Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PLANLAMA

268

269

PLANLAMA

rımada nâzım planı genel hatları ve Yedi-kule Kapısı, Topkapı, Edirnekapı yönlerin-deki 3 anayol ile bugünkü Vatan Cadde-si'nin l No'lu Park olarak tahsisi uygun görülerek kabul edilmiştir.

Prof. Prost'un, Beyoğlu yöresine ilişkin, bütüncül bir plan anlayışı ile geliştirilmiş çalışmaları mevcut değildi. Bazı anayolların geliştirilmesi biçiminde olmak üzere, İstiklal Caddesi ve Tarlabaşı Caddesi korunarak ikisi arasında yer alan yol, Taksim-Te-pebaşı Caddesi, Taksim-Karaköy Caddesi, Eminönü-Gazi Köprüsü arasındaki Haliç sahil yolu, Karaköy-Tophane arasındaki cadde, Sarayburnu-Yedikule yolu, 2 No'lu Park olarak inönü Gezisi ve Maçka Bayıldım Yolu ile Dolmabahçe bağlantısı (arazi kullanışı, nüfus yoğunluğu ve yapılaşma yoğunluğu hesaplarına geçilmeksi-zin) güzergâh saptaması düzeyinde çalışılmıştı. Bu durumda, müşavirler heyetince, Beyoğlu Nâzım Planı'nın yukarıda belirtilen survey çalışmalarına bağlı olarak geliştirilmesine öncelik verilmiştir.

Müşavirler heyeti o tarihe kadar, istanbul cihetinin surlar, Haliç ve Marmara üçgeni içinde; Beyoğlu cihetinin Beşiktaş, Şişli, Karaköy ve Haliç sahilleri boyunca Sütlüce'ye kadar; Anadolu cihetininse Üs-küdar-Kadıköy şeridi olarak dar bir çerçeve içinde ele alınmış olmasını ve birbirleri ile bağlantıları dikkate alınmadan geliştirilen Bakırköy, Florya ve bazı Boğaz köylerinin umumi planları ile parçacı bir planlama anlayışının ürünü olan Prost planlarını eleştirerek, "istanbul şehrinin nâzım planının bir bütün olarak" hazırlanmasını temel ilke kabul etmiş ve bu amaçla belediyede Nâzım Plan Bürosu kurulmuştur. Büro, istanbul tarihi yarımada, Beyoğlu, Kadıköy, Üsküdar nâzım plan büroları ile geliştirilmiştir.

Survey çalışmalarına bağlı olarak, Prost planının uygulama olanağı bulunan kısımları ayrıca korunmuş, plana rağmen uygulanamayan veya plana göre mevcut durumu tümüyle değişmiş olan ve gerçekleri yansıtmadığı için uygulama olanağı vermeyen yerlerin değiştirilmesi kabul edilmiştir. Özellikle fiili durum olarak planlanan alanlardan yaklaşık 3.400 hektara yayılan ve 1952 Nüfus Sayımı'nda 347.488 nüfus içeren Beyoğlu çevresi, plan sınırları içine alınmıştır. Bu plan sınırları içinde saptanan nüfus ve yapılaşma yoğunlukları ışığında Beyoğlu Nâzım Planı sınırları içinde mevcut konut bölgesi 1.000 hektar, gelişme alam 480 hektar olarak düzenlenmiştir. Sık yerleşme yoğunluğu 600 k/h, orta yerleşme yoğunluğu 400 k/h, seyrek yerleşme yoğunluğu 200 k/h kabul edilerek, gelişme alanlarına yerleştirilecek 102.000 nüfus ile, Beyoğlu Nâzım Planı çerçevesinde 486.000 nüfus için yerleşme olanağı sağlanmıştır.

Beyoğlu Nâzım Plam'nda toplam 3.400 hektarlık arazinin kullanış biçimi ve oranlan şöyledir: Yerleşik alan ve gelişme alanı, 1.000+480=1.480 h; oranı 29+14,5= yüzde 43,5'tir. Zararsız ve zararlı sanayi alanı 70+65=135 h; oranı 2,2+1,8= yüzde 4'tür. Açık alanlar ve mezarlıklar alanı

195+80=275 h; oranı 5,7+2,3= yüzde 8'dir. iskân dışı alanlar 1.510 h; oranı yüzde 44,5'tir.

Beyoğlu Nâzım Planı sınırları belediye sınırlarına kadar geliştirilerek iskân dışı alanlar belirlemesi getirilmiş, bu alanlarda, 5.000 m2'den küçük ifraz yapılmasına müsaade edilmeyeceği ve bu alanlarda taban alan yüzde 5'i geçmemek üzere en çok 2 katlı konut binası yapılmasına müsaade verileceği ve böylece gelişigüzel ifraz ve iskânın önlenebileceği düşünülmüştür.

