Hukuk Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar: Hukuk Klinikleri

Ufuk Aydın: Evet Philippa’ya çok teşekkür ediyoruz. Gerçekten de birçok endişeyi, hukuk klinikleriyle ilgili aklımızda sorun olarak bulunan birçok endişeye aslında cevap verdi. Bir hukuk kliniğini nasıl kurulduğunun, bugünlere nasıl geldiğini ve nasıl iyi faaliyet gösterdiğini anlattı. O kadar akıcıydı ki süreyi biraz aşmış olmasına rağmen müdahale edemedim. Hemen ikinci konuşmacımıza geçiyoruz. Lina Ürdün Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden klinik hukuk uygulamalarında karşılaşılan sorunlardan bize bahsedecek. Ben yine hatırlatayım 20 dakika süresi var.

Lina Shabeeb: My name is Lina and I’m the profesor of the University of Jordan's modern law. I am glad to be here in Turkey and it is one of the countries that I really love. (...) 400 years or something we say maybe you start speaking in English so we occupy your back but as tourists because I know everybody in my country would love to come to Turkey but they have the linguistic obstacle so please learn English so we can come back and occupy you in a nice way. When I saw the presentations before the conference started, I was really envious and jealous because they have such past experiences that we don't have. I mean I have been reading about the Us experience, they have I was pessimistic by the innocence what they call is the innocence clinics which is really advanced and I would love, as a law professor, to be a part of that even by going for following year and be a part of this. I really admire it. I just dream about having something like that and i wonder if it really happened. And then I read the South African experience, and then I look at the polish experience and the other region experience and even the Turkish experience that I visited contributions that was quite advanced then in between universities so and I would love to ever do this in Jordan. I am an optimistic person by nature and I think we can but we can need sometimes. So my presentation will be sort of and I think I give time for the translators only a few words full of pictures so that brings us back to simplicity and will give a good share because you are starting, started projects 4 years ago. But we are still progressing very slowly. Yet we all know things about the experience because we simply advance in it. I wish this picture seen now, I presented in Delhi conference with professor Bata and I hope in next conference it will give us more than look. Maybe he will give a presentation more than imitation I hope. I think you might be familiar to our experience because in this university of law started here. I don't think we are here because we are a part of the group to convince you that it’sneeded, that clinic application and education is needed. I think most of you are already convinced that learning by doing is better. It is the interactive approach of education is not preparing future and for students. I want to say more educational but it is educational in a different way. So what i am going to do is actually talk about the obstacle that we faced and still facing and how we used this recruit approach in some cases to avoid some of those obstacles. Let me start by saying the components for clinical educations. What components do we have to have for that? First of all, it always starts with an academic staff. I know the academic staff in my school doesn’t like me that much but i know i must. You need academic staff. So a school of law wanting to have in clinical education, they should start by academic staff and who are we talking about actually academicalstaffs that are interested. Because it doesn't matter whether in human rights or in democracy I am personally I teach public finance and taxation. I have nothing as a specific field of expertise. We, too, are far away in tax law; we are closer to human rights clinic. And I am not supposed to be specialized in human rights but i am expertise because i am interested in clinic education and i am more willing to actually adopt the system in my school. That’s what heard. For administration you don’t look for academic staff. The people who will need the change are the people who are convinced that clinical education would make a good change rather than they are specialized in this field. The next component is administration and we are talking about 2 types of administration, one type is administration of the school and the university. And if those are not convinced that it will be more difficult. Administration is not always an obstacle they are always convinced but as we heard from the vice president, seems like the policy of the university supports this and the school supports this, but they need to put time frame and put it into action. Third component is students and the students are the most important component because if students are not interested, you will not prove, as much and I haven't met students that are not interested. We talk about the maturity of the experience of clinic education. I always say that students are more mature than professors. They are more willing to embrace the experience than professors. They understand that they need this for their education. Don’t say this to professors please. You can teach an old dog new trick unfortunately so. If they are not interested, it will be very difficult for them to be interested and so might keep them on board if you feed them. Probably that will get them interested, hopefully. The fourth component is finances. And finances from what i heard about from president this morning, it seems you are rich university so you should not have problems with financing. I talked with you the obstacles and tried to touch up on the problems that we faced and I think you might be facing. The first problem we are critiquing (criticizing) is optional. Apparently when we started to make it a presented course, we did it more tangible, make it more realistic but money (...) obstacles in the curriculum so we didn't wanted through the experience, we still give