Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

POSTANELER

Posta hizmetlerinin görüldüğü mekânlar olarak ilk postaneler, İstanbul'da 18. yy'dan itibaren yabancı ülkeler tarafından kurulmuştur. Venediklilerin, daha 16. yy'in sonlarından itibaren, İstanbul'la çeşitli merkezler arasında posta kuryeleri çalış-

tırdıkları bilinmektedir. Bu ilk dönemlerde posta hizmetlerinin görüldüğü mekânlar, daha çok denizcilik şirketlerinin acenteleriydi. 17. yy'dan I. Dünya Savaşı'mn başlangıcına kadar istanbul'da, başta Avusturya olmak üzere Rusya, Fransa, İngiltere, Romanya, Polonya, italya, Almanya posta merkezleri açmışlardı.

Uluslararası alanda Levant (Şark) Postaları olarak adlandırılan yabancı postalar, 1840'ta Posta Nezareti'nin kurulmasından itibaren kaldırılmaya çalışılmış; posta hizmetleri ve postanelerin Osmanlı devleti tekeline, en azından kontrolüne sokulmasına uğraşılmış, ancak bu başarılamamıştır.

Yabancı postalardan ve posta merkezlerinden kurtulmak, bunları denetim altına almak, ancak Avrupa ile ticari ve diğer haberleşmeyi sürdürebilmek amacıyla 1870' lerde Galata'da, müdürlüğüne bir ingiliz getirilen Beynelmilel İttihad Postalan Merkezi idaresi kurulmuş, 1934'e kadar da çalışmalarını sürdürmüştür. Bu idareye bağlı 4 posta merkezi yetersiz kaldığı için, yabancı postaneler işlevlerine devam etmişlerdir.

İstanbul'da gerçek anlamda ilk Osmanlı postanesi, 1840'ta Posta Nezareti'nin kuruluşu ve posta hizmetlerini düzenlenme çalışmalarının başlamasından sonra, aynı yıl Eminönü'nde Yeni Cami avlusunda ciz-yehane dairesi olarak kullanılan yerde "Postahane-i Âmire" adıyla açılmıştır. İki katlı ve ahşap olan bu bina şehrin merkezi bir yerinde bulunması, sahile yakınlığı ve ticaret merkezinin içinde olması nedeniyle seçilmiş; üst katı Posta Nezareti, alt katı ise istanbul Postanesi olarak kullanılmıştır, ilk dönemde, posta nazırı aynı zamanda İstanbul Postanesi'nin müdürü olarak da görev yapmıştır. Postahane-i Amire'nin Posta Nezareti ve istanbul Postanesi ile birlikte toplam kadrosu, merkezde görev yapan 16 memur, 30 posta tatarı ve bir nazır olmak üzere 47 idi.

1870'te Posta ve Telgraf idareleri birleştirilerek bir nazırın^ idaresine verildikten sonra Postahane-i Âmire "İstanbul Postanesi" adını almış; gerek nezaret kadroları, gerekse posta hizmetleri büyüdüğünden, eski ahşap bina yetmez olmuş; 1890'

Karaköy'deki eski paket postanesi.

Enan Uca, 1994/TETTVArşivi

da bina yıktırılarak yerine kagir bir bina inşaatına başlanmış ve bu yeni bina Ekim 1892'de törenle hizmete girmiştir, inşaatı, sağlam olmadığı iddia ve söylentileri nedeniyle birkaç kez tatil edilen bu bina da geçici olmuş, istanbul Postanesi 1909' da Sirkeci'de yeni yapılmış Büyük Posta-ne'ye taşınmış, eski bina bir süre paket postanesi olarak kullanıldıktan sonra, 1926'da İş Bankası'na devredilmiştir, inşaatına 1905'te başlanarak 1909'da resmi açılışı yapılan Büyük Postane halen aynı binada işlevini sürdürmektedir (bak. Posta ve Telgraf Nezareti binası). 1927-1936 arasında telsizle yapılan radyo yayınları sırasında istanbul Radyoevi de bu binada hizmet vermiştir (bak. radyo).

