Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi
Yüklə 8,43 Mb.
|
| SAÇLI EMİR TEKKESİ
384 385 SA'DABAD Tekkenin ilk Kadiri şeyhi Ali Efendi'dir (ö. 1789). Çocuğu olmadan vefat ettiği için şeyhliği amcazadesi Şeyh Mehmed Haşim Efendi'ye (ö. 1815) geçmiştir. Şeyh Mehmed Haşim Efendi aynı zamanda Kadirîliğe bağlı Hamdî Efendi Tekkesi meşihatını da üstlenerek her iki dergâhı ortak bir yönetim altında birleştirmiştir. Vefatından sonra tekke bir süre Şeyh Mehmed Efendi tarafından vekâleten idare edilmiş ve bu dönem Şeyh Mehmed Emin Şeyda Efen-di'nin asaleten atanmasına kadar sürmüştür. Şeyh Şeyda Efendi'nin meşihat döneminde, vakıf şartı gereği tekkede Bayra-mî ayini de icra edilmesi, bazı kaynaklarda dergâhın Bayramîlikten gösterilmesine neden olmuştur. Tekkenin son Kadiri postni-şini, Şeyh Hamdi-i Sani'dir. Uzun yıllar Kadiri ayini icra etmiş, ancak yaşlılık nedeniyle görevini sürdüremernesi sonucunda, Mehmed Süreyya Baba kendisine vekâleten şeyhlik etmiştir. Süreyya Baha'nın asaleten postnişinliğe atanmasıyla da tekke, Bektaşî tarikatına bağlanmıştır. Mehmed Süreyya Baba (ö. 1930) Şeyh Hamdi Efendi'nin kızı Safiye Hamm'm oğludur. Bektaşîlik icazetini,. Karaağaç Tekkesi şeyhi Hüseyin Zeki Baba'dan almıştır. Şeyh Haşi-mî Osman Efendi'nin şiirlerini Divançe-i Haşimîbaşlığıyla, yayımlayan Süreyya Ba-ba'nın ayrıca MüncîBaba ve Bektaşîlik ve Bektaşîler adlı eserleri de vardır. Tekkenin ayin günleri, tarihsel süreç içinde değişiklik'göstermektedir. Başlangıçta perşembe ve cuma olmak üzere haftada iki defa gerçekleştirilen mukabele, daha sonra yalnızca çarşamba geceleri yapılmış ve 1925'te tekkelerin kapatılmasından kısa bir süre önce de gene haftada iki gün, cumartesi ve pazar geceleri Bektaşî usulü icra'edilmiştir.
EKREM ISIN Mimari Kasımpaşa'dan Okmeydanı'na doğru yükselen yamaçlar üzerinde, Kulaksız Me-zarlığı'nın yakınında yer alan Saçlı Emir Tekkesi'nin arsası doğuda Kadı Mehmet Sokağı, kuzeyde Kulaksız Tekkesi Çıkmazı, güneyde Kadı Mehmet Çıkmazı, batıda da komşu parsellerle çevrilidir. Yakın tarihlerdeki onarımlarda özgün görünümünü yitiren çevre duvarı aslında moloz taş örgülüdür. Encümen Arşivi'nde bulunan 1949 tarihli fotoğraflarda, duvarın güney kesiminde, örgü içinde kesme küfeki taşından söve parçaları seçilmektedir. Tekke ilk inşa edildiğinde, çevre duvarında, 16. yy'm klasik üslubuna uygun, dikdörtgen açıklık-lı ve demir parmaklıklı pencerelerin sıralandığı kolayca tahmin edilebilir. Kadı Mehmet Sokağı'na açılan cümle kapısı, eski haliyle dikdörtgen açıklıklı ve ahşap kanatlı olup üzerinde kitabe bulunmamaktadır. Cümle kapısının solunda, oranları ve ayrıntıları ile 17. yy'm geç klasik üslubunu yansıtan Güzelce Ali Paşa Çeşmesi yer alır. Çeşmenin, kırık kaş kemerli bir nişle hareketlendirilmiş olan cephesinde, aşağıdan yukarıya doğru 1029/ 1620 tarihli ilk kitabe, 1124/1712 ve 1177/ 1763-64 tarihli, Nezir Ağa ile III. Mustafa'ya ait, sülüs hatlı, manzum onarım kitabeleri sıralanmaktadır. Çevre duvarında, türbenin bu duvara .45° açıyla teğet olduğu kesimde bir niyaz (ziyaret) penceresi açılmıştır. Pencerenin, aslında