GiRİŞ mersiN’İn tariHÇESİ
Yüklə 493,21 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.1.3.1. Mensur Tekerlemeler
- 3.1.3.2. Manzum Tekerlemeler
- 4. BÖLÜM 4.1. FOLKLOR 4.1.1. Geçiş Dönemi Folkloru 4.1.1. Ad Verme
- 4.1.3. Askere Yolcu Etme
- 4.1.4. Düğün 4.1.4.1. Kız İsteme
- 4.1.4.3. Düğün Hazırlıkları
- 4.1.4.7. Gelinin Oğlan Evine Gönderilmesi
- 4.1.2. Beslenme 4.1.2.1. Yöreye Ait Yemek Tarifleri Topalak Çorbası Malzemeler
- Sarımsaklı Köfte Malzemeler
- İçli Köfte Malzemeler
- Sosun Hazırlanışı
- Baba Gannuş Malzemeler
- Tutmaç Çorbası Malzemeler
- SONUÇ Kaynak Şahıslar
- Kaynakça DEVELİ Şinasi, Akdenizde Bir İnci Kent Mersin
3.1.2. Atasözleri Eski Türkçe’de Göktürk âbidelerinde, Uygurlardan kalma eserlerde, XI. asırda Karahanlılar devrinde Doğu Türk dilinde ‘söz, haber, mesaj, nutuk, şöhret, şey’ mânâlarına gelen ve ‘sa-‘ fiilinden türemiş, ‘sab-sav’ kelimesi XIV. asırda da İslâm tesirindeki Kıpçak sâhasında görülüyor. Bu gün yalnız Çuvaşça’da ‘çap’ şekli ve sesi ile ‘şân, şöhret’ mefhumlarına ad olan kelime, Göktürkçe’de ‘öğüt’ fikri ile genişlemiş Turfan metinlerinde açıkça ‘atalar sözü’ için kullanılmıştır. Göktürkler’de ve hattâ daha önceki devirlerde aynı mânâya geldiği muhakkak olan ‘sav’ı Kâşgarlı Mahmud’un ‘mektup’, ‘hikâye’, ‘tarihî hâdise’ yanında atalardan kalma öğütleri ifade maksadıyla tesbit ettiğini biliyoruz. Yukarıda Türk dilinde kullanılan karşılıklarını verdiğimiz ‘atalar sözü’ Arapça ‘nush, nasihat, meviza’, Farsça ‘pend’ ve Moğolca ‘erdeni üge: cevherli söz’ün ifade ettiği fikri zamanımıza kadar getiren sözlerdir; mânâsından da anlaşılacağı üzere atalardan intikâl etmiştir. Buna göre târihî hayatı olan sözlerdir. Zamanın seyri ve sosyal çevrenin coğrafyası içinde şekil ve muhtevasını kazanarak bugüne kadar gelen bu sözlere hususiyle Irak Türkleri’nin ‘eskiler sözü’ demeleri bundandır. Maddî şekli bir hareket noktası yapan ve ilk söyleyicilerini tespit edemediğimiz bu dil mahsulleri, hayat prensibi olacak fikir ve düşünceleri, din, ahlâk, hukuk, iktisad, terbiye, gelenek-görenek ile tabiat hât hâdiselerinden teknikten vb. çıkacak kaideleri müşahhasdan mücerrede giden bir yola, bâzen bir fıkra kılığında söz ve yazı ile nesillerden nesillere intikâl ettiren hikmetli cümlelerdir.*
3.3.3. Tekerlemeler Tekerlemeler, masal, hikâye, bilmece ve halk tiyatrosu gibi bâzı türler içinde veya müstakil olarak ortaya çıkan mahsullerdir. Masalcı, meddâh, karagözcü, hoş-sohbet insan vb. masallarını anlatmaya başlarken dinleyicilerle seyirci topluluğunun dikkatlerini bir noktada birleştirmek ihtiyacını duyarlar. İşte bu tiyatrodaki gonga benzer. İhtiyaçtan doğan tekerleme, ‘yuvarlak bir şeyi hareket ettirip yürütmek’ mânâsındaki maddi karşılığı ile de uygunluk göstermektedir. Tekerleme söyleyicisi, vezin, kafiye, aliterasyon ve seciden faydalanarak hisleri, fikirleri, hayalleri, ‘tezâda, ‘mübalağaya, ‘güldürmeye, ‘tuhaflığa, ‘şaşırtmaya dayalı bir takım söz kalıpları içinde, ard-arda, ister açık ister kapalı şekilde ustalıkla sıralar ve yuvarlar. Dinleyici bu renkli prolog veya tasvirin kapısından asıl konuya girmiş olur. Kısa tekerlemeler bunun en tipik misâlini teşkil eder. Tekerlemeler umumiyetle içinde bulundukları türlere göre masal ve oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En bol tekerlemeye masalların başında, ortasında veya sonlarında rastlanır. Bu halk edebiyatı mahsulleri muhtelif muhitlere göre isimler almaktadırlar. Doğu Anadolu’da ‘döşeme’ ve Güney Anadolu’da ‘sayıştırma’ bilinen tâbirler arasındadır. Hususiyetleri üzerinde kısaca durduğumuz tekerlemelerin kaynağını ise aklın kanunları dışında hayâlî, uydurma söz ve vakalarla gerçek mâcerâlarla teşkil eder.* 3.1.3.1. Mensur Tekerlemeler Bir varmış bir yokmuş. Evvel zaman içinde kalbur saman içinde. Zaman o zaman idi ki bitten binek, pireden yedek, çavdardan kalkan, çöpten kargı; bu hal ile düştüm yola. Vara vara vardım bir Çamlıbel’e. Çamlıbel’de çamur dizde. Yetmiş karga beni görünce, hepsi bir yerde, hep bir ağızdan ‘gelen ağamız, giden paşamız’ demezler mi. Armudu taşlayalım. Dibinde kışlayalım. Uzun sözün berisi, ala tavşan derisi, müsade ederseniz masala başlayalım...