it as optional not as an credited course. We have a problem in the civil law system in Arabic countries that you have to, any person is introduced to curriculum have to be either in private law or the public law. Clinics are not like this. We have education, substance. So do we make it private do we make it public? Because most of our work is in human rights so it is in public criminology department to my appeal so that helps. But do we make it private or public? We tried to maneuver around it. Again what is important is the professors that are willing to take this on board rather than the topic itself. Do we follow a specific field of law, do we make it to fall in human rights or other. Usually clinics, when you start freshly in clinics, usually it is better to start with human rights because everybody can relate to that and many will be more interested in that. They are usually take part in clinic education. But then again it’s to start with it or not to start so I would say probably go with both. The finances, do we make it a paid course or do we make it volunteer, to whom? I mean students don't care to being paid for it. They do not care about this. Are the problems, professors? Are they willing to give this volunteering system, in Jordan until now, the system does not support that professors getting paid for clinical education. So how are we going to go on about this because i am missing a credited course they don't get paid for it? Sometimes when the administration is sympathized, they want this to happen they tell you “listen, I can’t pay you but i can reduce your working.” Instead of 12 hours of education per semester, I will give you 9 hours of education and count it as supervision just like when you are supervising a researcher, a post academic student. It might work this way. It work for us partly in this way so the first, the Dean has the power to reduce the amount of course work for the professor then if you can’t, you just starting the experience and you can hold it as a credited course, with probably have it with a reduced load for the professors. Now, do we get, we are getting once more we have to the much more domestic problem to have this financially supported. So we thought that the problem of having forbid it from in enclose as from external NGO’s, internal NGO's. It seems not to be very big problem. But even if you are getting, my advice if you are getting once try not to have it conditional because sometimes in juries say you only have one view talking in this topic. No matter what you do basically when we start the elected media assistance project, we started very long but fine. When we talked about it later after 2 year after I took the cases and polish them up, professors are actually asking us questions and we didn't want it advocated in existence of the project in this one. It was law of Jordan and jarrakum assistance program. In Jordan it was not as human rights because you have all kinds of question marks, my classes are always above the controversial topics. Students are always easier to track in topics of the hour. If there are topics of the hour in Turkey, right or the people in Taksim Square, this is the topic of the hour for Turkish people. And I know it touches everything we learn in democracy, human rights. And they are so eager professors to research about it and to address the government or to address the people to do something about it but in a critical time like this, and you start it fresh avoid controversial issues that will turn the government against you or the bars associated as alias so it’s better to go with topics that are less controversial, close to the social means of the public and need rather than topics that might provoke people against you. We were faced with a question; we make it circularly related or social related. To be never to have it never in the middle of the two but sometimes you don't have a choice so you go with whatever you have. I don't know the courtroom in Turkey to be honest I don't have an idea about the propone lawyer assistance in Turkey I know about Jordan and I know about most of the countries in the Middle East, we don't have a propone contract. And I will tell a very short example. Inside the contact in a law firm 4 years ago, to start doing some sort of accredit for them, and this law firm is based half in Beirut and half in Europe and therefore worthy for the needs, for the ones putting it. After we signed the contract, next thing the bar association disband the head of this law firm, and they were disbanded because she was taking pieces from them apparently, she was taking cases for free basically but in the decision they didn't say they were disbanded her because of that, they said they disbanded because she took funds from foreign angles and that's against the bar's law. So after we signed the contract there is nothing we can do to her because we can’t train her anymore she is not she is disbanded. Now we have to think of another way to keep up the good work and rumor around the bar association because the bar association is not getting on board with us at all. But the students, our students are more introduced to the probable culture and this differentiates, I don't know again how the system works in Turkey, but students from private schools are used to the provoke the voluntary approach. Students that come from public schools are not acquitted much with the system. So usually students from private schools don't give us hard time to explain what we are going to do with them but we can’t wait and explain this to the students that are coming from public schools. Motivation. How to motivate staff? How to motivate students? How to motivate the administration? Again the administration is not a problem; they are accepted for you because of education. Students are not a problem but sometimes they are happy with this piece of paper with something written on it about they did some activity and they are happy with that they put it on TV so again that's not a problem for them. But the problem is