Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

 
2.4.1. HOMOPOLİSAXARİDLƏR (QLİKANLAR) 
 
Nişasta
bitkilərin toxumalarında, köklərində və kök yumrularında (məsə-
lən, kartof) toplanan ehtiyat qida maddəsidir. İnsanın gündəlik qida rasionunda 
birinci yeri tutan nişasta dənli bitkilərin toxumlarında daha çox olur. Məsələn, 
düyü və qarğıdalı dəninin ümumi kütləsinin 82%-ni, buğda ununun 75%-ə 
qədərini nişasta təşkil edir. Nişasta bitkilərin yaşıl hissəsində 
–
xloroplastlarda 
sintez edilir. Xlorofili olmayan bitkilərdə nişastanın sintezi leykoplast adlanan 
rəngsiz plastidlərdə baş verir. 
Nişasta soyuq suda həll olmur, onun su ilə qarışığı 60-80
o
C-yə qədər qız-
dırıldıqda nişasta çirişi adlanan yapışqanşəkilli kütlə əmələ gəlir.
Nişasta hiqroskopik maddə olduğundan, tərkibində 10-20%-ə qədər su 
saxlayır. Sürətlə qızdırıldıqda nişastanın makromolekulyar zənciri hiqroskopik 
su ilə hidroliz olunub nisbətən xırda hissəciklərə 
–
dekstrinlərə çevrilir. Bişi-
rilən xəmirin bir hissəsinin dekstrinə çevrilməsi çörəyin həzm edilməsini asan-
laşdırır. Çünki, dekstrinlər həzm sistemindən nisbətən asanlıqla mənimsənilir.
Nişasta 
–
monomerləri qlükoza qalıqlarından ibarət olan irimolekullu mad-
dədir. Onun empirik formulu (C
6
H
10
O
5
)
n 
düsturu ilə ifadə edilir. Məhlulunun 
reduksiyaedicilik xassəsinin olmaması nişasta molekulundakı monomerlərin 
qlikozid hidroksillərinin birləşmiş vəziyyətdə olduğunu göstərir. Təbii nişasta 
molekul strukturuna və iriliyinə görə bir-birindən fərqlənən 2 maddənin qarı-
şığıdır. Bu qarışığın tərkibinə 
amiloza
(10-20%) və 
amilopektin
(80-90%) adla-
nan polisaxaridlər daxildir. Amiloza suda yaxşı həll olur, yodun təsirindən göy 
rəngə boyanır; amilopektin isə suda həll olmur və yodla qarışdırıldıqda bənöv-
şəyi rəng alır.
Amiloza molekulu bir-birilə (1,4)-

-qlikozid rabitələri vasitəsilə birləşən 
qlükoza qalıqlarından ibarətdir. Onun molekulunda qlükoza qalıqlarının sayı 
200-dən 1000-ə qədər, molekul kütləsi isə 35 mindən 200 minə qədər ola bilər. 
Amiloza molekulunun düzxətli (şaxələnməmiş) monomer zəncirindən ibarət 
olduğunu nəzərə alsaq, onun sxematik strukturunu aşağıdakı kimi təsvir edə 
bilərik: 

---

51 
Rentgenostruktur analiz üsulu ilə aparılan tədqiqatlardan aydın olmuşdur 
ki, amiloza molekulları spiral şəklində (burulmuş vəziyyətdə) olur. Bu spiralın 
hər bir dövrəsində 6 qlükoza qalığı yerləşir. 
Amilozadan fərqli olaraq, amilopektin molekulu şaxəlidir. Onun şaxələnən 
nöqtələrində qlükoza qalıqlarının arasında 

-(1,6)-qlikozid rabitəsi olur. Bunu 
nəzərə alaraq, amilopektin molekulunun şaxələnən hissəsini aşağıdakı kimi 
təsvir etmək olar (sxem 2.3):