Güle çıktım gülmedim, gülden düştüm ölmedim... Bir varmış bir yokmuş. Tanrı’nın kulu çokmuş. Evvel zamanın içinde develer gölde uçarken, balıklar çölden geçerken. Sırtında kamburu, elinde kalburu, deve gibi yumru yumru. Geliyor çalım sata sata. Bindim bir yağız ata, dorudur diye. Minareyi beline sokmuş borudur diye. Keloğlan yatmış kalkmıyor, ayaklarım yorulur diye. Keloğlan yatar ama uyumaz. Kel kafası kızınca develer gelse korkmaz. Vakti zamanında, zaman zaman içinde, kalbur saman içinde. Deve tellâllık ederken, eşek hamallık ederken, Şam’dan vurdum kılıcı, şarktan çıktı bir ucu. Yetmiş kazan kaygana pirinci yedik karnımız doymadı, yüzümüz gülmedi, dişimiz ışımadı. Ha şurada, ha burada, altmış tarla firik buğday. Onu da yedik karnımız doymadı, yüzümüz gülmedi, dişimiz ışımadı. İçi dolu boş ambar, minareden büyük bumbar. Onu da yedik karnımız doymadı, yüzümüz gülmedi, dişimiz ışımadı. O yalan bu yalan, eşeğe binip deveyi kucağına alan, fili yuttu bir yılan bu da mı yalan!.. Ne tarlamız vardı, ne darımız. Ne kovanımız vardı, ne arımız. “Kim demiş ki bal demekle ağız bal olmaz” diye, “Böyle çingenece fal olmaz” diye. Bir gün arı gelip kondu başımıza, görünce girdim yeni bir yaşıma. Bir gözünden bal akıyor, bir gözünden kaymak. Dünyalar değer bir kere tatmak. Gayri ne kirmen eğirdim, ne davar çevirdim. Her işi bir yana serip bir arıyı güttüm. Bağ bağ gezdirip, bahçe bahçe büyüttüm. Her çiçekten bal aldı, yaprak aldı, dal aldı. Velâkin yumurcağın biri bir taş attı, ayakları kırıldı. Bağlandım olmadı, yağlandım olmadı, bir türlü bir şifa bulmadı. Nihayet dolandım bayırı dağı, getirdim bir ceviz yaprağı. Sardım sarmaladım inceden ince; ne ağrı kaldı, ne sızı bence... Az gittik uz gittik, dere tepe düz gittik, altı ay bir güz gittik. Arkamıza baktık ki bir örme uzunluğu yol gittik. Harda hurda altmış iki firik buğday yedik, karnımız doymadı. Kulağımızın dibi vız bile demedi. O yalan bu yalan. Karıncaya vurduk palan. Yedi yerden çektik kalan. Karıncaya bindik, fili kucağımıza aldık bu da mı yalan. Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, biz hayladık hoyladık cümle alemi topladık. Allah’ın karışı, tandırın başı olur da kim gelmez. Haylayan da geldi, hoylayan da geldi. Hele büyük başı büyük ayak kara kadı geldi Kadıyı duyunca yabanın kazı, ördeği geldi. Ördeği, kazı görünce bir de çulsuz tazı geldi. Tazının peşinden de görmemişin oğlu, Kôr Memiş’in kızı geldi. Ne etti etti, arkası sökün etti. Kambur Ese, Sarı Köse geldi. Biri saltanata, biri süse geldi... Çatalca’da Topal Nacar, Topal Nacar çatal saban yapar çatar satar. Topal Nacar ölürse, çatal saban kim yapar, çatar satar. 3.1.3.2. Manzum Tekerlemeler Tuz taşı tuz taşı Altın bilezik kaşı Senin baban değilse Benim babam da su başı Su başının kulusun Altının çulusun Ağanın atı kişniyor Arpa için kişniyor
Satıcısını alayım Satıcısında yok derler Akarcada çok çerler Akarcanın kinidi Ebize suyunu kinidi Geceki gelen kim idi Emmioğlu Musacık Elleri kolları kısacık
Ok atalım ördeğe Ördek başını kaldırmış Ak yelesini aldırmış Ak yelesi başında İki bülbül bir torbada beslenir Birin kessen boğazlasan Elim kana bulaşır Elimi nerede yuyayım Akarcada yuyayım Akarcanın kinidi Ebize suyunu kinidi Geceki gelen kim idi Emmioğlu Musacık Elleri kolları kısacık
Tilkiden hocanın şikâyatını Dinleyin tilkinin destanını Tilki girdiği hocanın bostanını Hoca tutdu kuşağı ile bağladı Çakal gördü zari zari ağladı Arkadaş nedir senin bu işlerin Yarın ölüm sırtaracak dişlerin Ben ölürsem pekmez ile yusunlar Baklavayı sabun diye sürsünler Hemencecik mezarımı kazsınlar Kuru üzüm toprak diye atsınlar Bandırmayı hece taşı diye diksinler Tavuk bacım gelip baş ucumda ağlasın Hindi kardeş gelip telkin verip bağlasın
