Gazi ÜNİversitesi

8.14. Şişe Soğutucular

Günlük hayatımızda ticari dolaplardan en fazla rastladığımız, şişe soğutucularıdır. Direkt satış noktası olma özellikleri nedeniyle, meşrubat üreticileriyle süt ürünleri üreten firmaların tercih sebebidir. Firmaların bu tip dolapları tercih etmesinin sebebi ürünlerini diğer firmalardan ayırarak sergilemek, ürettikleri çeşitli ürünlerin tümünü tek bir sergileme alanında sergileyebilmek ve reklamını daha rahat yapmak içindir. Ülkemizde şişe soğutu­cuları üreten beş adet firma vardır. Ülkemizdeki bu tip şişe soğutucu ihtiyacının %80'i yerli üretimle %20'si ithalatla karşılanmaktadır. Üretici firmalar bu arada çeşitli dünya ülkelerine ihracatta bulunmaktadırlar. Şişe soğutuculardaki talebin büyük kısmı meşrubat üreticilerinden gelmektedir. Tercih dik camlı modellerde yoğunlaşmaktadır. içinin görünmesi, iç aydınlatması sayesinde geceleri de malın sergilenmesine olanak sağlaması, üstünde bulunan reklam paneli sayesin­de firmanın reklamına olanak vermesi bu dolapların daha çok tercih edilmesine yol açmış­tır. Tüketicinin görerek almasına olanak sağlayan bu dolaplarda ürünün sergilenmesi ve satışının daha sağlıklı bir ortamda yapılması sağlanmıştır. Ayrıca birden fazla ürün çeşidinin sergilenmesi ile tüketici tercih imkanına sahip olmaktadır. Bu dolaplar çalışacakları iklim şartlarına göre dizayn edilirler. Dünyamız iklim şartlarına göre belli bölgelere ayrılmıştır. Ortalama sıcaklıklar alınarak oluşturulan bu iklim kuşakları dizayn şartlarını oluşturur.