Beyoğlu bölgesinde, açık alanlar olarak Yıldız Parkı, 2 No'lu Park, Abide-i Hürriyet ve çevresi ve Kuruçeşme'deki kömür depolarının kaldırılması ile kazanılacak sahil alanının park olarak düzenlenmesi kabul edilmiştir.

Zararsız sanayiye Mecidiyeköy-Levent arasında ve Bomonti'de, zararlı sanayiye Kasımpaşa ile Kâğıthane Deresi arasındaki sahil boyunda yer verilmiştir.

Beyoğlu Nâzım Planı bir kentsel planlama çalışması olarak geliştirilirken, Azapka-pı-Tophane, Taksim-Gümüşsuyu bağlantısı, Harbiye-Mecidiyeköy bağlantısı, istiklal Caddesi, Sıraselviler Caddesi, Taksim-Tarlabaşı-Refik Saydam Caddesi, Taksim-Gümüşsuyu Caddesi, Bebek-Beşiktaş bağlantısı, Feriköy-Dolapdere-Kasımpaşa yolu, Taksim Meydanı, Karaköy Meydanı için kentsel tasarım kapsamında tanımlamalar getirilmeye çalışılmıştır.

iETT Genel Müdürlüğü'nce, 1953-1954' te, 12 km uzunluğunda Şişli-Yenikapı metro güzergâhı etüdü bir Fransız firmasına yaptırılmış ve proje detaylarına kadar hazırlanmıştır. Ancak 1955'te dönemin başbakanı Menderes'in "toprağın altına para yatırmam, yaptığım görünmeli" değerlendirmesi ile bu girişim tümüyle terk edilmiştir (bak. metro).

Beyoğlu Nâzım Planı 1/5.000, 1/2.000 ölçekte hazırlanmış, yamsıra 1/1.000 ve 1/500 ölçeklerle kentsel tasarım boyutunda desteklenmiştir.

Prost döneminin parçacı ve sezgisel plan anlayışı yerine kent planlama süreci aşamaları içinde ve bütüncül plan anlayışı ile geliştirilmeye çalışılan Beyoğlu Nâzını Planı, Mecidiyeköy-Levent arasında, Bomonti'de, Kasımpaşa ile Kâğıthane Deresi arasında merkeze oldukça yakın yerlerde sanayinin gelişimine yer vererek, bu sanayi komşuluğunda, özellikle Şişli ve Kâğıthane yöresinde, planda "iskân dışı alanlar" tanımlamasıyla önlenmeye çalışılan plan dışı ve gelişigüzel yerleşmelerin ve gecekonduların yayılmasını önleyememiştir. İskân dışı olarak tanımlanan bu alanların kamu elinde bulunan yerleri hızla gecekondular tarafından işgal edilmiştir.

Büyük istanbul Nâzım Plan Bürosu faaliyetlerinin İstanbul Belediyesi'nde örgütlenmesi, yerel bürolarla desantralizasyonu, çalışmaların üniversite öğretim üyeleri yü-rütücülüğünde geliştirilmesi, plan çalışmalarının sürekli surveyler-alansal analizlerle desteklenmesi çağdaş ve yararlı bir takım çalışmasını göstermektedir. Bu çalışmalar Beyoğlu Nâzım Planı olarak 1954' te onaylanmıştır; ancak, Büyük istanbul

Nâzım Plan Bürosu'ndaki gelecek için yapılan planlama-düzenleme çalışmalarından ayrı güncel sorunlar için başvuru dosyalarının da incelenmesi talep edilince, çalışma temposu değişmiş, güncel sorunlar, öncelikli olamayacak tali sorunlar, bir diğer deyimle özel istekler kamu isteklerinin, özel yararlar kamu yararlarının önüne geçirilmeye başlamış, bu durumda Müşavirler Heyeti 1955'te istifa etmiş ve faaliyetlerin yürütücülüğünü İstanbul Belediyesi üstlenmiştir.

istanbul'da planlama faaliyetlerinin bütüncül planlama anlayışı içinde geliştirilmesi böylece gelenekselleşememiş ve 1956-1960 arasında tümüyle parçacı bir uygulama politikası gündeme gelmiştir.

Bu parçacı uygulama politikası, İstanbul'da imar faaliyetlerini doğrudan doğruya yürütmek isteyen o dönemin başbakanı Adnan Menderes tarafından yürütülmüştür (bak. Menderes ve İstanbul).

1956-1960 arasında İstanbul Belediyesi imar faaliyetleri için Prof. Högğ yönetiminde özellikle kanalizasyon sorununa çözüm getirilmeye çalışılmış, ancak Prof. Högg'ün önerileri istanbul'un denizlerle çevrili doğal yapısının verilerinin değerlendirilmesinden çok, Orta Avrupa'nın karaya yönelik çözümlemelerine koşut olarak geliştirildiğinden yüksek maliyetler gerektirdiğinden uygulamaya alınamamıştır.