Bebeğe isim ailenin en yaşlı erkek üyesi tarafından konur. Ama böyle biri yoksa bebeğe isim oğlanın babası tarafından konur. Bebeğe isim koyacak olan kişi önce abdest alır. Bebeği kucağa alırken besmele çeker. Bebeğin önce sağ daha sonra da sol kulağı üçer defa ismini söyler. Böylece bebeğin adı konmuş olur. Bebeğe kim isim veriyorsa âdet olarak o kişiye bir çorap ve bir mendi hediye edilir.
Sünnetten bir gün önce sünnet kınası yapılır. Kına kadınlar arasında olur. Sünnet olacak çocuğun kına eline yakılır. Çocuğun mutlaka bir kirvesinin olması şarttır. Bu kirve yakın bir aile dostu olabileceği gibi herhangi biri de olabilir. Ancak akraba olmaz. Sünnet günü çocuğun kıyafetlerini kirvesi giydirir. Babasının yaptığı katkı kadar kirve de sünnete katkıda bulunur. Sünnetten önce yemek yenir. Mevlid okutulur. Mevlidde kirvenin hanımına iğne oyalı örtülüdür. Kirveye ailenin maddi gücü ölçüsünde hanımıyla birlikte bohça hazırlanıp hediye edilir. Kirve çocukla ilgilenir. Çocuğa sünnet yatağı hazırlanır. Bu yatağa yeni dantelli çarşaf, karyola takımı serilir. Yatağın etrafı süslenir. Sünnet saati geldiği zaman kadınlar odadan ayrılırlar. Odada sadece erkekler kalır. Kirvesi çocuğu kucağına alır. Sünnet sırasında çocuk bağırmasın diye ağzına sürekli lokum verilir. Sünnet bittikten sonra çocuk yatağa yatırılır ve kirvesi çocuğu hiç yalnız bırakmaz. Âdet olarak kirve çocuğa bir saat alır. Sünnetten bir gün sonra kirve yemeğe çağırılır. Böylece kirve akraba derecesine yükselmiş olur. Kirvenin çocukları aileye kardeş sayılacağı için kız alınmaz veya kız verilmez. Bunun sebebi sünnet olan çocuğun kanının kirvenin herhangi bir yerine değmiş olmasındandır. Çocuk büyüdükten sonra bile kirve çocuğun her şeyiyle ilgilenmek zorundadır. Çocuk sünnet olduktan sonra davul, zurna çalınır. Kadınlar erkekler kendi aralarında eğlenirler. 4.1.3. Askere Yolcu Etme Gençleri askere uğurlamak önemli bir olaydır. Askere gidecek olan genç, askere gitmeden önce bütün akrabalarını ve yakın dostlarını ziyarete gider. Ziyarete çıkmasa bile akraba ve yakın dostlar, genci yemeğe davet ederler. Bu yemeği veda yemeği şeklinde düzenlerler. Ziyaret ettiği akrabalar askere, uğurlama sırasında belli bir miktar para verirler. Bu paranın miktarı hiç önemli değildir. Önemli olan verilmesidir. Bu bir gelenektir. Askerin gideceği yeri öğrenmesi için gittiği jandarma komutanlığına bile köydeki bütün gençler, toplanıp giderler, askere gidecek genci yalnız bırakmazlar. Askere gidecek olan gencin ailesinin durumu uygunsa mevlid okutulur. Mevlid gencin askerliğini kazasız, belasız bitirmesi içindir. Âdete göre bir tane kurban kesilir. Kesilen kurbandan yemekler yapılır ve gelen misafirlere ikram edilir. Misafirlerle en fazla askere gidecek olan genç ilgilenir. Askerin bir de kınası vardır. Askere gitmesine bir gün kala kına yakılır kınada davulla, zurnayla köy ve akraba yakın dostlar eğlenirler. Kınaya gelenler asker gence hediyeler getirirler. Kınadan sonra askere gidecek genç ve arkadaşları köyde erkeklerin toplu olarak bulunduğu yerlere gider ve herkesle tek tek vedalaşıp helâllik ister. Askere genci genellikle akşam gönderirler. Otogarda herkes toplanır. Gencin akrabaları, yakın arkadaşları, yakın dostları ve ailesi vardır. Asker davullar, zurnalar eşliğinde uğurlanır. Genç, davul, zurnayla gönlünce oynar. Toplu halde erkekler halay çeker. Askerin uzun süre ait olduğu yerden ve ailesinden ayrı kalacağı düşünüldüğü için asker gencin o gün için dediği yapılır. Otobüse binmeden önce herkesle vedalaşır. Annesiyle vedalaşırken annesi oğluna simitten bir parça ısırtır. Gerisini saklar. Simidin gerisi bir odaya asılır. Geri dönene kadar bu simit saklanır. Asker genç, eğer sözlüyse, sözlüsü ona bir mendi hediye eder. Bu dantelli mendili genç kız eliyle işler. Bu mendili askerde kesinlikle kullanmaz. Askerden döndükten sonra ve hatta evlendikten sonra saklar. Bu bir gelenektir.