dikdörtgen olan açıklığı dışarıdan mermer sövelerle kuşatılmış, basık kemer biçimindeki söve başlığının üzerine Haşimî Osman Efendi'ye hitaben kaleme alınmış bir manzumeyi içeren kitabe levhası yerleştirilmiş, talik hatlı kitabe ile kemer arasındaki üçgen alanlar kabartma rumîler-le bezenmiştir. Mescit-tevhidhane ile türbeyi barındıran esas bina 27,50x12 m boyutlarında bir alanı kaplar. BOA'da bulunan belgelerden 1894 depreminde büyük hasar gördüğü ve esaslı bir onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. Bu amaçla Evkâf-ı Hümayun Nezareti Maliye Dairesi'nin 14 Recep 1315 tarihli kararı gereği, tekkenin tamiri için 27.894 kuruşluk bir kaynak'ayrılmış, fakat 13257 1907-08'e kadar tamirat gerçekleştirilememiştir. Ancak 21 Rebiyülevvel 1325'te 74.773 kuruş bedelle Beşiktaşlı Salih Efendi'ye ihale edilerek yaptırılabilmiştir. Harim ve türbenin duvarları kaba yönü küfeki taşı ile örülmüş, girişin yanlarında- Saçlı Emir Tekkesi'nde mescit-tevhidhane ile türbenin planı. M. Baha Tanınan, 1980 ki odaların duvarları ahşap iskeletli ve bağdadi sıvalı olarak inşa edilmiş, bütün bu bölümler, günümüzde Marsilya kire-mitleriyle kaplı bir kırma çatının altına alınmıştır. Söz konusu yapı, kuzeyden güneye doğru, kapalı son cemaat yeri niteliğinde olan ve içinde iki birimi barındıran giriş, harim ve bununla bağlantılı türbe kısımlarından meydana gelir. Kuzey cephesinin ortasında yer alan dikdörtgen açıklıklı giriş ile aynı eksendeki basık kemerli harim kapısı arasında bir koridor uzanmakta, bunun yanlarında, meydan odası olmaları muhtemel, kareye yakın dikdörtgen planlı birer oda bulunmaktadır. Aslında bunların yerinde, ahşap direkli ve sa-kıflı bir son cemaat yerinin tasarlandığı, sonradan bunun iptal edilerek bugünkü şekline sokulduğu tahmin edilebilir. Enine dikdörtgen (9,85x8,70 m) bir alanı kaplayan harimi aydınlatan pencereler giriş-mihrap eksenine göre simetrik biçimde yerleştirilmiştir. Kuzey duvarında, kapının yanlarında birer pencere ile sivri kemerli ikişer niş, doğu ve batı duvarlarında da, iki sıra halinde düzenlenmiş altışar pencere sıralanır. Kuzeybatı köşesindeki pencerenin zamanında, fevkani kadınlar mahfiline ulaştıran bir tali giriş olarak kullanıldığı ve sonradan örüldüğü anlaşılmaktadır. Dikdörtgen açıklıklı olan alt pencereler kesme küfekiden söveler ve demir parmaklıklar ile, sivri kemerli tepe pencereleri de alçı revzenlerle donatılmışlardır. Harimin güney sınırında, ortada yarım sekizgen planlı nişi ve yalın kavsarası ile mihrabın kitlesi yükselir. Mihrabın yanlan boş bırakılarak mescit-tevhidhane ile türbe arasında, ancak bazı tarikat yapılarında görülebilen ve sufi çevrelerinde yaşatılan veliler kültünden kaynaklanan, doğrudan bir mekân bağlantısı tesis edilmiştir. Başlangıçta söz konusu açıklıkların ahşap korkuluklarla donatılmış olduğu tahmin edilebilir. Geçen yüzyılın sonlarında buralara, üstleri renkli camekânlarla süslü pencereler yerleştirilmiş, tekkelerin kapatıldığı ve bu mekânın yalnızca cami olarak kullanılmaya başladığı 1925'ten sonra pencere camları boyanmak suretiyle iki mekân