Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi
Tablo m 1990 Sayımından Önce ve Sonra Kurulan İstanbul İlçeleri
Yüklə 7,93 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şekil2 Nüfus Artış Hızı Eğilimleri
- Nüfusun İstanbul İlçelerine Dağılımı
- Tablo IV İstanbul Üçe Nüfusları, İlçe Merkezi-Köy ve Bucak Nüfusları, Nüfus Yoğunlukları (1990, 25 Üçe)
- Yaş ve Cinsiyet Yapısındaki Değişmeler
- Hanehalkı Büyüklüğü
- Şekil 3 İşgücünün Cinsiyete Göre Dağılımı Erkek
Tablo m 1990 Sayımından Önce ve Sonra Kurulan İstanbul İlçeleri
NÜFUS 114 115 NÜFUS
Şekil2 Nüfus Artış Hızı Eğilimleri 1935 1940 1945 ' 1950 ' 1955 ' 1960 ' 1965 1970 1975 1980 1985 1990
1990 sayımında İstanbul'da 12 yaşın üstündeki erkeklerin yüzde 76'sı, kadınların ise yalnızca yüzde 18'i bir işte çalıştıklarını belirtmişlerdir. Kadınların işgücüne katılımları erkeklere göre daha azdır. Ancak kadınların çalışmaları ile ilgili istatistikler genellikle evde çalışanları (örneğin, konfeksiyonda fason iş yapanları) dikkate almadığı için gerçek oranın daha yüksek olması beklenir. Mine Çınar İstanbul'da bu şekilde, evde çalışan kadınların kabaca 88.000 kadar olduğunu tahmin etmiştir. Eve iş veren firmaların işleri dağıttıkları ilçeler, öncelikle Bakırköy, Beşiktaş, Eminönü (Mercan), Kadıköy, Kartal, Şişli, Üsküdar olarak belirlenmiştir (bu araştırma 1989'da yapıldığı için 1990'dan sonra kurulan ilçeler gözükmemektedir). Sayımlarda kadınların işgücüne katılımı ne kadar az tahmin edilmiş olursa olsun, dığından, kentin fiziki mekânının çok büyüdüğünden, altyapı sorunlarının arttığından, trafiğin içinden çıkılmaz hale geldiğinden söz edenler, öncelikle nüfus artışından ve göçlerden yakınmaktadırlar. Hane sayısındaki artışın nüfus artışından çok daha hızlı olması, bu tür sorunların kaynaklarında nüfus ile birlikte başka sosyal ve ekonomik faktörleri de dikkate almanın gereğini göstermektedir. 1990 sayımı sonuçlarına göre İstanbul'da 1.664.821 hane bulunmaktadır. Bu hanelerde konaklayan misafir sayısı oldukça fazladır. Ortalama olarak, hanelerin üçte birine bir misafir düşmektedir. Ancak yine bir o kadar kişi de sayım sırasında evlerinde değildir. Türkiye'de ise ortalama 4 haneden birine l misafir düşmektedir. Nüfusun bulunduğu yerde sayılması (de facto sistemi), geçici nüfus hareketliliğini bir ölçüde yansıtabilmektedir.
TARIM DIŞI (32,03) SJNIFLANMAYAN (3,66) .BlLlM-TEKNlK (17,37) ÜST YÖNETiCi (1,50) İDARÎ (19,36) TiCARET (7,24) HiZMET (8,26) Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye'de her 4 çocuktan biri l yaşına varmadan ölmekteydi. Bu yüksek bebek ölüm oranı zamanla yavaş da olsa düşüş göstermiştir. 1967'de, hâlâ her 1.000 yeni doğmuş bebekten 149'u ilk yaşını doldurmadan ölüyordu. Aynı tarihte İstanbul için tahmin edilen bebek ölüm oranı binde 131'di. Gelişmiş ülkelerde bu sayı binde 10 civarındadır. 1990-1995 arasında, DPT'nin, plan hazırlıkları çerçevesinde Türkiye için yaptığı bebek ölüm oranı tahmini binde 51'dir. İstanbul'da bebek ölüm oranının bu sayıdan biraz daha az olması beklenir. Shorter, 2000 yılı için, Türkiye'de binde 35, İstanbul'da ise binde 25 bebek ölüm oranı beklenebileceğini öngörmektedir.