Evvelâ oğlan tarafının kendi arasında konuşmalar olur. Anne baba oğluna kimi istediğini; kimi arzu ettiğini sorar. Bu konuşmalar olduktan sonra kız isteme işlemine geçilir. Oğlanın karar kıldığı kızı istemek için köyün ileri gelen yaşlılarından, hacısından, hocasından iki, üç kişi kız evine yatsı namazından sonra, geç vakit gönderilir. Geç vakit gönderilmesinin nedeni hiç kimsenin görmemesi içindir. Giden kişiler, selâm, hoş beşten sonra niçin geldiklerini ev sahibine sezdirmeye çalışırlar. Daha sonra: “Ahmet Ağanın oğlu Mustafa’ya kızınız Emine Hatunu, Allah’ın emri peygamberin kavli üzere istemeye geldik. Allah yazdıysa siz de münasip görürseniz vereceğiniz kararı, diyeceğiniz sözlü bekliyoruz” denilerek kız istenir. Kız taraf, “Biraz düşünelim, kendi aramızda konuşalım. Başka bir gün tekrar buyurun gelin” der. Kızı istemeye giden kişiler gelip durumu oğlan tarafına anlatırlar. Kendi aramızda konuşalım, düşünelim sözü bir yumuşatma işareti olarak kabul edilir. Oğlan tarafı, bu işte bir yumuşaklık var herhalde diyerek sevinir. İkinci defa gidiş yani tekrar istemek için gidişte kız tarafı: “Allah yazdıysa ne diyelim.” diyerek önceden hazırladıkları bir listeyi dünürcülere sunar. Liste yazılmıştır. Bir beşi birlik, on sarı lira ve belli bir miktar başlık parası, iki top bez, şu kadar yorgan yüzü, bu kadar döşek yüzü gibi istekler listeye yazılmıştır. Liste istekçilere yani dünürcülere sunulur. Dünürcüler bu listeyi oğlan evine ulaştırır. Oğlan tarafı da bu listeyi makul görüp kabul ederse dünürcülere bildirir. Dünürcüler kız tarafına “Bu iş kabul olundu. Bundan sonra yapılacak işleri konuşalım” derler.
Bir gün alınır. Eski zamanlarda nişan takma işi gündüz değil, mutlaka gece olur. Nişan, çok kalabalık olmaz. Oğlan tarafından üç, beş kişiyle birlikte dünürcüler kız evine hazırlanmış tahin helvası götürürler. Bu işler yatsı namazından sonra yani geç vakit olur. Getirilen helva yenir. Nişana gelen kişiler arasında Kur’an okumayı ve dua etmeyi bilen varsa, Kur’an okunur ve dua edilir. Kızın parmağına yüzük takılır ama oğlan ortada yoktur. Oğlan kendi evindedir. Dünürcüler, kız evinin takacağı yüzüğü alır oğlan evine gelir. Oğlana yüzük kendi evinde takılır. Daha sonra ne zaman düğün yapılacak karara bağlanır. 4.1.4.3. Düğün Hazırlıkları Yöremizde gelirimiz ağustos, eylül, ekim bu üç aylar arasında olduğu için, üzümden sonra, pamuktan sonra denilerek eylül, ekim ve kasım aylarına düğün günü ayarlanır. Gün yaklaştığı zaman listedeki istekler, pamuklar bezler, astarlar oğlan evinden kız evine gönderilir. Kız evine oğlan tarafından giden bayanlardan, kız evinin yakını olan bayanlar bir araya toplanıp getirilen pamuktan belli bir miktar ister derler. Gelen pamuktan, pamuğa göre, iki, üç tane döşek, yastık, dört beş tane yorgan yapılarak yatak hazırlanır. Oğlan tarafında da köy davet edilerek düğün ekmeği yani yufka ekmek yapımı başlar. Oğlan evinde yapılmış yufka ekmeklerden beş altı kilosu ufalanır içine leblebi, kuru üzüm konulmuş şekilde becerikli bir kişi tarafından köye dağıtılır. Bu yapılan işleme okuntu, davetiye adı verilir. Bizim düğümüz var anlamına gelir. Oğlan evinde tekrardan düğün ekmeği yani yufka ekmek yapımı başlar. Köyden isteyenler, oğlan tarafını seven kişiler bir tabak içerisine un, buğday doldurur. Bulabildiği çiçeklerden unun içerisine koyar. Oğlan evine yani ekmek yapılan yere gelir. İçerisine çiçek koyduğu un tabağını da getirir. Ekmek yapımına yardım eder. Düğün ekmeği yani yufka ekmek yapımı iki, üç gün devam eder.
