Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SİLAHDAR YAHYA EFENDİ 552

553

SİLAHTARAĞA

Bibi, Çeçen, Üsküdar, 143; Konyalı, Üsküdar Tarihi. II, 94-95; Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, II, 286-288; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 626.

AYGÜL AĞIR

Silahdar Yahya Efendi Çeşmesi, Hasköy

H. Örcün Barışta

SİLAHDAR YAHYA EFENDİ ÇEŞMESİ

Hasköy'de Ok Meydanı Sokağı ile Hasköy Camii Sokağı köşesinde yer alır. Karşısında Kuşkonmaz Camii vardır.

Üzerindeki kitabelerden 1202/1787'de I. Abdülhamid'in (hd 1774-1789) silahdarı Yahya Efendi'nin çeşmeyi yaptırdığı anlaşılmaktadır. Arkasına yapışık muhdes bir yapı, yol kotundan 60 cm kadar aşağıda kalmıştır. Bir tarafta 2, bir tarafta 3 merdiven basamağı ile inilen çeşmenin ön cephedeki teknesi 50 cm kadar toprağa gömülüdür, î. H. Tanışık tarafından üç teknesi bulunduğu kaydedilen yapının bugün, ön cephenin yan ünitelerindeki tekneleri yerinde yoktur. Üstü tonozla örtülü, taştan yapılmış çeşme yapısı, sekizgen planlı bir haznenin önündeki bir uzun, iki kısa kenara beyaz mermer kaplanarak tasarlanmıştır. Ponza taşına benzeyen malzemesinin yanısıra cephe düzeninde çok katlı yüzey arayışları ve ön cephesindeki barok süs-lemeleriyle ilgi çeker.

Yapının ön cephesi üç yüzlüdür. Birbirinden birer kolonadla ayrılan ve birer kolonadla arkasındaki hazneye bağlanan, yatay üç kuşak biçiminde yükselen bu cephe üç üniteden oluşmaktadır. Ortadaki yatay dikdörtgenden oluşan yüzeye iki ayağı birbirine bağlayan, kör, iki ucu "S" kıvrımlarıyla son bulan yuvarlak bir kemer gözü içine aynataşı oturtulmuştur. Aynata-şı musluk lülesinin üstünde midye ve alev dillerinden oluşan bir motiften gelişen, iki yönde sarmaşık dallan ile yükselerek ro-kay bezemeli, alev dilleriyle zenginleştirilmiş, midye kabuğundan meydana gelen bir taçla son bulan bir kompozisyonla süslüdür. Dikey ve "C" ve "S" kıvrımlı silmelerle sınırlandırılarak bir çerçeve içine alınmış aynataşının iki tarafında dinlenme taşları ve önünde beyzi gövdeli bir tekne vardır. Ortada yatay, iki yanda dikey kartuşlarla bezenmiş dış yüzey süslemesiyle Emi-

nönü'ndeki Hatice Sultan Çeşmesi'ni akla getiren dışbükey tekne daha erken tarihli olması açısından dikkat çekicidir.

Dinlenme taşlarının üzerindeki ayakların yüzeyi ortada oval, iki tarafta birer dairenin eğri çizgilerle birbirine bağlanmasıyla meydana getirilen örgü bordürleriy-le bezenmiştir. Kemerin yan üçgen boşlukları benzer yaklaşımla oluşturulmuş örgü motifleriyle süslüdür. Kemer kavsinin üstünde iki kartuş içinde "Yahya" ismi geçen yazılı bezemeler görülmektedir.

Ortadaki yatay oturtulmuş dikdörtgen yüzeyin iki yanındaki nişli üniteler dikey yerleştirilmiş dikdörtgen yüzeyler üzerine tasarlanmıştır. Simetrik olan iki üniteye dikey ve iki ucu "C" kıvrımlarıyla son bulan yuvarlak kemer yerleştirilmiştir. Kemer gözü içbükey aynataşları ile dolgulanmış ve aşağıya doğru beş kolla açılan bir midye formuyla taçlanmıştır.

Her üç ünite de yatay silmelerden oluşan bir kornişle üstteki geniş yatay kuşağa bağlanmaktadır. Benzer silmelerden oluşan ikinci bir kornişle son bulan bu kuşak dikey yönde daha geniş tutulmuş ve alttaki kolonadların üstündeki sütun başlıklarına oturtulmuş, kolonadlarla sınırlandırılmıştır. Gizli bir çatı yaklaşımlı bu kuşakta ortada 16 mısralık kitabe bulunmaktadır. Yatay oturtulmuş kartuşlarla çerçevelenmiş yazılı bezemelerin en altında ayrı bir kartuş içinde "Sene 1202" yazısı okunmaktadır. Yan ünitelerde dört kartuş içinde dört sıra kitabeler görülmektedir. Sağ taraftaki yazılı bezemelerin de "Sene 1202" şeklinde ayrı bir kartuş içine oturtulmuş tarihle bittiği gözlenmektedir. Bibi. Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, II, 144.

H. ÖRCÜN BARIŞTA