Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

-1,6 

-1,6 

-1,3 

---

55 
Sellülozanın molekul zəncirində şaxələnmə olmur. Onun molekul kütləsi 
400 mindən 3-3,3 milyona qədərdir; bu, 2500-20000 qlükoza qalığına müvafiq 
gəlir. Sellüloza molekulunun 1 cüt 

-qlükoza qalığından ibarət olan fraqment-
ləri sellobioza adlanan disaxaridin molekul strukturuna müvafiq gəlir. Bu po-
lisaxariddən natamam hidroliz zamanı sellobioza, tam hidroliz zamanı 

-d-
qlükoza əmələ gələ bilər. 
Sellülozanın düzxətli molekul zəcirlərində anomer karbon atomuna birləş-
miş vəziyyətdə olan oksigen atomları hidrogen rabitəsi əmələ gətirməyə meylli 
olur. Bunun sayəsində sellülozanın polimer zəncirinin daxilində, həm də onun-
la qonşuluqda yerləşən zəncirlər arasında yaranan hidrogen rabitələri sellü-
lozaya xarakterik möhkəmlik verir.
Sellüloza suda həll olmur, həzm fermentlərinin təsirindən parçalanmır və 
insan orqanizmi bu polisaxaridi mənimsəyə bilmir. Lakin qida maddələrinin 
tərkibində müəyyən qədər sellülozanın olması vacibdir, çünki qidada sellüloza 
olmadıqda nəcis kütləsinin formalaşması prosesi pozulur.
Pektin maddələri
–
meyvələrin (alma, armud, üzüm, gilənar, heyva və s.), 
kökümeyvəlilərin (çuğundur, yerkökü) və bitki şirələrinin tərkibinə daxil olan 
polisaxariddir. İnsan üçün qida maddəsi kimi əhəmiyyəti vardır. Bitkilərdə 2 
forması aşkar edilmişdir: 1) hüceyrəarası sahədə və hüceyrə qılafının matrik-
sində toplanan, həll olmayan p r o t o p e k t i n; və 2) meyvə və tərəvəz 
şirələrinin tərkibində məhlul şəklində olan p e k t i n.
Pektinin molekul strukturunun əsasını d-qalakturon turşusunun kalsium və 
maqnezium duzları təşkil edir: d-qalakturon turşusu qalıqları bir-birilə 1,4-
qlikozid rabitələri vasitəsilə birləşib, polimer zənciri əmələ gətirir (buna 
pektin 
turşusu
deyilir). Beləliklə, “pektin maddələri” adı altında pektin turşusu və 
onun duzları (pektanlar) nəzərdə tutulur. Pektin maddələrinin tərkibində olan 
karboksil qruplarının metilləşmə yolu ilə əmələ gətirdiyi efirlər 
–
pektinlər adı 
ilə birləşdirilir. Pektin turşularının əsasını təşkil edən qalakturon turşusu 
qalıqlarının birləşmələrini aşağıdakı kimi təsvir etmək olar: 
Həll olmayan protopektin həll olan pektinin hüceyrə qılafları ilə rabitəli 
olan qalaktan və arabanla birləşmələridir. Onların tərkibində qalakturon turşusu 
qalıqları metil efirləri şəklində olur; bundan əlavə, protopektinin əmələ gəl-
məsində sellüloza, kalsium, maqnezium və fosfat turşusu iştirak edir. Pro-
topektin duru turşu məhlullarının və protopektinaza fermentinin təsiri nəticə-
sində həll olan pektinə çevrilir. Bitkilərdə protopektinin pektinə çevrilməsi 
fermentativ yolla həyata keçən mürəkkəb biokimyəvi prosesdir. Bu prosesdə 
protopektinaza, pektinmetilesteraza, depolimerazalar və pektinpoliqalakturona-
zalar iştirak edir. Meyvələrin yetişmə dövründə onların tərkibində olan proto-

---

56 
pektinlər pektinə çevrilir və onların bir hissəsi tam hidroliz olunaraq, sərbəst 
qalakturon turşusu şəklində ayrılır. Yetişmə dövründə meyvələrin dadının 
yaxşılaşması ilə müşayiət edilən bu proses bir neçə ardıcıl kimyəvi reaksiyadan 
ibarətdir (sxem 2.5); prosesin ilk mərhələsində protopektinaza fermenti proto-
pektini pektinə çevirir; bundan sonra pektin maddələrinin tərkibində olan metil 
qruplarının mürəkkəb efir rabitələri pektinmetilesteraza fermentinin təsiri 
altında hidroliz edilir; pektin molekulları depolimerazanın təsirindən xırda-
molekullu pektinlərə parçalanır; bunlar isə poliqalakturonidazanın katalizator-
luğu şəraitində hidroliz olunur. Nəticədə qlükuron turşusu qalıqları arasında 
olan 1,4 qlikozid rabitələri parçalanır və sərbəst qlükuron turşusu əmələ gəlir. 
Protopektin 
Duru turşu Protopektinaza
məhlulu 
Həll olan pektin Araban, d-qalaktan, 
(metilləşmiş poliqa- ramnoza 
lakturon turşusu)
Peptin NaOH 
metilesteraza
CH
3
OH Poliqalakturon
turşusu 
Depolimeraza, 
poliqalakturonidaza


-d-qalakturon turşusu