Düğün, gelenek gereği cuma günü olur. Gelin perşembe günü gelir. Gerdek perşembeyi cumaya bağlayan gece olur. Onun için gelinin geleceği haftanın başında yani pazartesi günü bayrak dikimi olur. Oğlan evinde davar kesilir, kavurmalar, çorbalar, yemekler yapılır. Köylüye ‘yarın bayrak dikimi var.’ diye ilân edilir. Köy halkı oğlan evine toplanır. Yemek yenilir, Kur’an okunur, dua edilir. Silahlar sıkılır ve oğlan evinin damına küçük bir Türk bayrağı dikilir. Bayrağın değneğinin başına ayna bağlanır, turunç veya portakal takılır. Bu, düğün olacak evin işaretidir. Dışarıdan gelen davetliler bu bayrak sayesinde evi sormadan bulabilirler. 4.1.4.5. Düğün Alayı Düğün alayı, yani yengeler, gençler, yakınlar, davetliler atlarla çalgı eşliğinde kız evine varırlar. Kız evi bunları karşılar. Kız evine salı günü varılır. Perşembeye hazırlık olsun diye çarşamba gününden yemekler yapılır. Kazanlarla pilav pişer, topalak çorbası, mantı yapılır. Hazırlanan yemekler perşembe günü, davetlilere yedirilir. 4.1.4.6. Kına Gecesi Çarşambayı perşembeye bağlayan gece kız evinde kına gecesi yapılır. Kız evinde davul, saz çalmaz. Davul, çalgı ne ise kahvelerde köy meydanında çalar. Kız evinde ise kadınlar toplanarak kendi getirdikleri dümbelek ya da deblek denilen çalgı aletini çalarak kendi aralarında eğlenirler. O akşam gelin kızın eline kına yakalar. 4.1.4.7. Gelinin Oğlan Evine Gönderilmesi Perşembe sabahı gideceği yerin uzaklığına göre gelinin bindirilmesi ayarlanır. Gelinin bineceği atın üzerine süslü, nakışlı terki atılır. Atın gemine ve başındaki yularına ise mendiller, gelinlik kız tarafından işlenmiş süslü çevreler bağlanır. Kız, evinin önündeki merdivenin dibine getirilir. Kız, yukarıda annesi, babası ve kardeşlerinin yanında, giyinmiş, kuşanmış bir vaziyettedir. Gelin kuşağı denilen kırmızı bir kuşak kızın kardeşi tarafından dua ile beline bağlanır. Yüzünü görülmemesi için de başına kırmızı bir örtü örtülür. Bir koluna erkek kardeşi, bir koluna da babası girerek, gelin kızı merdivenden indirir ve ata bindirirler. Atın başını bir kişi çeker. Gençler yol boyunca oynarlar, haya çekerler ve oğlan evine varılır. Oğlan evinin önünde pişmiş yemeklerin bulunduğu kazanlar vardır. Gelin at üzerinde, kazanın etrafında üç defa kıvrandırılır. Daha sonra merdiven dibine getirilir. Gelin burada bekler. Kaynanası ve kayınbabası tarafından geline hediyeler verilir. Kayınbabası der ki: “Ben falan bağı verdim.” Kaynanası: “Ben aşağıdaki ineği deveyi verdim.” Bu bağışlar da yapıldıktan sonra gelin attan indirilir. Sonraları güvey gelin kızın koluna girerek yukarı çıkar. Gelini odasına yerleştirir. Üç, beş dakikadan fazla olmamak şartıyla ufak bir konuşma yaparlar. 4.1.4.8. Gerdek Gençler, dışarıda güveyi bekler. Güvey çıkar ve gençler onu alıp götürür. Bir odada sohbet ederler. Güvey bu sırada tıraş olur. Gelin tarafından alınmış, hazırlanmış giysiler güveye giydirilir. Yatsı ezanı okununca iki sağdıç güveyin koluna girer. Diğer gençler de arkasından giderler. Önce camiye gidilir. Camiî’de yatsı namazı kılınır. Namazdan sonra köyün imamı nikah duası yapar. Daha sonra güvey sağdıçlar ve diğer gençler eşliğinde şarkılar, türküler, biliniyorsa ilâhiler söylenerek evin önüne yani merdivenin dibine getirilir. O arada oğlanın babası, yoksa yakını merdivenin başında bekler. Gençler: “Ey! Ev sahibi, size bir tosun getirdik. Boğa getirdik biz bunu satmak istiyoruz, alır mısınız?” Oğlan tarafı: “Alırım ne istiyorsunuz?” O zamanın parasına göre on lira, yirmi lira para isterler. Oğlanın babası veya yakını o parayı verir. Oğlanın yanındaki sağdıçları arkasına ufak bir yumruk vurarak serbest bırakırlar. Oğlan gerdeğe girer. Gençler de oğlanın babasından ya da yakınlarından aldıkları parayla kahveye giderler. Lokum, çerez, bandırma alarak yer, içer ve eğlenirler. 