arasındaki görsel ilişki kesilmiş, daha sonra ise mihrabın yanlarına duvar örülerek, yapının en ilginç özelliği ortadan kaldırılmıştır. Harimin kuzey duvarı, kısmen de yan duvarları önünde iki katlı mahfiller uzanmakta, fevkani mahfilin döşemesi, kübik başlıkların taçlandırdığı, daire kesitli ahşap sütunlara oturmaktadır. Harimin kuzeybatı köşesindeki minare, kare planlı, dışa taşkın bir kaide üzerinde yükselir ve silindir biçimindeki gövdesi, profilli şerefe dolgusu, kesme taştan sade şerefe korkulukları, kurşun kaplı ahşap külahı ile sıradan bir görünüm sunar. Dikdörtgen bir alam (11x9 m) kaplayan türbe, Haşimî Osman Efendi ile haleflerine ve bunların aile fertlerine ait toplam on altı adet ahşap sandukayı barındırmaktadır. Doğu yönünde dışarı açılan, basık kemerli bir kapısı vardır. Kapının yamsıra iki pencere ve iki nişin bulunduğu doğu cephesinin önünde, yaklaşık 3 m derinliğinde, ahşap bir giriş bölümünün bulunduğu ve çevre duvarındaki niyaz penceresinin halen ortadan kalkmış olan bu bölüme açıldığı izlerden belli olmaktadır. Türbenin güney duvarının ekseninde basit bir mihrap ile buna göre simetrik konumda ikişer niş ile pencere, batı duvarında da üç pencere yer alır. Güney ve batı cephelerindeki pencereler sivri kemerli ve alçı revzenli tepe pencereleri ile taçlandırılmış, türbe mekânı bezemesiz çubuklu bir tavanla örtülmüştür. Esas yapının kuzeyindeki (önündeki) şadırvan avlusunun çevresinde yer alan ve selamlık birimlerini, derviş hücrelerini, mutfağı barındıran ahşap yapılar Cumhuriyet döneminde tadil edilerek 19. yy'm sonlarında aldıkları son biçimlerim yitirmiş, arsanın güneybatı köşesindeki harem dairesi de ortadan kalkmıştır. Tekkenin harem ve selamlık bölümlerinde üç erkek ile üç kadının yaşadığı Dahiliye Nezareti'nin R. 1301/1885-86 tarihli istatistik cetvelinde belirtilmiş, ayrıca R. 1325/1910 tarihli Ta-amiye ve Tahsisat Defteri'nde, Maliye Ne-zareti'nden her sene Kurban Bayramı'nda beş adet koyun istihkakı olduğu kaydedilmiştir. Şadırvan silindir biçimindeki bir hazne ile bunu kuşatan sekiz adet sekizgen kesitli mermer sütunun taşıdığı bir kırma çatıdan oluşur. Musluklar dilimli kemerlerle sonuçlanan çerçeveler içine alınmıştır. Cümle kapısından şadırvan avlusuna uzanan yolun iki kenarı, ayrıca ana binanın batısı hazire olarak değerlendirilmiştir. Ha-zirede, Osmanlı bahriyesinin merkezi olan Kasımpaşa'da yaşamış bazı kişilerin, mesleklerine ilişkin kabartmaları içeren ilginç mezar taşları dikkati çeker. Bibi. Evliya, Seyahatname, ty, I, 290, 295; Ayvansarayî, Hadîka, II, 18; Çetin, Tekkeler, 589; Aynur, Saliha Sultan, 35, no. 60; Âsitâne, 17; Osman Bey, Mecmua-i Cevâmi, II, 24-25, no. 53; Münih, Mecmua-i Tekâyâ, 15; Raif, Mir'ut, 514-515; thsaiyatll, 20; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ, 41-42; Vassaf, Sefine, V, 271; OsmanlıMü-ellifleri, I, 129-130; Gölpınarlı, Melâmilik, 68-70; S. Abaç, Kasımpaşa'nın Tarihçesi İst 1935, s. 20; Ergun, Antoloji, I, 378-379, II, 475- L' Espinasse'ın çizgileriyle 18. yy'da '»*• Sa'dâbâd.
Yüklə 8,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|