HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Qat - yan, qa­baq, qar­şı:
Çün­ki gör­di qəm­çi ur­dı atı­na,

Ta ki, ba­xubən gəl­di anın qa­tı­na.
"Qat" sö­zü ey­ni məna­da is­tər qə­dim türk mətn­lə­rin­də (70, 432), is­tər­sə də Azər­bay­can ya­zı­lı abi­də­lə­rin­də və türk­dil­li mətnlərdə (12,64;16,85;29,14;35,12;38,90;39,391;108,IV,2331) bol-bol iş­lə­nmişdir.

Qa­tı - bərk, möh­kəm, sərt:
Ol gü­na­hın var­dır kəf­fa­rə­ti,

Ol qu­lım­nı bun­dax in­cit­mə qa­tı.
"Qa­tı" sö­zü­nə ey­ni məna­da qə­dim türk mətn­lə­rin­də "qa­tıq", "qa­tuq" şək­lin­də rast gə­li­rik (70, 433). Azər­bay­can ya­zı­lı abi­də­lə­rin­də və türk­dil­li mətnlərdə isə bu söz "qa­tı" şək­lin­də iş­lən­miş­dir (39, 32; 166, IV, 2338-2245; 18, 14; 15, 392; 14, 90; 54, 215). "Qa­tı" sö­zü bu gün də müasir ədə­bi di­li­miz­də iş­lə­nir, la­kin o, "se­man­tik cə­hət­dən da­ral­ma­ya məruz qal­mış­dır" (29, 14).Tərcümədə "qa­tı" sözü ilə yanaşı, onun təkrarı yolu ilə düzəlmiş "qa­tı-qatı" sözü də “bərk-bərk” mənasında işlənmişdir:
Qıy­naq/qay­naq - yır­tı­cı hey­van pən­cə­si, cay­naq:

Otu­rur kök­sü­mün üs­nə ol zəman,

Anı qıy­na­ğı ilən doğ­rar rə­van.
Bu sö­zə ey­ni məna­da "Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud"da (34,87), "Das­ta­ni-Əh­məd Hə­ra­mi"də (16,75) və "Əs-Si­hah"da (31,37) rast gə­li­rik. "Qıy­naq" sö­zü ey­ni məna­da XIV-XVIII əsr­lə­rə aid türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lər­də də iş­lən­miş­dir (108, IV, 2532-2534). Hə­min qay­naq­lar­da "qıy­naq ur­maq" (dır­naq ke­çir­mək) tər­ki­bi feli də qey­də alın­mış­dır (166, IV, 2534-2536).

Nişə böylə ağladın qa­tı-qatı,

Bizə məlum eyləgil bu hikməti

.