4.1.5. Ölüm Âdetleri Hıçkırık tutması, burnun dikilmesi, çenenin sarkması, gözlerin sabitleşmesi ölüm belirtileridir. Eğer hastanın öleceğine kanaat getirilirse başında Kur’an okunmaya başlanır. Hastaya zem zem suyu verilir. Eğer uzakta yakınları varsa hastanın yanına uzaktaki kişinin çamaşırları konur. Bu şekilde ona hasret gitmeyeceğine inanılır. Öldükten sonra kişi gömülene kadar serin bir yerde bekletilir. Sabah öldüyse, öğlen, öğlen öldüyse ikindi, akşam öldüyse, sabah namazının ardından cenaze namazı kılınıp gömülür. Gözleri açık öldüyse, birine hasret gittiği inancı vardır. Ölmeden önce, görmek istediği kişiyi görmemiştir. Arkasında sahipsiz kalacak birileri varsa da hasta gözleri açık ölür. Ölen kişinin önce yakınlarına haber verilir. Ölü, evinde yıkanır. Yıkandığı kazan ters çevrilerek üstüne üç tane küçük taş konur. Bu taşlardan her gün bir tanesi atılır. Bu üç gün sürecinde odasında ışık yanar. Ruhun geleceğine inanılır. Ölen kişinin yıkandığı suyun artanı ayak değmeyen bir yere dökülür. Ölen kişinin eşi nikah düştüğü için kendisine haramdır. Bu nedenle eşi ölüyü göremez. Ama çocukları ellerini öper. Tabutun üzerine yeşil bir örtü ve namazlık örterler. Mezarlığa tabut dualarla götürülür. Ölü, gömülürken mezarının başında dualar ve Kur’an okunur. Kişi vasiyetinde nereye gömülmek istediyse oraya gömülür. Ölü gömüldükten sonra halktan biri beyaz bir beze zift sürerek bu bezi mezarın başına bağlar. Sırtlan taze ölü etini sevdiği için gece gelip mezarı kazar ve ölünün kefenini yırtarak etini yer. Buna engel olmak için bu işleme başvurulur. Kötü bir koku oluştuğu ve sırtlan bu kokuyu sevmediği için yeni gömülen kişinin mezarına yaklaşamaz. Cenazenin ilk günü ölü evinde yemek pişmez. Komşular ya da akrabalar tarafından yemek yapılır. Yakın akrabalar yemek yaparak ve hoca getirerek evi yas evi yaparlar. Cenazenin üçüncü günü ölünün helvası pişirilir. Bu helva herkese dağıtılır. Ölünün yedisinde kış ayı ise kuru fasulye, yaz ayı ise taze fasulye pişirilir. Ölünün mutlaka kırkında ve elli ikisinde de Kur’an okutulur. 4.1.2. Beslenme 4.1.2.1. Yöreye Ait Yemek Tarifleri Topalak Çorbası Malzemeler: Dört çay bardağı ince bulgur, iki çay bardağı un Bir çay kaşığı kimyon, bir çay kaşığı tuz İki yemek kaşığı sıvı yağ veya katı yağ Bir büyük soğan, bir kaşık biber salçası Bir kaşık domates salçası, bir su bardağı nohut Yarım kilo kemikli et, nane, limon
Bulgur sıcak su ile ıslatılır. İçine tuz, kimyon konulup yoğrulur. Biraz yumuşayınca bulgurun içine un katılıp yumuşayıncaya kadar yoğrulur. Yoğrulan hamurdan nohut büyüklüğünde parçalar alınıp avuç içinde yuvarlanır. Diğer taraftan kemikli et haşlanır. Nohut pişirilir. Tencere içine soğan rendelenir. Yağ konulur, soğanlar sararıncaya kadar pişirilir. Haşlanmış et parçaları ve doğranmış domatesler konulup pişirilir. Bir kaşık domates ile biber salçası da içine katılır. Haşlanmış et suyu ilave edilir, kaynamaya bırakılır. Su iyice kaynadıktan sonra içine yuvarlanmış bulgur hamuru atılır. Bir iki taşım iyice kaynatılır. Üstüne limon suyu ve nane atılır, servis yapılır.
