxtəlif kateqoriyalara bölünürlər. Dünya iqtisadiy-
yatında oynadığı roluna görə ölkələr üç kateqoriyaya bö-
lünürlər: 
1. İnkişaf etmiş sənaye ölkələri;
2. Keçid iqtisadiyyatında olan ölkələr;
3. İnkişaf etməkdə olan ölkələr.