FiKRİ haklar ders Notları

FİKİR ÜRÜNÜ SAHİPLİĞİNİN TEMEL YAPISI

1.1. Temel yapının fikir ürününe uygulanması

Doğa, yaşadığımız ortamı özel olarak yaratmıştır. Taş, toprak, su, deniz, orman ve bütün canlılar doğanın eserleridir. Düşünen varlık olarak insan ise, aklını kullanarak fikirler üreten tek canlıdır. «İnsan – akıl – fikir» biz insanların tümüne doğanın bağışladığı bir özelliktir. İnsan, aklını kullanarak ilk aşamada “fikirleri” oluşturabilir. İkinci aşamada oluşan fikirleri ifade ederek fikir ürünlerine dönüştürebilir. Benzeri özelliklerde yaratılmalarına rağmen bazı insanlar fikirleri ifade ederek fikir ürünü üretmez. Bu olay, fikir ürünü üretenler ile üretmeyenler arasında belirgin bir fark oluşmasına yol açar. Fikir ürünü üretenler ile üretmeyenler arasında oluşan fark nedeniyle bir denge kurulması ve dolayısıyla fikir ürünü üretenlerin korunarak özendirilmesi gerektiği, 18. yüzyıldan itibaren gelişmeye başlamıştır.

Tablo 1 - Fikir ürünü sahipliğinin temel yapısı

Yukarıdaki tabloda verilen, fikir ürünü sahipliğinin temel yapısı, “insan  akıl  fikir” ve “ürün  sahip hak” şeklinde iki aşamalı olarak örneklenebilir. Temel yapının başlangıcını “insan ve akıl” belirlemektedir.

Düşünce yetisine sahip insanın belleği, deneyimi ve yaratıcılığı ile fikirleri oluşturması yasal koruma düzeninde koruma için yeterli kabul edilmemektedir.

Fikirler ifade edildikten sonra «fikir ürünü» oluşur ve eylemin boyutu değişir. Oluşan fikir ürününün bir «sahibi» vardır ve koruma bu aşamada başladığı için «haklar» doğar.

Yasal korumanın tanımı; “kişisel olarak kullanmak, diğer kişilere kullanım için izin vermek ve izinsiz kullanımı yasal yollara başvurarak önlemek” hakları olarak özetlenebilir.

Fikir ürünü üretenlerin korunması ile oluşturulan denge; elle tutulan, gözle görülen ve bir mülkiyet konusu olan MADDESEL VARLIKLAR’a (TANGIBLE ASSETS) ek olarak, elle tutulamayan, gözle görülemeyen ve bir hak konusu olan MADDESEL OLMAYAN VARLIKLAR (INTANGIBLE ASSETS) kavramının oluşmasını sağlamıştır.

Not: «Maddi olmayan duran varlıklar» veya «gayrımaddi mal» anlamında «gayrımaddi hak» gibi terimler vergi sisteminde kullanılmaktadır.

Ne yapacağının bilinmesi, müşterilerle iyi ilişkiler kurulması, işlem süreçlerinin geliştirilmesi, bilgi ve veri tabanlarının teknolojisine sahip olunması, kapasite ve yeteneklerin artırılması ve inovasyon yapılması, fikir ürünleri yaratıcılığının unsurlarındandır.


Maddesel varlıkların şirket varlık değerlerindeki payı 1982-1992 döneminde maddesel olmayan varlıklarla yer değiştirmiştir. Maddesel varlıkların yaklaşık 25 yıllık bir dönemde önemi azalmış ve maddesel olmayan varlıklar şirket değerlerinde önemli paya sahip olmuştur.

ŞİRKET VARLIK DEĞERİNDE DEĞİŞİM

http://www.webandmacros.net/assets-Balanced-Scorecard.htm

500 büyük Amerikan şirketini kapsayan aşağıdaki tablodaki değerler, maddesel olmayan varlıkların şirket değerlerinde %80 paya sahip olduğunu göstermektedir.

Maddesel olmayan varlıkların bir şirketin varlık değeri içindeki yeri ve bu yerin zaman içindeki değişimi, fikir ürünlerinin önemini vurgulamaktadır. Bu değişim bilgi çağına geçişi göstermektedir.