Dört çay bardağı ince bulgur, iki çay bardağı un Bir yumurta, bir çay kaşığı kimyon Bir çay kaşığı tuz, bir büyük baş sarımsak Bir su bardağı zeytinyağı, iki yemek kaşığı biber salçası Üç büyük domates, bir demet maydanoz, bir adet limon Yapılışı: Tepsi içinde bulgur ıslatılır. İçine bir kaşık salça, kimyon, tuz, yumurta ve un konulup yumuşayıncaya kadar yoğurulur. Yoğrulan hamurdan nohuttan büyükçe parçalar alınır. Avuç içinde yuvarlandıktan sonra baş parmakla ortası delinmeyecek şekilde basılır. Diğer taraftan tencere içine dövülmüş sarımsak, iki kaşık biber salçası küçük doğranmış domatesler konulup kaynatılır. Bir tutam tuz yapılan hamura atılır, kaynatılır. Kaynayınca süzülür. Tepsi içine dökülür. Yapılan sarımsaklı sos, doğranmış maydanoz ve limon suyu konulup iyice karıştırılır. Servis yapılırken yanına turşu, domates dilimleri, turp konulur. İçli Köfte Malzemeler: Dört su bardağı bulgur, iki su bardağı un Bir çay kaşığı irmik, iki yüz elli gram siyah et Biber salçası, kimyon, tuz Yarım kilo kıyma, iki kaşık katı yağ Karabiber, yüz gram ceviz, maydanoz Yapılışı: Tepsi içine bulgur konulup ıslatılır. İçine, un, irmik, dövülmüş et, kimyon, tuz, salça konulup iyice yoğrulur. Hamur yumuşayınca ceviz büyüklüğünde parçalar alınır avuç içinde baş parmak yardımıyla içi açılarak bardak şekli verilir. İçine kıyma harcı konulup, ağzı kapatılır ve yumurta şekli verilir. Diğer taraftan tencere içinde su kaynatılır. Hazırlanan köfteler içine atılıp haşlanır. Haşlandıktan sonra köfteler kepçe ile servis tabağına alınır. Üzerine sarımsaklı sos yapılıp dökülür. Kıymanın Hazırlanışı: Yarım kilo kıyma, tencere içinde soldurulur. İçine yağ, doğranmış soğanlar konulup kavrulur. İçine dövülmüş ceviz, karabiber, tuz kıyılmış maydanoz konulur. Soğuduktan sonra köfte içinde kullanılır. Sosun Hazırlanışı: Dört, beş sarımsak dövülür. İçine sıvı yağ, bir kaşık salça, kırmızı biber konulup hazırlanır. Yapılan köftelerin üzerine dökülür. Humus Malzemeler: Yarım kilo nohut, dört kaşık tahin İki limonun suyu, beş diş sarımsak Sıvı yağ, tuz, kimyon Maydanoz, kırmızı biber Bir fincan sıvı yağ, bir çay kaşığı sumak Yapılışı: Nohut akşamdan ıslatılır. Islatılan nohut yumuşayıncaya kadar pişirilir. İyice pişen nohut süzgeçten geçirilir. Macun haline gelen nohudun içine dövülmüş sarımsak, tahin, kimyon, tuz, limon suyu, bir fincan su konulup bir taşım pişirilir. Karışım servis tabağına konulur. Üzerine yağ biber karışımı kızdırılarak dökülür. Maydanoz ve sumakla süslenerek servis yapılır. Baba Gannuş Malzemeler: Dört adet iri topak patlıcan, iki kaşık tahin Beş diş sarımsak, karabiber, tuz Limon, kırmızı biber Bir çay fincanı sıvı yağ, yarım demet maydanoz
Patlıcanlar kabuklu olarak közde veya fırında pişirilir. Pişen patlıcanların kabukları soyulur. Çatalla tabak içinde iyice ezilir. İçine dövülmüş sarımsak, limon suyu, tuz, karabiber, tahin konulup iyice karıştırılır. Karışım macun şeklini alıncaya kadar iyice karıştırılır. Servis tabağına konulup üzerine kırmızı biberle yağ karışımı dökülür. Maydanoz ile süslenerek servis yapılır. Tutmaç Çorbası Malzemeler: Yarım kilo un, bir yumurta Bir su bardağı yeşil mercimek, iki kaşık katı yağ Tuz, üç diş sarımsak, bir kase yoğurt, nohut Kırmızı biber, nane, bir çay bardağı un, bir kaşık sıvı yağ