B sınıfı iklim şartlarında dış ortam sıcaklığı 23 ⁰C, ortam nemi ise %45' dir. C sınıfı iklim şartlarında ortam sıcaklığı 32,5 ⁰C, ortan nemi ise %65'dir. D sınıfı iklim şartlarında ortam ısısı 42,5 ⁰C, ortam nemi ise %75'dir. Bu değerler baz alınarak dizayn şartları oluş­turulur. Ülkemizde Marmara, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu C iklim şartlarına girerken, Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu D iklim kuşağına girmektedir. Sıvı içecek üreten firmaların ürünlerinin tüketim sıcaklıkları genelde O ile 10 derece arasında değişmektedir. Örnek olarak meşrubatlar 1 ile 5 derece arasında içilince tadına varılabilir. Biranın tüketim sıcaklığı ise 5 ile 7 derece, şarabın 8 ile 12 derecedir. Bu ürün­lerin bu sıcaklıklarda satışa sunulması o ürünün satışını artırmaktadır. Yoğun tüketirnin olduğu yaz aylarında tüketirnin en çok olduğu saatler 11:00 ile 22:00'dır. Diğer bir deyişle ürünler ortam sıcaklığı olan 32,5 ⁰C ile soğutucuya konulduktan sonra + 1 ile +7 ⁰C arasına kadar soğutulması için 13 saat zaman vardır. Meşrubat üreticiler bu süreyi 16 saat olarak saptamışlardır. Geceden yüklenen dolaplar sabah saat 11'e dek ürünü soğutmak durumun­dadırlar. Ön sıradaki mallar devamlı sıcak mallarla yer değiştirirken arka sıradaki mallar so­ğuk olarak kalırlar. Aslında bu tüketici için handikaptır. Soğuk ürünler devamlı arkada kalmaktadır. Dolaplar dış ortam şartlarında çalıştığı için aşınmaya ve korozyona karşı dayanıklı malzemeden üretilrnek zorundadır. Dolap içerisinde herhangi bir zehirli madde, örneğin; kurşun ihtiva eden maddeler kullanılamaz. Gıda tüzüklerine aykırı malzemeler dolap içeri­sindeki gıda maddeleri ile temas ettirilmemelidir. İç kısmının kolay temizlenebilir olmasıçok önemlidir.
Raf sistemleri ayarlanabilir olmalı, dolap gövdesinde kesici hiçbir malzeme ve köşe bulunmamalıdır. Kapı camları çift cam olmalı, dış camda sertleştirme işlemi uygulanarak dış ortamdan gelebilecek zorlamalara ve darbelere karşı dayanımı arttırılmalıdır. Elektriksel tüm elemanlar mutlaka topraklı olmak zorundadır. Gerekli güvenlik ve kalite belgelerini almış firmaların malzemeleri kullanılmalıdır. Kullanılan soğutucu akışkan Montreal Antlaşmasına uygun olacaktır. üzon tabaka­sına zarar veren hiçbir gaz kullanılmayacaktır. Servislerde servis kolaylığı sağlanmış olmalı, dolaptaki arızalarda rahatça arızalı parçalara ulaşılmalıdır. Değişim işlemleri özel aparatlar gerek6rmeden yapılabilmelidir. Tabii çok iyi bir servis teşkilatı hizmetini de vermek zorundadır. Bunun yanında firmaların bazı özel istekleri de gözardı edilmemelidir. Reklam için konulacak serigrafılerin çok iyi kalitede olması gerekmektedir. Solan veya boyası çıkan tip serigrafılerin kullanıl­ması istenilmez.
Bir şişe soğutucunun çalışma ortamındaki durumunun incelenmesi için birtakım testler uygulanır. Testlerin nasıl yapılacağı konusunda meşrubat üreticisi firmalar birtakım kriterler koymuşlardır. Bu kriterler sonucunda bir test sistemi ortaya çıkmıştır. Bu test klimatize bir or­tamda özel deney sistemleri ile yapılır. Kısaca bu test sistemini incelersek, ortamdan izole edilmiş bir test odasında gerekli iklim şartları örneğin; Türkiye için C sınıfı iklim şartları sağlanır ki, bu da ortam sıcaklığı 32,5 ⁰C, ortam nemi de %65'dir. Bu şartlar getirilen test odasına şişe soğutucu yerleştirilerek bu ortam şartlarında bir süre bekletilir. Dolaba bu sıcaklıkta yani 32,5 ⁰C de meşrubat yerleştirilir. Dolabın çeşitli noktala­rındaki meşrubatların içerisine sıcaklık algılayıcı problar bir bilgisayar sistemine bağlanır. Algılama süresince tüm veriler bilgisayara kaydedilir. Burada yüklernede önemli olan efek­tif kapasitedir. Bu da ürünlerin saklanmasında dolabın kullanılabilir iç hacmi demektir. E­fektif kapasite kadar yüklenen dolap çalıştırılır. Şimdi dolaptan beklenen C iklim noktasına kadar ısıtılmış ürünleri 18 saat içinde O ile 7,2 ⁰C sıcaklığa soğutmasıdır. Alınan tüm prob değerlerinin ortalanması 3,3 ⁰C altında olmalıdır. Bu sağlanırken asla ürünler donmayacaktır. Bu şartlar sağlanıp dolap otomatik yaptıktan sonra ikinci aşama teste geçilir. Bura­da dolabın ön sırasındaki ürünler boşaltılır. Boşaltılan ürün sayısı yüklenen ürün sayısının yarısıdır. Boşaltılan ürünlerin yerine gene aynı sayıda ama sıcaklığı 32,5 ⁰C olan yeni ü­rünler konur ve test tekrar başlatılır. 10 saatte şişe soğutucu bu sıcaklıktan aldığı ürünleri O ile 7,2 ⁰C sıcaklığa dek soğutmalı. Prob tarafından dolabın çeşitli noktalarından algılanan sıcaklıkların ortalaması 3,3 ⁰C nin altında olmalıdır. Bu süre zarfında bu veriler de sağlanır­sa test devam ettirilerek dolabın minimum üç kez otomatik yapması beklenir. Şimdiki test ise enerji tüketim testidir. Dolabın 24 saatte harcadığı enerji miktarının ölçülmesi için yapılan testtir. Dolap 72 saat boyunca çalıştırılarak tüketilen enerji bulunur. Çalışma esnasında bir saatte tüketilen enerji miktarı kw olarak elde edildikten sonra voltaj testine geçilir. Burada voltaj, dolabın çalışma değerlerinin % 10 üstüne çıkarılarak sistemin çalışması denetlenir. Bu voltajda sorunsuz çalışırsa %10 azaltılarak tekrar çalıştırılır. Bek­lenen, bu voltaj oynamalarında, dolabın performansında değişiklik olmaması sistemin ay­nen çalışmaya devam etmesidir.