Güney azərbaycan folkloru I kitab təbriz, Yekanat və Həmədan ərazi­lərindən

Rəiyyətlərin kənddə yaşayış vəziyyəti
Kəndlilər yeri öküznən əkirdilər. Onlar əkini suvarmaq üçün gecələr oyaq qalırdılar. Gündüzlər yer sürərdilər. Məhsul ələ gələndən sonra zəmiləri biçərdilər. Bundan əvvəl bir kəllə qənd aparıb sahibkarlardan taxıl biçməyə icazə alardılar. Malikə darğa, ya zabitə deyırdilər. O, adam gondərirdi ki, xırmanın məhsulunu ölçsün. Məhsuldan 5 qismini rəiyyət özü götürürdü. Bir qismini də ərbabın məmuruna verərdilər. Darğa bəhrəni yığandan sonra rəiyyətdən ulaq istəyirdi ki, məhsulu şəhərə aparsın. Kəndlərdən gələn məhsulu malikin anbarına tökərdilər. Malikin uşaqları hərdən qonşu uşaqları eşşəyə minməyə qonaq edərdi. Rəiyyətlər ondan sonra uşaqları yığıb qayıdar, öz qismətlərini sərib qurudardılar. Qurumuş məhsulu quyuya tökərdilər. Qalın davamlı ipdən böyük otaq boyda tor toxuyurdular. Sonra kəndin cavan­larını nahara dəvət edərdilər, bu ad ilə ki, sabah saman abguştuna gəlin. Böyük qazan abguşt bişirib, böyük süfrə açardılar. Cavanlar hamısı yığılıb samanı torun içinə tökərdilər. Onun hər tərəfindən yapışıb ucadan: “Allah, Mühəmməd, Əli” deyə-deyə dama çıxar­dılar. Damın bacasından samanlığa saman tökərdilər. Bundan sonra nahar yeyib gedirdilər. Hər kəsin samanı olsaydı cavanlar əlmuzdu almadan ona kömək edərdilər. Kəndin qaydası idi, muzd almazdılar. Kənd əhli imanlı olar, xırman qurtarandan sonra yaxşı gəlirləri olan adamlar Kərbəlaya getməyə hazırlaşardılar. Bu iş ücün südlü çörək bişirib kisəyə doldurardılar, ondan əlavə halva bişirib bir qaba yığardılar. Az da olsa pendir düzəldib götürər­di­lər. Sonra səfər yükünü bağlardılar. Əgər Kərbəlaya getmək atala­rının vəsiyyəti olsaydı onu da qəbirdən çıxarıb Kərbəlaya apar­maq üçün bir kisəyə qoyardılar. Hər kənddə bir nəfər çavuş olardı. O bir dənə ələm götürərdi, küçələrə düşüb səslənərdi. O, küçələri dolanandan sonra ələmi məscid qabağında yerə sancardı, ucadan sözlərini deyərdi. Camaat hər tərəfdən ora yığışardı. Bu mərasim on günə qədər hər gün məscid qabağında olardı. Hər gündə hamı yığışıb çavuşun səsi ucalan zaman ağlaşardı. Çavuş tez-tez tilavət çevirib deyirdi: “Əimmə ithar əleyhəssəlami gül camalın tülavət”.

Zəvvar çavuşun Kərbəlaya getmək xərcini verib onu özü ilə aparardı. Bəzi vaxtlar birlikdə mənzilbəmənzil piyada gedər­dilər. Yol üstü hər kəndə yetişəndə çavuş ələmi yerə vurar, çavuşluğa başlardı. Camaat onun başına yığışardı. Pulu olmayanlara pul verərdilər, nəzir verərdilər, ya nahar verərdilər. Hərdən də neçə nəfər onlara qoşulub Kərbəlaya gedərdi. Hər kənddə bu təşrifat təkrar olunardı. Zəvvarın gedib-qayıtmağı altı ay çəkərdi. Hərdən bəzi kəndlərdə zəvvarlara at verər, onlarla bir yerdə gedib qayıdardılar. Bəzi kəndlərdə varid olanda kənd əhli pişvaza gəlib qurban kəsərdi. Onlar zəvvarları kənddən çıxana kimi yola salıb-qayıdardılar.

Zəvvarların öz kəndlərinin əhalisi kəndə xəbər çatan kimi yığışıb pişvaza çıxardılar. Onlar pul yığıb öküz alar, zəvvarların ayaqları altında kəsərdilər. Ziyarətdən gələn adam üç gün bozbaş ehsan verib yaxın kəndlərin əhalisini qonaq çağırardı.

Əgər zəvvarların birinin ölüm xəbəri gəlsəydi, sonra xəbər yalan çıxsaydı, o adam evinə girən zaman qapıdan girməzdi, pəncərənin qabağına bir nərdivan qoyardılar ki, o pəncərədən evə girsin. Sonra kəndin böyükləri yığışıb deyirdilər ki, tənbəlliyyəti açırıq. Sonra gələn sovqatı paylayardılar. Hər evə bir möhür, üç dənə xurma, bir ipək dəsmal, bir az da çörək xırdalayıb verərdilər. Pay alan şəxs də sovqatın yerinə bir cüt ip corab, dörd şahı pul (o zaman bir abbası deyirdilər) qoyardı. Deməliyəm ki, ipək dəsmalı hər adama yox, çox yaxın adamlara yollardılar.