Tepsi içinde unun ortası açılır. İçine tuz, yumurta konulup, normal bir hamur yapılır. Hamurlardan da bezeler yapılır. Merdane yardımıyla çok ince olmayacak şekilde hamur açılır. Yağsız tavada tam pişmeyecek şekilde pişirilir. Çok az pişen bazlamalar kibrit çubuğu kalınlığında ince ince kesilir. Diğer taraftan tencere içinde mercimek haşlanır. İçine haşlanmış nohut ve tuz atılır. Kaynayan suyun içine hazırlanan hamurlar atılıp, çok su kalacak şekilde pişirilir. Başka bir tarafta bir çay bardağı un, bir kaşık sıvı yağ, tuz konulur, yoğrulur. Yoğrulan hamurdan ufak parçalar kesilir. Tavada sıvı yağ kızıncaya kadar pişirilir. Kıkırdak haline gelen hamurlar pişen çorbanın içine dökülür. Tabaklara çorbalar konulur. Üzerine sarımsaklı yoğurt dökülür. Yoğurdun üzerine kızdırılmış yağ, biber, nane karışımı dökülüp servis yapılır. 4.1.3. İNANMALAR Çocuğu doğup yaşamayan birisi eğer çocuğu yaşarsa adı Mehmet olan yedi aileden bir parça bez alarak bu bezleri birleştirip elbise diker ve çocuğuna giydirir. Doğum yapan kadının evine un getirmezler. Un getirileceği zaman bebeği dışarı çıkarırlar. Unu eve öyle koyarlar. Gelen undan alıp bebeğin anlına, yanaklarına sürerler. Büyüsün, saçı, sakalı ağarana kadar yaşasın anlamındadır. Doğum yapan kadının yanına al basmasın diye kırmızı bir şey giyinip gelinmez. Hamile kadının saçını kestirmezler. Eline ve saçına kına yaktırmazlar. Doğacak bebeğin ömrünün kısa olacağına inanılır. Cuma akşamları çocuklara sakız çiğnetmezler. Ölü eti çiğnenmiş gibi olacağına inanılır. Örümceğin yuvası cuma günü bozulmaz. Saçın uzunu iyidir. Kadın öldüğü zaman göğsünü kapatması gereklidir. Bu nedenle saç kestirmek istemezler. Leylekler geldiğinde ayaktaysan işinin iyi olacağına, o yıl her işin yolunda gideceğine inanılır. Akşamları süt verilmez. İneğin hastalanacağına inanılır. Eğer mutlaka verilmesi gerekiyorsa süt verilen tasın üstüne yeşil bir yaprak konulur. Yumurta kabuğunu çiçeğe takarlar. Nazara uğrayıp solmasın anlamındadır. Dolu yağarken evin ilk ve tek kızı doluyu bıçakla keser. Kesilen dolu parçasıyla bıçağı evin önüne koyar. Bu şekilde dolunun kesileceğine inanılır. Eşiğe düşmeyi iyi saymazlar. Eşiğe düşen kişi cinlerin çocuklarının üzerine düşmüş olur. Gökkuşağının altından geçmeyi başaran kişinin kızsa erkek, erkekse kız olacağına inanılır. Hava karardıktan sonra acı soğan, kazan ve leğen istemeyi iyi saymazlar. Hızlı yağan yağmurda evin en büyük çocuğu ocağın altına konulan mangal demirini sırasıyla sayarak atar. Atarken dua okur. Demiri attıktan kısa bir süre sonra yağmurun duracağına inanılır. Namaz kıldıktan sonra, edilen duanın bitiminde Âyete’l Kürsî okunur. Bir sağına, bir soluna, bir yere bir göğe ayrı okunup üflenir. En son okunan Âyete’l Kürsî yutulur. Namazdan bu şekilde kalkan kişinin evine hırsız girmeyeceğine, hırsız gelse bile evin kapısını bulamayacağına inanılır. Nazar değmesin diye üzerlik adı verilen bir tohumu yağda kavurup kişiye koklatırlar. Nazar değmesin diye yanmış kömürü yani közü bir kap suya yedi defa her seferinde dua okuyarak atarlar. Köz suyun içinde parça parça olur. Bu dualı ve kömürlü suyu nazar değen çocuğa içirirler. Elini yüzünü bu suyla yıkarlar. Kalan suyu ayakla basılmayan bir yere dökerler. Bu şekilde çocuğun nazardan kurtulacağına inanılır. Suyu eşiğe dökmezler. Sıcak suyu serpmeyi tercih ederler. Çünkü eşiğe dökülen su ya da serpilen sıcak suyun cinlerin üzerine döküldüğüne inanılır. Suyun içine (dere, çay, su birikintisi) tuvalet yapılmaz. Öbür dünyada kirpiklerle bu pisliğin ayıklanacağına inanılır. Sünnet olan çocuğun sünnet sırasında annesinin ağlamasını iyi saymazlar. Ağlayan annenin gelinini kıskanacağına inanılır. Süpürgeye oturmayı uğursuzluk sayarlar. Tırnağı akşam kesmezler. Tırnağını akşam kesen birinin iftiraya uğrayacağına inanılır. Perşembe günü cumaya hazırlık olsun diyerek tırnak keserler. SONUÇ Kaynak Şahıslar 1. 2.
3. 4.
5. 6.
7. 8.
9. 10.
11. 12.
12. 13.
14. 15.
17. 18.
19. 20.
21. 22.
23. 24.
Kaynakça DEVELİ Şinasi, Akdenizde Bir İnci Kent Mersin, Mersin 1998 ELÇİN Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Akçay Yayınları, Ankara 1993 Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Tok Yayınları Sayı: 211 Yüklə 493,21 Kb. Dostları ilə paylaş:
|