Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

İnkişaf etmiş sənaye ölkələrinə adətən Qərbi Avro-
pa, Şimali Amerika və Sakit okean hövzəsi ölkələrini aid 
edirlər. Keçid iqtisadiyyatında olan ölkələrə adətən 
Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrini, həmçinin keçmiş 
SSR-i ərazisində yaranmış və bazar iqtisadiyyatına keçmiş 
ölkələri aid etmək olar. Rusiya öz siyasi əhəmiyyətinə gö-
rə ayrıca olaraq nəzərdə tutulur. İnkişaf etməkdə olan öl-
kələrə Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələri aid edi-
lir. Bu ölkələr orta və aşağı gəlir səviyyəsi ilə xarakterizə 
olunur. Coğrafi və təsnifat cəhətlərini nəzərə alan müxtəlif 
ölkələrin təsnifat növləri də vardır. Dünya bankının qayda-
larına uyğun olaraq: 
1) aşağı gəlir səviyyəsi olan ölkələrə o ölkələrə aid 
edilir ki, onlarda əhalinin hər nəfərinə düşən illik milli 
məhsul gəlir məcmusu 725 dollardan aşağı olur; 

---

142 
2) orta həddən aşağı gəlir səviyyəsi olan ölkələr o 
ölkələrə aid edilir ki, hər nəfərinə düşən illik milli məhsul 
məcmusu 726 - 2895 dollar arasında olsun; 
3) orta həddən yuxarı gəlir səviyyəsi olan ölkələr 
əhalinin hər nəfərinə düşən illik milli məhsul gəlir məc-
musu 2895-8995 dollar arasında olan ölkələrdir; 
4) yüksək gəlir səviyyəsi olan ölkələrdə əhalinin hər 
nəfərinə düşən illik milli məhsul məcmusu 8995 dollardan 
yuxarı olur. 
 
8.5. Ölkənin iqtisadi strukturunun öyrənilməsi.
 
Bazarda alıcı firmanın və bazar tədqiqinin aparılması 
metodları 
 
Hər hansı bir ölkə ilə ticarət əlaqələrinin həyata keçi-
rilməsi haqda qərarların qəbul edilməsi üçün müəssisə 
həm gəlir səviyyəsini, həm də həmin ölkənin iqtisadi 
strukturunu öyrənməlidir. Natural təsərrüfata yaxınlaşan 
iqtisadiyyatı olan ölkələr istehsal edilən məhsulun böyük 
hissəsini özləri istifadə edirlər, əvəzində isə yerdə qalan 
hissə sadə məhsul və xidmətlərdən istifadə edirlər. İdxal 
ölkələri adətən hər hansı bir növ təbii resursla (məsələn: 
qalay və mis, kauçuk, neft və s.) zəngin olur, amma digər 
təbii resursa malik olmur (məsələn, k/t məhsulları, bu və 
ya digər filizlər və s.). İnkişaf etməkdə olan sənaye ölkələ-
rində hasilatedici sənaye illik milli məhsul məcmusunun 
10-20 %-ni verir. Belə sənayenin inkişafı ilə xammala 
olan tələbat artır, hazır məhsula olan tələbat isə azalır. 
Bundan başqa, burada həm çox zəngin adamlar sinfi, həm 
də tələbatının ödənilməsi tələb olunan inkişaf etməkdə 
olan çox da böyük olmayan orta səviyyəli sinif yaranır. 