Hızlı göç başlamadan önce İstanbul'da 16 ilçe bulunmaktaydı. 1954'te Şişli, 1957'de Zeytinbumu ve arkasından 1963'te Gaziosmanpaşa ilçe yapılmıştır. Oldukça uzun bir dönem, İstanbul, bu 19 ilçe ile idare edilmiş; ancak 1985'ten sonra çok hızlı bir biçimde yeni ilçeler kurulmaya başlanmıştır. 1990'da ilçe sayısı 25'e yükselmiştir. 1992'de7yeni ilçe, 1993'te l üçe daha oluşturularak toplam sayı 33'e çıkarılmıştır (Tablo III). Doğal olarak, yeni ilçeler, hızla gelişen yörelerde kurulmaktadır. İstanbul nüfusu son 40 yılda yaklaşık 7 kat büyümüş, aynı dönem içinde ilçe sayıları da tam bir kat artmıştır. Bir taraftan ilin toplam nüfus yoğunluğu Türkiye'nin çok üzerine çıkmış, ama daha da önemlisi ilçeler arasında önemli yoğunluk farkları belirmiştir. Yeni kurulan ilçelerin alanları henüz yayımlanmamıştır. Bu nedenle, ilçelere göre nüfus yoğunlukları 25 ilçe bölünmesine göre ancak 1990 yılı için bulunmaktadır (Tablo IV). 1990'da merkez ilçelerde, bu yoğunluk biraz azalmış, ama ilçeler arası farklılaşma fazla bozulmamıştır. Beşiktaş, Fatih, Beyoğlu, Eminönü, Şişli gibi İstanbul'un merkezinde bulunan ilçelerde nüfus artık azalmaktadır (Tablo V). Bugünkü koşullarda bu ilçeler fiziki kapasitelerinin sonuna ulaşmış gözükmektedirler. 1990'da nüfusu azalmamakla birlikte yoğunluğu çok artan Bayrampaşa, Kadıköy, Kâğıthane, Üsküdar ve Zeytin-burnu'nun da gelecekte nüfus kaybeden ilçeler arasına gireceği beklenebilir. Ayrıca, Adalar İlçesi'nin artışı da yanıltıcı olabilir. Adalar'ın yaz nüfusu muhakkak ki ekim ayında yapılan sayımlara yansıdığından Tablo IV İstanbul Üçe Nüfusları, İlçe Merkezi-Köy ve Bucak Nüfusları, Nüfus Yoğunlukları (1990, 25 Üçe)
daha fazladır. 1990'da pek çok kişi sayım günü Adalar'a giderek kış nüfusunun bir önceki döneme göre çok yüksek çıkmasına olanak sağlamışlardır. 1985-1990 arasında nüfusu en hızlı artan ilçeler, Bakırköy, Büyükçekmece, Kâğıthane, Kartal, Pendik ve Ümraniye olmuştur (Tablo V). Bu ilçelerde nüfus artış hızı en az binde 80'dir. En hızlı artış Bü-yükçekmece'dedir. Bu ilçelerin çok büyük miktarlarda göç aldığına şüphe yoktur. Çevre ilçelerin, merkezdekilere kıyasla daha fazla nüfus çektikleri açıktır. Bununla birlikte, İstanbul'a gelenlerin yoğun olarak nerelere yerleştikleri, gözlem ve tahminlerin ötesinde kesin olarak bilinmemektedir. Zira kent içi nüfus hareketleri son derece yoğundur. Sayım verilerinin dökümlerinin çok kaba olması nedeni ile, kent içi nüfus hareketleri bugüne kadar hiç hesaplanamamıştır. İlçeler arası net hareketlilik, 1990 için hesaplandığında, yılda kabaca. 45.000 kişinin kent içinde bir ilçeden diğerine göç ettiği bulunmaktadır. Ancak bu sayı, net hareketliliği göstermektedir. Yani iki ilçe arasında eşit sayıda yer değiştirme olduğunda bu gözükmemektedir. Ayrıca, aynı ilçe içindeki yer değiştirmeler hakkında hiç bilgi yoktur. Dolayısıyla, gerçekte bu sayının birkaç kat daha üstünde bir hareketliliğin olması beklenir. İlçeler arası nüfus hareketleri, nüfusun sosyal hareketliliği ile ilişkilidir. Merkez ve çevre ilçelerin arsa fiyatlarındaki farklılaşma, nüfusun sınıfsal kompozisyonunun ilçe bazında kristalleşmesi sürecini hızlandırmaktadır. Kiraların hızla arttığı merkez ilçelerde, geçinemeyen bir bölüm insan, kiraların