istanbul'un Beyoğlu cihetindeki ilk posta merkezi Beyoğlu Telgrafhanesi diye de bilinen Beyoğlu Posta ve Telgraf Merkezi'dir. Yabancı elçiliklerin, Avrupa ile sürekli haberleşmek durumunda olan tüccar ve bankerlerin bu bölgede toplanmış olmaları yüzünden, Beyoğlu'nda telgraf ağırlıklı bir posta merkezi kurulması zorunlu görülmüş ve çoğunluğu dil bilen yabancı memurlarla Beyoğlu Telgrafhanesi önce Kalekapusu, Mektep Sokağı'nda kurulmuş, Anadolu Pasajı'nın yanındaki binaya, Tepebaşı'nda Otel Royal'in karşısındaki binaya ve nihayet 1325/1907'de Galatasaray'daki en son binasına taşınmıştır (bak. Galatasaray Postanesi).

Sirkeci'deki Büyük Postane ile birlikte Galatasaray Postanesi istanbul'un en önemli tarihi postaneleridir.

İstanbul'da posta hizmetleri ve posta merkezleri öncelikle yabancı uyrukluların, gayrimüslim tebaanın yoğun yaşadığı bölgelerde gelişmiştir. Bu yüzden Adalar'daki küçük postaneler de oldukça eski tarihlidir. Cumhuriyet sonrasında, İstanbul'un gelişmesine bağlı olarak çeşitli semtlerde postane binaları yapılmıştır. Bunların çoğu tek tip, kişiliksiz mimarili yapılardır. Küçük yerlerdeki PTT şubeleri, işlemlerin yapıldığı tek bir mekân, bir müdür (veya memur) odası ve servis hacimlerinden ibarettir.

1994 itibariyle, İstanbul'da 83 lokal merkez postanesi, 14 lokal dışı merkez postane ve 175 lokal postane şubesi olmak üzere 272 postane vardır.

Lokal Merkez Postaneleri: Adliye Sarayı, Aksaray, Alibeyköy, Anadoluhisarı, Arna-vutköy, Arnavutköy (Boğaziçi), GOP Atatürk Havalimanı, Avcılar, Bağcılar, Bah-çelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Bebek, Beşiktaş, Beyazıt, Beykoz, Beyoğlu, Bostancı, Burgazada, Büyükada, Büyükdere, Cerrahpaşa, Çağlayan, Çeliktepe, Çengelköy, Edirnekapı, Esenler, Erenköy, Eyüp, Fatih, Feriköy, Gayrettepe, Gaziosmanpaşa, Göztepe, Gültepe, Halıcıoğlu, Heybeli-ada, İstinye, Kâğıthane, Kadıköy, Kara-köy, Kartal, Kapahçarşı, Kasımpaşa, Kemerburgaz, Kınalıada, Kızıltoprak, Koca-mustafapaşa, Kumkapı, Küçükçekmece, Kücükköy, Küçükmustafapaşa, Küçükyalı, Levent, Maltepe, Mecidiyeköy, Merter, Or-taköy, Paşabahçe, Pendik, Rami, Sarıyer, Sefaköy, Sirkeci, Suadiye, Şişli, Taksim, Tarabya, İstanbul Teknik Üniversitesi,

Bahçekapı'daki

eski Büyük

Postane.

Nevsâl-i Seruet-i Fünûn, 1893

Teşvikiye, Topkapı, Tuzla, Unkapanı, Üniversite, Ümraniye, Üsküdar, Yenibosna, Yeniköy, Yeşilköy, Yıldırım, Zeytinburnu, Zincirlikuyu postaneleri.

Lokal Dışı Merkez Postaneleri: Ağva, Binkılıç, Büyükçeknıece, Çatalca, Çınarcık, Hadımköy, Karacaköy, Kumburgaz, Ömerli, Silivri, Selimpaşa, Şile, Yalova, Yalova Kaplıcaları postaneleri.