İnovasyon
Maddesel olmayan varlıklar içinde yer alan inovasyon; OSLO Kılavuzu’nda, “yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal veya hizmet) veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin veya iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir örgütsel yöntemin uygulanması” olarak açıklanmaktadır.
Kaynak: OSLO KILAVUZU

http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/kilavuzlar/Oslo_3_TR.pdf


Buluş, teknik bir soruna ilişkin teknik bir çözüme işaret eder.
İnovasyon, buluşun pazarlanabilir bir ürüne veya sürece dönüştürülmesine işaret eder.

WIPO tarafından yayımlanan “Inventing The Future” adlı eserde, İnovasyonun Gücü başlıklı paragrafta şu açıklama yer almıştır: “Buluş” ve “İnovasyon” arasındaki fark önemlidir. Buluş, teknik bir soruna ilişkin teknik bir çözüme işaret eder. Bu ise, inovatif (yenilikçi) bir fikir veya çalışır bir model veya prototip şeklinde olabilir.

İnovasyon ise, buluşun pazarlanabilir

bir ürüne veya sürece dönüştürülmesine işaret eder.


Geçmişten farklı olarak günümüzde inovasyonun birçoğu karmaşıktır ve farklı patent sahiplerinin elinde bulunan patenti alınmış bir dizi buluşa dayanmaktadır.

Günümüz ekonomisinde, bir şirkette inovasyonun

yönetilmesi, şirketin kendi yenilikçi ve yaratıcı

kapasitesinden azami yararı elde etmesini sağlamak

için patent sisteminin iyi bilinmesini gerektirmektedir.

Diğer patent sahipleriyle kârlı ortaklıklar kurmak

başkalarının sahip olduğu teknolojinin yetkisiz kullanımını önlemektedir. Geçmişten farklı olarak günümüzde inovasyonun birçoğu karmaşıktır ve farklı patent sahiplerinin elinde bulunan patenti alınmış bir dizi buluşa dayanmaktadır.

Kaynak:

Inventing The Future, WIPO Publication No. 917(E)

http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/sme/917/wipo_pub_917.pdf


Fikir, fikir ürünü, fikir ürünü sahibi, fikir ürünü sahibinin hakları
Fikir, “henüz bir biçim verilerek ifade edilmemiş fikir” şeklinde açıklanabilir.
Fikir Ürünü, bir biçim verilerek ifade edilmiş fikirler olarak adlandırılır. Korunabilir fikir ürünleri, biçimlenme şekillerine göre; eserler, buluşlar, endüstriyel tasarımlar, entegre devre topografyaları, markalar, coğrafi işaretler, ticaret unvanları, işletme adları, internet alan adları olarak örneklenebilir. Haksız rekabete karşı koruma, franchising, character merchandising [⁴], genetik kaynaklar, geleneksel bilgi, geleneksel kültür biçimleri (ifadeleri) veya folklor konuları da bu kapsamda ve bilgisayar programları eserler kapsamında değerlendirilmektedir.

http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/intproperty/489/wipo_pub_489.pdf

Fikir ürünü sahibi
Eser, buluş, endüstriyel tasarım, marka, coğrafi işaret, vb. fikir ürünlerini oluşturan kişi veya kişiler fikir ürünü sahibi olarak adlandırılır.
Fikir ürünü üretenler ile üretmeyenler arasında bir denge kurulması ve üretenlerin özendirilmesi, fikir ürünü üretenleri korumak yoluyla olmuştur. Bu koruma fikir ürünleri sahiplerine fikir ürününün kullanımına ilişkin tanınan özel hak ve yetkiler ile sağlanmıştır.

Fikir ürünü sahibinin hakları
Fikir ürünü sahibinin fikir ürününe ilişkin manevi ve ekonomik (malî) hakları, fikir ürününün oluşması ile birlikte doğar. Fikir ürünü sahibinin hakları; fikir ürününün topluma sunulması, hak sahibi olarak belirtilmek, fikir ürününde değişiklik yapılmasını önlemek gibi manevi haklar (tablo 2) ile fikir ürününden ekonomik olarak yararlanmak amaçlı ekonomik (malî) haklardır. (tablo 3)
Manevi haklar devir edilemez iken, ekonomik (malî) haklar devir edilebilir, kiraya (lisans) veya ödünç verilebilir.
Tablo 2 - Manevî haklar

Tablo 3 - Ekonomik (malî) haklar
Ulusal yasal düzenlemelerdeki örnekler
Türkiye’de fikir ürünü sahipliğinin temel yapısına ilişkin örnekler yasal düzenlemelerde yer almaktadır:

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu;

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5846.pdf

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170110-9.htm

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf