Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PARASKEVİ (AYİA) KİLİSESİ

Beyoğlu İlçesi'nde, Hasköy'de batıda Kalaycı Bahçesi Sokağı, kuzeyde Çançan Sokağı, güneyde Baçtar Sokağı ile çevrelenen kilise, yüksek duvarlarla çevrili geniştir avlunun batısında yer alır. Avlu duvarı kiliseye batısında bitişiktir.

Bizans döneminde, bulunduğu semte adım veren kilise, 156i'de P. Gilles(->) tarafından kaydedilmiş ve yapının bulunduğu bölgenin bu yüzyılda da kilisenin adıyla anıldığı belirtilmiştir. S. Gerlach(->) 1577'de, Galata dışında "Ayia Paraskevi" Köyü'nde gösterişli olmayan kilise ve mezarlıktan söz eder. Kilise ile aynı adı taşıyan ayazmanın, köyün dışında bulunduğunu bildiren Gerlach, 26 Temmuz 1577 tarihinin "Azize Paraskevi Günü" olması nedeniyle Türklerden ve Rumlardan çok sayıda kadın ve erkeğin kilisede bir araya geldiğini belirtir.

1583'te Tryphon ve 1604'te Paterakis listelerinde yer alan kilise, l652'de Antakya patriğinin kâtibi Paulus tarafından da kaydedilmiştir. 17. yy'm ikinci yansında E. Ç. Kömürciyan(->) kiliseyi, yakınında bulunan aynı adlı ayazma ile birlikte anlatır.

Kilise, kitabesine göre, Eflâk Voyvodası Konstantin Brankovanos tarafından 1692' de inşa ettirilmiştir. 18. yy'm sonunda ğ. İndciyan(-+), kasaba olarak nitelediği Has-köy'deki kiliseyi "Ay' Paraskevi" adıyla tanıtır ve yapının bulunduğu avluda yer alan mezarlıktan bahseder. Kilise, diğer

kitabesine göre, Patrik Konstantios döneminde 1833'te yeniden inşa edilmiştir.

Mimari: Kilise doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Doğuda eksende, yarım yuvarlak apsis dışa çıkıntılıdır. Yapı iki yüzlü kırma çatı ile örtülüdür. Apsisin örtüsü yarım konik çatıdır. Kilisenin güneyinde, eksenden doğuya yakın konumdaki baldaken tipi çan kulesi yapıya bitişiktir. Dışta kısmen sıvalı olan yapı, kaba yönü taş ve tuğla ile inşa edilmiştir. Cephelerde yer yer devşirme malzeme görülür. Yapıyı saçak altında taştan iki düz silme arasında bir dışbükey silme dolanır.

Bazilikal plan tipindeki kilisenin na-osu üç neflidir. Naos, doğuda orta nef hizasında, içte yarım yuvarlak apsis ile sınırlanır. Nef ayrımı altışar ahşap taşıyıcının bulunduğu sıralar ile sağlanmıştır. Yan nef-ler orta neften bir basamak yüksektir. Doğudaki ilk taşıyıcılar hizasında belirlenen bema, yan netlerden bir, orta neften iki basamak yüksektir.

Naosun güneyinde, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı narteks yer alır. Narteks güneyinde, sütunlar ve bunları bağlayan yuvarlak kemerli arkadla avluda sınırlanır. Narteks üzerinde yer alan galeri, naosun batısındaki son taşıyıcılara da oturarak "L" biçiminde plan oluşturur. Galeriye çıkış, içte narteksin doğusundaki geçiş mekânında bulunan merdiven ile sağlanmıştır.

Nefleri sınırlayan taşıyıcılar arşitravla bağlanır. Kübik ahşap altlıklar üzerindeki ahşap taşıyıcıların gövdeleri kare kesitli ve köşelerinde boyuna dışbükey silmelidir. Taşıyıcıların ahşap başlıkları kare biçimindedir.

Kilisenin ahşap örtü sistemi; orta nefte basık tonoz, yan nefler ve nartekste düz tavandır. Apsisin örtüsü içte yarım kubbedir.

Naosa açılan iki giriş, kuzey ve güneyde eksenden batıya yakın ve karşılıklıdır. Narteksin güneyde bulunan tek girişi dikdörtgendir. Yapının doğusunda, galeriye açılan dikdörtgen bir giriş vardır. Kuzey ve güneyde yer alan karşılıklı altışar pencereden kuzeydekiler yuvaklak kemerlidir. Güneyde, galeriye bakan pencereler bulunur. Doğuda ve batıda üstte, orta nef hi-

Hasköy'deki Paraskevi Kilisesi'nin güney

cephesinden bir görünüm. Zafer Karaca, 1991

zasındaki üç pencere karşılıklıdır. Naosta kuzey nefin doğusunda bir, güney nefin doğusunda iki niş ile bemanın kuzey ve güneyinde karşılıklı birer niş vardır. Nişler yuvarlak kemerlidir.

Naosun doğusunda üç nefi kapsayan ahşap ikonostasis, kuzeydeki sıranın üçüncü taşıyıcısına oturan ahşap ambon ve karşısında bulunan ahşap despot koltuğu, oyma ve kabartma tekniğinde bitkisel motiflerle bezelidir.

Bibi. S. Gerlach, Stephan Gerlahs dessAelte-ren Tage-Buch, Frankfurt, 1674; İnciciyan, İstanbul; 2. Karaca, İstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İst., 1994; P. Kerameus, "Na-oi tes Konstantinoupoleos kata to 1583 kai 1604", Ho en Konstantinoupolei Hellenikos Phüologikos Syllogos, XXVIII (1904), s. 118-145; Kömürciyan, istanbul Tarihi; S. Petrides, "Eglises Grecques de Constantinople en 1652", Echos d'Orient, IV (1901) s. 42-50.

ZAFER KARACA

Tarabya'daki Paraskevi Kilisesi'nin güney cephesinden bir görünüm. Zafer Karaca, 1991