Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

Heksozalar
–
bütün canlıların toxumalarında karbohidrat mübadiləsinin ən 
əsas substratlarıdır. Bunların ən çox yayılmış nümayəndələri d-qlükoza, d-
qalaktoza, d-mannoza və d-fruktozadır. Toxumalarda heksozaların çox hissəsi 
birləşmiş halda (oliqo- və polisaxaridlər və qismən fosfat efirləri şəklində) olur. 
Lakin bunların bir qrupuna sərbəst şəkildə də rast gəlinir. 
Qlükoza, fruktoza və mannoza müvafiq fermentlərin və zəif qələvilərin 
təsiri altında qarşılıqlı surətdə bir-birinə çevrilə bilir. Məsələn, qlükoza 
məhluluna barium-hidroksid 
–
Ba(OH)
2
və ya kalsium-hidroksid 
–
Ca(OH)
2
məhlulu əlavə edildikdən bir müddət sonra məhlulda mannoza və fruktoza 
aşkar edilir. Mannoza və ya fruktoza məhluluna da zəif qələvilərlə təsir edil-
dikdə eyni dəyişikliklər baş verir. D - q l ü k o z a (üzüm şəkəri, dekstroza) 
–
sərbəst halda meyvələrin (xüsusən üzümün), balın tərkibində olur. Üzüm 

---

28 
şirəsində qlükozanın qatılığı 15%-ə qədərdir; buna görə qlükozaya üzüm şəkəri 
də deyilir; bundan əlavə, polyarizasiya müstəvisini sağa fırlatdığına görə, hek-
sozaların bu növünə dekstroza da deyilir. Sağlam insanın qanında qlükozanın 
qatılığı 0,08-0,12% və ya 4,44-6,66 mmol/l olur. Qlükoza nişasta, qlikogen və 
sellüloza kimi polisaxaridlərin monomeridir. Saxaroza, laktoza və maltozanın 
(disaxaridlər) və rafinoza adlanan trisaxaridin tərkibində də qlükoza qalıqları 
olur. Sənayedə qlükozanı kartof və ya qarğıdalı nişastasını hidroliz etmək yolu 
ilə alırlar.
D-f r u k t o z a (meyvə şəkəri, levuloza) 
–
sərbəst halda meyvə şirələrinin, 
çiçək nektarının və balın tərkibində, birləşmə şəklində isə 
polifruktozan
adlanan bitki polisaxaridlərinin (məsələn, inulin) və saxarozanın tərkibində 
olur; polyarizasiya müstəvisini sola fırlatdığına görə, levuloza adlanır. 
Fruktozanın fosfat efirləri insan orqanizmində qlükoza mübadiləsinin aralıq 
məhsullarından biridir; sənayedə saxarozanın hidrolizindən alınır.
D-q a l a k t o z a 
–
canlı orqanizmlərdə sərbəst şəkildə olmur. 
Heksozaların bu növünə laktoza və melibioza adlanan disaxaridlərin, rafino-
zanın (trisaxarid), staxioza və verbaskozanın (oliqosaxaridlər), həmçinin bitki 
və heyvan mənşəli bəzi polisaxaridlərin tərkibində rast gəlinir. Tərkibi yalnız 
qalaktoza qalıqlarından ibarət olan polisaxarid 
qalaktan
adlanır. 
D-m a n n o z a 
–
mürəkkəb polisaxaridlər olan bitki seliklərinin və 
hemisellülozanın tərkibinə daxildir. İnsan və heyvan orqanizmində mannoza 
qlikoproteinlərin və proteoqlikanların prostetik qruplarının tərkibində müşahidə 
edilir. Bəzi qram-mənfi tipli bakteriyaların antigenlərinin tərkibində də 
mannoza aşkar edilmişdir.
Heksozaların təbiətdə nisbətən az rast gəlinən nümayəndələri də vardır. 
Monodezoksiheksozalar (l-fükoza, l-ramnoza) və didezoksiheksozalar (mə
-
sələn, ürək qlikozidlərinin bəzilərinin tərkibində olan d-diqitoksoza) bunlara 
misal ola bilər. Molekul strukturuna 7 və daha artıq karbon atomu daxil olan 
monosaxaridlərə ali şəkərlər deyilir. Bunların bitki və heyvan toxumalarında ən 
çox rast gəlinən növləri