---

143 
İnkişaf etmiş sənaye ölkələri üçün öz aralarında sənaye 
məhsullarının idxal və ixracının inkişafı, həmçinin digər 
iqtisadi strukturlu ölkələrlə ticarətdə xammal və yarım-
fabrikatların idxalı və sənaye məhsullarının ixracı xarak-
terikdir. Belə ölkələrdə yüksək aılıcıl qabiliyyətinə malik 
olan orta səviyyəli sinfin olması, həmçinin istehsal fəaliy-
yətinin müxtəlifliyi və geniş miqyalı aləcıları daha da əhə-
miyyətli edir və dünya ticarətinə cəlb edir. Ölkə arasındakı 
fərqi təkcə iqtisadi quruluşun nöqteyi nəzərindən deyil, 
həm də onların siyasi və hüquqi təşkilatları nöqteyi nəzə-
rindən də nəzərə almaq lazımdır. Beləliklə də, müxtəlif öl-
kələr xaricdən alış prosesinə müxtəlif cür münasibət bəslə-
yirlər. Bəzi ölkələr xaricdən qoyulan investisiyaların və 
idxalı üstün tutur. Bəzi ölkələr isə proteksionist siyasəti 
aparır, bu və ya digər növ valyutalardan istifadəni qadağan 
edir, idxal kvotalarının yerinə yetirilməsini tələb edir, 
hətta bəzən embarqolardan istifadə edirlər və s. Bu və ya 
digər ölkələrdə həmin ölkə üçün xarakterik olan siyasi 
sabitlik və yaxud qeyri-sabitlik ticarət əməliyyatlarının 
həyata keçirilməsinin məqsədəuyğunluğuna əsaslı təsir 
göstərə bilər. Bəzən iqtisadi kursun dəyişməsi həmin ölkə-
yə hakimiyyətin dəyişib dəyişməməsindən asılı olmayaraq 
çox kəskin şəkil ala bilər. Siyasi nöqteyi-nəzərdən uyğun 
orqanlar xarici firmaların mülkiyyətini müsadirə edə bilər, 
valyuta aktivlərinə həbs qoyula bilər, idxal üçün kvotalar 
yaradılar və s. Bu və ya digər ölkədə qoyulan valyuta 
məhdudiyyətləri də həmçinin satıcının potensial gəlirilə və 
alıcının çəkdiyi xərcə əsaslı təsir göstərir. Buna görə də, 
hər hansı ölkənin bazarına çıxmazdan əvvəl, istehsalçı fir-
ma marketinq tədqiqatları aparmalı, həmin ölkənin valyuta 
məhdudiyyətləri üçün xarakterik olan təhlili həyata keçir-

---

144 
məlidirlər. Nəhayət, dövlət mexanizminin səmərəliliyini, 
dövlətin xarici firmalara təsirinin reallığını və mümkünlü-
yünü, gömrük fəaliyyəti səviyyəsi, iqtisadi məlumatların 
dəqiqliyini və s. nəzərə almaq vacibdir. Digər ölkələrin 
bazarına çıxarkən bu ölkələrin mədəni mühit xüsusiyyət-
ləri də nəzərə alınmalıdır. Çox zaman mədəni mühitin 
özünəməxsus xüsusiyyətlərinin, mədəni ənənələrin öyrə-
nilməməsi ona gətirib çıxarır ki, istehsalçı firma çox bö-
yük müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır. Əksinə bütün bu xüsu-
siyyətlərin öyrənilməsi və onların uçotu xarici iqtisadi are-
naya çıxan müəssisələrin təcrübə fəaliyyətində çox böyük 
kommersiya müvəffəqiyyətinə gətirib çıxarır. Hal-hazırda 
bir çox müəssisələr beynəlxalq istehsal məişət fəaliyyəti 
ilə elə geniş miqyasda məşğul olurlar ki, onlara hətta 
transmilli korporasiya adı da vermək olar. Digər tərəfdən 
belə korporasiyaların xarici iqtisadi fəaliyyəti digər ölkə-
lərdə istehsal edilən məhsulların həmin ölkənin daxili ba-
zarına daxil olması yollarını asanlaşdırar. Bu da son 
nəticədə istehlakçıların marağına qulluq edir. 
Hər bir mala qarşı qoyulan əsas tələb – alıcının tələ-
batının ödənilməsidir. Təbiidir ki, malların işlənilməsi və 
hazırlanması zamanı təkcə gələcəkdə mənfəət gətirəcək 
yeni əşyanın və yaxud xidmətin yaradılması haqqında dü-
şünmək lazım deyildir. 
İstənilən hər hansı bir malı (əşyanı, xidməti) üç 
səviyyədə nəzərdən keçirmək lazımdır. Birinci – malın