Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PAŞABAHÇE

228

229

PAŞABAHÇE VAPURU

tan Süleyman'ı", TD, I, 1949; Çeçen, Kırkçeş-me; Süleymanname, Chester Beatty Library, Dublin, no. 413.

KÂZIM ÇEÇEN

PAŞABAHÇE

Boğaziçi'nin doğusunda, Anadolu yakasında, Çubuklu ile Beykoz-İncirköy yerleşmeleri arasında yer alan semt. idari açıdan Beykoz İlçesi'ne bağlı bir mahalledir. Güneyden Çubuklu, doğudan Çiğdem, kuzeyden Incirköy mahalleleri ile çevrilidir.

Bugünkü Paşabahçe yerleşmesi geçmişte, incir ağaçlarının bolluğu ve incirinin güzelliği yüzünden İncirliköy denen bölgedeydi. Evliya Çelebi'ye göre, 17. yy'da İncirli, Sultaniye Bağı'nın güneyinde, tüm evleri bahçeli, 300 haneli, bir cami, bir de mescidi olan küçük bir yerleşmeydi. Çarşısı, pazarı ve hamamı yoktu. Halk, Sultan Ibrahim'in(->) (hd 1640-1648) vezi-razamı olan ve boğularak öldürüldükten sonra cesedi parça parça edildiği için He-zarpare (bin parça) diye anılan Ahmed Pa-şa'mn buradaki sarayının hamamından yararlanırdı. Incirli'deki Burun Bahçesi ve çevresi Ahmed Paşa'nın kasrının yapılmasından sonra "Paşanın Bağçesi" diye anılmaya başlanmış ve küçük İncirliköy (Incirköy) yerleşmesi rağbet bularak gelişmiştir. İnciciyan, yörenin Türklerle meskûn olduğunu yazar.

18. yy'da semtin bir ölçüde gözden düştüğü; devlet adamlarının, zenginlerin buraya fazla rağbet etmediği; bunda uzaklık kadar yörede çok sayıda bulunan kahvehanelerin, içki içilip fuhuş yapıldığı rivayet edilen yerlerin zararlı görülüp yıktırılmasının ve bostancıbaşımn burada pek sıkı inzibat tedbirleri almaya başlamasının payı olmalıdır. III. Mustafa(->) (hd 1757-1774) burada bir mektep, bir cami ile çeşme ve hamam yaptırmıştır.

1802 tarihli Bostancıbaşt Defteri'nde İncirliköy ile Paşabahçe ayrı iki semt olarak gösterilir. İncirköy'de 10 yalı, l balıkçı odası, liman, kahvehane, dükkânlar, kayıkhane ve l taş iskelesi (miri iskele) bulunduğu yazılıdır. Güneyindeki Paşabahçe'de ise cami, iskele, harap bir hamam ve yanında bir iskelesi, l dalyan ve ayazma, 2 kireç fırını, peksimethane değirmeni ve bunların arasına serpiştirilmiş 7 yalı olduğu tespit ediliyor.

Dethier, 19. yy'ın sonunda İncirköy ve Paşabahçe yöresinde güzel bahçeler uzandığını, ancak porselen, taş, cam ve mum imalathanelerinden dolayı sık sık çıkan yangınlardan köyün ve bahçelerin zarar gördüğünü anlatır.

Birçok kaynakta sözü edilen, semtteki şişehaneler zamanla gelişmiş ve porselen, özellikle de cam eşya imalatı gelenekselleşmiş, 20. yy'da modern bir cam fabrikasına dönüşerek 1935'te Paşabahçe Cam Fabrikası(-») kurulmuştur. Tesiste üretim, başlangıçta elle yapılırken daha sonra tam otomatik işletmeye dönüşmüştür.

Paşabahçe'de mevcut şişehanelerin bir diğer etkisi de, Paşabahçe Tekel İçki Fab-rikası'nın(->) burada kurulması olmuştur. Böylece 1930lardan itibaren Paşabahçe bir

sanayi ve işçi semti olarak gelişmeye başlamış; eğlence-dinlence fonksiyonlarının ağır bastığı Boğaziçi köyü niteliği arka plana düşmüştür.