motivating staff. And only motivation I took for putting this week or use their working, eeeh aah this is after the ceremony we had last June to appreciate the work of students who were volunteered to work with us. And those only some of the students that work with the clinic students. Lack of trust is a big excuse that is used by me. First it is used by the law professors who are not willing to so learning a new way of education. Can you trust students to take this aboard? How can you trust students with the cases? And the bar association compromising that trust. The administration again they don't have a problem. And i remember when we started the assistance program, one of my colleagues was very critical, she has told me  "do you want to convince me about useless students can make a chance?" and I told her maybe you are not convinced but the Dean of the school of law, of Yale university which one of the prestigious universities in the US was convinced to the extent that we sent letters of thank you and certificate of appreciation and i don't think in your 20 years of education you will ever get something like that. She didn't like that at first but then after that she came asking “is there any way i could get one?" said no you can’t. I always say students are you won’t believe this but they are more mature more exposed and more willing. And just try it you will see how they change the experience to the positive rather than the negative. Can they do it? Of course they can. They definitely can. They have the will to do it and they have the intelligence to do it and you just look at the Middle Eastern and see what they did. Could realize how powerful they are to do this thing. Is there any lack of trust in the community? I remember one of the Iraqi refugees talking to one of my students; he totally ignored me I was sitting in the same session. He totally ignored me. He knows i was the professor in charge of this. He went to the student and he talked to her sincerely almost wanted to kiss her hand because student have saved his life and he ignored me, he ignored Dean and everyone else. The reputation that we have established within the community is that they started to predict people from the same community go to clinic so that's very comforting. Now i have to go back to street law approach. The first, we have an issue with the bar association. And we need to tackle that very soon. We can’t stop the clinical education there so our exit plan was street pro clinic. So we started street pro clinic with corporations of ... of university. And we settled that actually 2 years ago and then it became more formal. Now street pro clinic is a good maneuver around the many administrative restrictions. We don't have to crash with any bar association or with a research of justice. We don't have to crash with other professors and there is the supervision included of the Balkan area. It’s hard to supervise. In my experience, the most demanding problem for having a clinic is having supervision and how to come out of this. It is either you take professor if you have depends on your academic staff. If you have too many academic staff you can ask the people who are willing and they can trade as they can attend to training courses or go to US and get exposed to new experiences and turn to clinic to supervise them but we don't have this luxury. My way of, in my universities, to hire a middle education degree. It’s like (...) (elegant grander) who is willing to stay to education but who can’t go abroad to go out there hire education and they can be hired as assistant researchers and act as supervisors. But in this you have, fixed member of staff as supervisor. Youcan’t expand as much as the clinical needed. Sustainability is also an issue. Again, if you have all the components, you can pull this free but if you don't have, you can have an office and call that a clinic but that's not enough. Part of the infrastructure is the staff. You have to have the place, the students, the system, and many persons and the persons are either the academic staff or new hired supervisors. Again, clinic law oh sorry free law clinics are easily sustained. You can believe that. It’s an easier experience to manage. And in the clinic that we have in the university of Jordan, that's free law clinic, which I’ll show you the picture. This is the clinic of the Iraq refugee and this is again a clinic, this is a refugee talking about, students addressing refugees and taking notes. And this is the part of street law clinic in human trafficking. What I searched is, they made their own presentation, they started to go to public and explain about human trafficking to the people, raising the awareness. And one of the by-products that we were surprised with, is that they started to criticize the warlords and find our court orders that received judgment, that were issued in application of our human trafficking law. And they started criticizing the courts and the law. They started meeting actually to talk about that the law was tracking this article and this judge, did he really apply the law properly and which was, i didn't see this coming but they were doing very well you know. And the degree of empowerment for students to go to three clock clinic is so strong that you can literally see them evolve in one semester from 5 students who are afraid to address the public, to students who can take involve anything and it address public officials and opposes them if they can. Again I am more photographic than words. That's it.

[Lina Shabeeb: Benim adım Lina Shabeeb. Ürdün Üniversitesi Modern Hukuk Bölümü’nde profesörüm. Türkiye gerçekten sevdiğim ülkelerden birisi ve burada olmaktan ötürü çok mutluyum. Türkler tarafından yaklaşık 400 yıl gibi bir süre boyunca işgal altındaydık. Dolayısıyla belki İngilizce konuşmaya başlarsanız biz de sizi işgal ederiz, ama turist olarak. Ülkemdeki herkesin Türkiye’ye gelmek isteyeceğini biliyorum ama dil engelleri var. O yüzden lütfen İngilizce öğrenin ki geri gelip sizi iyi anlamda işgal edebilelim.