daha düşük olduğu yerlere itilmektedir. Bunlar çoğunlukla, aşağı doğru hareketlilik içinde olanlardır. Yukarı doğru hareketlilik içinde olanların bir bölümü de, olanakları ancak çevrede ev satın almaya imkân verdiğinden, oralara taşınmak zorunda kalmaktadırlar. Ancak, durumu daha iyi olanlar merkezde ev satın alma ya da kiralama yoluna gitmektedir. Yaş ve Cinsiyet Yapısındaki Değişmeler Evlenme, boşanma, evlenmeden aileden ayrılarak kendi evini açma ya da geniş ailenin parçalanması süreçlerindeki değişimler kent içi hareketliliği etkileyen diğer sosyal olaylardır. İstanbul'da bu tür olayların çok hızlanmasının nedenlerinden biri de, nüfusun yaş ve cinsiyet dağılımıdır. Bir yandan doğurganlığın düşük olması ve azalmaya devam etmesi, öte yandan göçlerle genç yetişkinlerin ve -erkek nüfusun artması, yaş ve cinsiyet yapısını Türkiye genelinden oldukça farklılaştırmaktadır: İstanbul'da 15 yaşın altındaki nüfus oranı giderek azalmakta, buna karşılık doğurganlık ve çalışma çağındaki nüfusun oranı şişmektedir (Tablo VI). Çalışma çağındaki nüfus, özellikle erkek nüfus, hem sosyal hem de mekânsal hareketliliği en yüksek olan yaş ve cinsiyet grubudur. Yaş yapısındaki değişmelerin eğitim planlamasında da dikkate alınması zorunludur. Yaş dağılımında çocuklar aleyhine değişen eğilim gelecekte de sürecek; dolayısıyla, İstanbul'da ilkokul yerine daha üst düzeydeki okullara ağırlık vermek gerekecektir. Ayrıca, iş olanaklarının çalışma çağındaki nüfusa orantılı olarak artırılması da söz konusudur. İstanbul'da yaş dağılımındaki bu değişme seçmen nüfusunun oransal olarak artmasını da etkileyerek İstanbul'dan çıkacak milletvekili sayısını artıracaktır. Hanehalkı Büyüklüğü İstanbul'da 1990'da ortalama hanehalkı büyüklüğü 4,1 kişidir. Bu ortalama, bazı ilçelerde 3,3'e kadar düşmekte, bazılarında 4,5'in üzerine çıkmaktadır. Türkiye ortalaması ise daha fazladır (4,97). Ancak bu fazlalık ilçe (4,9) ve köylerde (5,75) oturanlardan ileri gelmekte, il merkezleri İstanbul'a benzer bir hanehalkı büyüklüğü sergilemektedir (4,33). İstanbul'da hanehalkı büyüklüklerinin 1970-1990 arasındaki değişimini takip etmek mümkündür. Eğilimin giderek küçülen hanehalkı büyüklüğü olduğu açıkça görülmektedir (Tablo VII). Değişim temel olarak, 7 ve daha fazla kişiden oluşan hanelerin azalması ve 3-4 kişiden oluşan hanelerin artması yönündedir. Bu aynı zamanda basit aile yapısına sahip hanelerin oransal olarak arttığını da göstermektedir (bak. aile). Zaman içinde hanehalkının küçülmesinin ilginç bir sonucu, hane sayısının nüfus artışından da yüksek bir oranda artmasıdır (Tablo VIII). İstanbul, sosyal ve ekonomik gelişimini aynı hızla sürdürdükçe hane sayısındaki artış, nüfus artışından da yukarıda seyretmeye devam edecektir. Hane sayısındaki artış hızının yüksekliği çevre ve kent planlaması ile uğraşanlar, konut piyasası ile ilgilenenler açısından son derece önemli bir olgudur ve üzerinde hak ettiği kadar durulmamaktadır. Diğer bir deyişle, İstanbul'da yeşil alanların azal-
SINIFLANMAYAN (3,66) BlÜM,-TEKNlK (7,27) JJST YÖNETiCi (3,32) - idari (5,38) TiCARET (15,36) HiZMET (10,55) TARIM (13,25) TARIM (3,28) TARIM DIŞI (51,17) NÜFUS
116 117 NÜFUS
Yüklə 7,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||