Paşabahçe'de şişe ve cam fabrikasının doğusunda, yaklaşık 3 hektarlık bir alanda kiremit imalatı da yapılmaktadır. Tesisin kurulduğu tarihlerde semt sakinlerinin dumanından rahatsız olmamaları için imalathanenin bacasının, gömülü olarak iskân alanının altından geçirilip dumanın içeri-lerdeki tepelerden havaya verildiği, bu yüzden buraya "Baca semti" denildiği anlatılır.

Bu sanayi kuruluşları ve imalathaneler Paşabahçe ve Beykoz çevresine yerleşenlerin artmasını, semtin işçi semti niteliğinin belirginleşmesini getirmiş ve zamanla gecekondu yapımım teşvik edici olmuştur.

1955'te Paşabahçe'nin nüfusu yaklaşık 5.000 iken, 1960 sayımında 7.400'e yükselmiştir. Zaman içinde, imar yasasının kısıtlama ve uygulamaları; iskân alanının doygun hale gelmesi gibi nedenlerle Paşabahçe'nin nüfusu 3.000-5.000 arasında değişimler göstermiş; 1990 Nüfus Sayımı'nda ise yaklaşık 5.500 nüfusa sahip olduğu tespit edilmiştir.

Ayrı bir mahalle olan, ancak semte dahil kabul edilmesi gereken Incirköy'ün nüfusu ise 1955'te yaklaşık 3.600'den gecekondu alanlarındaki nüfus artışları ile 1985'te 14.000'e yükselmiştir. Muhtardan alınan bilgilere göre halen burada 5.000' den fazla gecekondu vardır. 1994'te semtte 11.000'den fazla seçmen bulunduğuna göre, Incirköy nüfusunun 25.000 civarında olduğu tahmin edilebilir. Paşabahçe'nin nüfus ve konut gelişme bölgesi İncirköy kesimidir.

Sahili fabrika ve sanayi tesisleri ile kaplı, yer yer halka açık alan görünümünde olan Paşabahçe'de çoğu orijinal üsluplarım kaybetmiş yalılar, kuzeyde Incirköy' den güneye doğru eskiyi anımsatan hiçbir özelliği kalmamış küçük Ali Paşa Yalısı, Tebrike Hanım Yalısı, Ali Paşa (Bodur) Yalısı, eskiden sahilin arkasındaki yamaçlara uzanan koru kısmında geniş bağ ve bahçeleri olan Tevfik Paşa (daha sonra Arif Müfit Mansel) Yalısı, eskiden bu yalının müştemilatı olan Tiryal Hanım ve Fehime Hanım yalıları, yine müştemilat olan Zafer Hanım Yalısı, sahilin en ilginç binaları sayılabilecek, 19. yy'm sonundan kalmış 2 ikiz yalı (Andonaki yalıları), eski iskelenin çevresindeki küçük yalılar, şişe ve cam fabrikasına bitişik mütevazı Hacı Kaptan Yalısı şeklinde sayılabilir. Paşabahçe'nin güney sınırını çizen Burun Bahçesi'nde-ki, 1970'lerde harabe halinde olan, 1985'te yıktırılan ve yeri park olan, çevrenin eskiden en önemli yapısı sayılabilecek sa-hilsaraydan iz kalmamıştır. Tevfik Paşa Yalısı'nın geniş koru arazisi üzerinde halen Paşabahçe SSK Hastanesi ve blok apartmanlar vardır.

Paşabahçe'den Boğaz'ın karşı yakasındaki Istinye'ye 1966 sonunda başlayan arabalı vapur seferleri 1973'te Boğaziçi Köp-rüsü'nün açılmasından sonra kaldırılmıştır. Halen İstinye-Paşabahçe-Beykoz-Yeniköy