Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Ayasofya Muvakkithanesi

Ertan Uca, 1994 / TETTV Arşivi

Nusretiye ve Yeni Cami muvakkithaneleri. Fotoğraflar Ertan Uca, 1994 / TETTV Arşivi

başka zaman ölçümü yapan aletten de yararlanılırdı. Ayrıca burada pusula, kıblenüma, periyodik zaman listeleri ile takvimler de vardı. Muvakkitler zaman ölçümlerinin yamsıra ramazanlarda "imsakiye" denilen cetveller bastırır, takvimler yaparlardı. Cihet denilen bir ücreti alan muvakkitler arasından Muvakkit Mustafa, Fatin Hoca (Gölumen), Ziya Muin Efendi gibi âlim kişiler yetişmiştir.

İstanbul'daki muvakkithanelerin en güzel örnekleri Ayasofya'da Bayezid ve Şeh-zadebaşı camilerinde bulunmaktadır. Ayasofya Muvakkithanesi'ni Ayasofya'yı onaran G. T. Fossati(->) yapmıştır. Ayasofya'mn güneybatı avlu girişindeki muvakkithane kubbeli, küçük bir yapı olup ilginç bir mimarisi vardır. Kare planlı yapı giriş dışında geniş ve uzun üçer pencere ile dışa açılmış, içeriden sekiz sütunun taşıdığı oldukça yüksek kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Yuvarlak mermer bir masanın bulunduğu muvakkithane irili ufaklı saatlerle bezenmiş, değerli yazı levhaları da onları tamamlamıştır.

İstanbul'da pek çok muvakkithane yapılmışsa da hiçbirisi Ayasofya'da, olduğu gibi kendine özgü biçimde olmamıştır. Ancak Yeni Cami, Emirgân, Nusretiye, Üsküdar Selimiye ve Dolmabahçe camilerin-deki muvakkithaneler mimarileri ve be-zemeleriyle dikkati çeken örneklerdir. Ha-lıcıoğlu, Üsküdar Yeni Valide, Eyüb Sultan, Laleli, Beylerbeyi, Sultan Ahmed, Ar-navutköy, Koca Mustafa Paşa, Üsküdar A-tik Valide, Nişancı Karamani, Kanlıca, Teşvikiye, Beykoz, Kadıköy III. Mustafa, Gezeri Kasım Paşa, Bâlâ Külliyesi, Atik Ali Paşa, Galata Yeraltı, Kadıköy Osman Ağa camilerinde de aynı amaçla yapılmış, birbirlerinden farklı özellikleri olan muvakkithaneler vardır. Birçok muvakkithane de ortadan kalkmıştır. Kalanların bir bölümü boş durmakta, bir bölümü de farklı işler için kullanılmaktadır.

Bibi. E. B. Şapolyo, "Muvakkithanelep", Önas-ya, S. 43 (1969); W. Meyer, İstanbul'daki Güneş Saatleri, ist., 1985; S. Eyice, "Ayasofya Horo-logion'u ve Muvakkithane", Ayasofya Müzesi Yıllığı, S. 9 (1983), s. 15-24; Unver, Muvakkithaneler, 217-257.

ERDEM YÜCEL