Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SEMT PAZARLARI

Farsça "bâzâr" (alışveriş, çarşı) sözcüğünden gelen pazar, çok sayıda tezgâhın aynı yerde kurulmasıyla oluşan toplu bir alışveriş yeridir. Kentin çeşitli semtlerinde, belli günlerde kurulan pazarlara semt pazarları denir.

Pazarların tarihi oldukça gerilere gider. Eskiden, surlarla çevrilmiş şehirlerin içinde tarım ürünlerinin satılması yasak olduğundan, çevre köylerden gelen satıcılar, mallarını kale kapılarının yanında kendilerine ayrılmış yerlerde satarlardı. Zamanla kentlerin büyümesi sonunda açık alanlar olan bu alışveriş yerleri düzenli pazarlar haline geldi. Ayrıca, İstanbul surları içinde ve dışında Üsküdar, Eyüp, Kasımpaşa, Boğaziçi çevresindeki bostanlarda birçok sebze ve meyve çeşidi yetiştirilirdi. Bu meyve ve sebzeler yetiştirildikleri semtlerin ihtiyacını karşıladıktan sonra şehrin değişik yerlerindeki pazarlara gönderilirdi.

1861 'te kadar bakkal açma ruhsatı, yalnızca Müslümanlara verildiğinden, belirtilen tarihe kadar azınlıkların büyük bir bölümü ticaretlerini pazarcı olarak sürdürdüler. Büyük şehirlere göçle birlikte şehre gelebilen ve belirli bir mesleği olmayan kişilerin çoğu da yaşamlarını pazarcı esnafı olarak sürdürmeye başladılar.

İstanbul'da, bazı malların özel olarak satıldığı sürekli pazarlar vardı. Bu pazarlarda belirli ve tek çeşit mal satılır, diğer ticari faaliyetlere ve mal çeşidine yer verilmezdi. 18. yy'da Bitpazarı, At Pazarı, Tavuk Pazarı, Esir Pazarı gibi, bazıları Bizans döneminden beri süren pazarlar, uzmanlaşmış satış yerleri olarak etkinliklerini sürdürmekteydiler.

İstanbul halkının büyük çoğunlukla rağbet ettiği ve haftalık alışverişlerini yaptığı büyük semt pazarları ise "mahalle pazarları" ismiyle haftanın değişik günlerinde çeşitli semtlerde kurulurdu. Bazı semt pazarlarının sınırları alabildiğine geniş olarak yayıldığı gibi, bazıları da birkaç sokak işgal edecek kadar dar olurdu.

Eremya Çelebi, döneminde kurulan semt pazarlarının günlerini ve yerlerini teferruatlı olarak belirtmiştir. Buna göre pazartesi günleri Aksaray'la Topkapı arasındaki Macuncu'da; salı günleri, Galata ve Tophane'de; çarşamba günleri, Çarşamba ve Fethiye semtlerinde; perşembe günleri Karaköy'de; cuma günleri Edirnekapı, Ko-camustafapaşa Sulumanastır civarında, Ci-bali'de, Küçükmustafapaşa'da, Eyüp, Kasımpaşa ve Üsküdar'da; cumartesi günleri Fatih ve Edirnekapı arasındaki Alipaşa'da, Kasımpaşa'daki Kulaksız'da; pazar günleri de Arkadios Sütunu yakınında eski Avrat Pazarı civarında semt pazarları kurulurdu.

Uzun yıllar, bu pazarların kuruluş günleri aynı kalmış, günümüze doğru bazıları değişikliklere uğramış, Perşembe Pazarı gibi bazıları sabitleşmiş, Çarşamba Pazarı gibileri de aynı gün sürmüştür.

Sürekli pazarlar ve semt pazarlarının ya-msıra değişik semtlerdeki özel pazarlar da İstanbulluların gündelik yaşamında sık sık alışveriş yaptıkları yerler arasındadır. Mısır Çarşısı'nın arkasındaki bitki, çiçek ve süs hayvanlarının satıldığı çiçek pazarı, es-

Ortaköy'deki semt pazarından bir görünüm.

Ali Hikmet Varlık, 1994