Lokal PTT Şubeleri: Ağva'da Gökmasli; Aksaray'da istanbul Tıp Fakültesi, Vakıf Gureba; Anadoluhisarı'nda Kanlıca, Kava-cık, Kandilli; Gaziosmanpaşa Arnavut-köy'de Durusu, Karaburun; Avcılar'da Esenyurt, Firuz, Firuzköy, İncirtepe Mahallesi, Avcılar Kampusu, Gümüşpala; Bağ-cılar'da Demircan Sitesi, Kirazlı, Mahmut-bey; Bahçelievler'de Cumhuriyet Mahallesi, Mareşal Çakmak, Yayla; Bakırköy'de Ataköy, incirli, Osmaniye, Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi; Bayrampaşa'da Hal, Davutpaşa Kışlası, Kartaltepe, Koca-tepe, Topkule Kışlası; Bebek'te Boğaziçi Üniversitesi, Emirgân Şube Şefliği, Rumelihisarı, Hisarüstü, Reşitpaşa; Beşiktaş'ta Dolmabahçe, Dikilitaş, Yıldız; Beykoz'da Akbaba, Anadolukavağı Şube Şefliği, Gümüşsüyü, Ortaçeşme; Beyoğlu'nda Tünel; Binkılıç'ta Aydınlar; Bostancı'da Kayış-dağı, Küçükbakkalköy, PTT Hastanesi; Büyükçekmece'de Ahmediye, Gürpınar, Güzelce, Kordonboyu, Mimar Sinan, Tepecik; Büyükdere'de Orman Fakültesi; Ça-talca'da Elbasan, Gökçeali, İhsaniye, Kestanelik; Çengelköy'de Kuleli Askeri Lisesi;

Çınarcık'ta Esenköy, Koruköy, Kocade-re, Teşvikiye; Erenköy'de Yenisahra, Sah-rayıcedit; Esenler'de Atışalanı, Fatih Mahallesi, Turgut Reis, Yüzyıl Mahallesi; Eyüp'te Seferağa Sanayi Sitesi; Fatih'te Çarşamba, Fener Şube Şefliği, Küçükmustafapaşa; Gaziosmanpaşa'da Yıldıztabya; Gültepe'de Ortabayır; Heybeliada'da Burgazada, Kınalıada; Hadımköy'de Akpınar Kışlası, Karaağaç, Sazlıbosna, Yassıören; Kadıköy'de Acıbadem, Bahariye Şube Şefliği, Fikirtepe, Haydarpaşa Şube Şefliği, Haydarpaşa Askeri Hastanesi, Haydarpaşa Numune Hastanesi, Koşuyolu, SSK Göztepe Hastanesi; Karacaköy'de Yalıköy; Ka-raköy'de Yolcu Salonu Şube Şefliği, Mimar Sinan Üniversitesi; Kartal'da Kurfal-lı, Şamandıra, Soğanlık, Sultanbeyli, Top-selvi, Yakacık, Rahmanlar; Kasımpaşa'da Fatih Minberi; Kocamustafapaşa'da SSK Hastanesi, Yedikule; Kumburgaz'da Cela-liye; Küçükçekmece'de Altınşehir, Kanarya, Tepeüstü, Cennet Mahallesi; Küçük-köy'de Gazi Mahallesi, Levent'te Ayazağa, Etiler, İTÜ Kampusu, Harp Akademileri, Sanayi Mahallesi, 3. Kolordu Lojmanları, Yenilevent; Maltepe'de Başıbüyük, Cevizli, Esenkent, Gülsuyu, 2. Zırhlı Tugay, Kartal Devlet Hastanesi, Süreyya Paşa, Levazım Maliye Okulu; Merter Keresteciler Si-tesi'nde Gençosman, Güngören Sanayii, Merter, Sosyal Konutlar; Paşabahçe'de Çubuklu, Soğuksu; Pendik'te Dolayoba, Esenyalı, Güzelyalı, Kaynarca Tersanesi, Kurtköy, Fevzi Çakmak, Yenimahalle; Ra-