Konferans başlamadan önce sunumları gördüğümde gerçekten imrendim ve kıskandım çünkü herkesin çok güzel geçmiş deneyimleri var. Örneğin Amerika’da masumiyet klinikleri adını verdikleri şeyden çok etkilendim ve gerçekten gelişmiş bir noktadalar. Bir hukuk profesörü olarak bir yıl oraya gidip bunun bir parçası olmayı çok isterim. Gerçekten harika bir şey. Ürdün’de de böyle bir şeyin olmasını çok isterim ama bizde yapılabilir mi bilmiyorum. Aynı şekilde Güney Afrika deneyimi, Polonya deneyimi, diğer bölgelerdeki deneyimler ve hatta Türk deneyimi çok güzel. Birkaç yıl önce ziyaret ettiğim Bilgi Üniversitesi daha o zamandan bu konuda oldukça gelişmişti. Dolayısıyla bunu Ürdün’de yapabilmeyi çok isterim. İyimser yaradılışlı bir insanım ve bunu yapabileceğimizi düşünüyorum ama biraz zamana ihtiyacımız olabilir. Benim sunumum biraz daha kısa ve sanırım çevirmenlere de zaman bırakacağım. Çok fazla kelime olmayacak, bol bol resim olacak ve dolayısıyla bu bizi basitliğe geri götürecek. Belki de paylaşım için fırsatımız olur çünkü siz buna 4-5 yıl önce başladınız. Ancak biz hala çok yavaş ilerliyoruz. Ama yine de deneyimimizle ilgili oldukça iyimserim çünkü bir şekilde ilerlediğimizi hissediyorum. Bizim deneyimimizle daha fazla ilişki kurabileceğinizi düşünüyorum çünkü bu üniversitede sizler henüz hukuk kliniğine başlamadınız. Klinik hukuk eğitiminin gerekli olduğuna dair sizi ikna etmek için burada bulunduğumuzu düşünmüyorum. Sanırım zaten çoğunuz yaparak öğrenmenin verimli bir yöntem olduğuna ve interaktif bir eğitim yaklaşımının öğretmenler ve öğrenciler açısından daha faydalı olduğuna ikna olmuş durumdasınız. Daha eğitsel demek istemiyorum ama farklı bir açıdan eğitsel. Dolayısıyla ben bugün, bizim karşı karşıya geldiğimiz ve hala gelmekte olduğumuz engellerden ve bu engellerin bazılarından kaçınmak için sokak hukuku yaklaşımını nasıl kullandığımızdan bahsedeceğim.

Klinik hukuk eğitiminin bileşenlerini söyleyerek başlamak istiyorum. Bunun için hangi bileşenlerimiz var? İlk olarak akademik kadro. Fakültemdeki akademik kadronun benden çok fazla hoşlanmadığını biliyorum ama bunu yapmam gerektiğini de biliyorum. Akademik kadroya ihtiyacınız var. Dolayısıyla klinik hukuk eğitimine başlamak isteyen bir okulun işe akademik kadroyla başlaması gerek. Tabii aslında burada bahsettiğimiz bu işe ilgi duyan akademik kadro çünkü insan hakları mı öğretiyorsunuz ya da demokrasi mi öğretiyorsunuz, bunun bir önemi yok. Ben şahsen kamu maliyesi ve vergi sistemi hakkında ders veriyorum. Özel uzmanlık alanım değil. Biz vergi hukuku kliniğinden oldukça uzağız, insan hakları kliniğine daha yakınız. Kendi disiplinimde insan hakları alanında uzmanlaşmış olmam gerekmiyor ama şimdi uzmanlaşıyorum çünkü klinik hukuk eğitimine ilgi duyuyorum ve fakültemde bu sistemi benimsemeye daha fazla istekliyim. Dolayısıyla önemli olan, bu alanda uzmanlaşmış olmaktan ziyade klinik hukuk eğitiminin iyi yönde bir değişim sağlayacağına ikna olmuş olmak. Bir sonraki bileşen yönetim ve burada 2 tür yönetim söz konusu; fakülte ve üniversite yönetimi. Eğer bunlar ikna olmamışsa durum zorlaşır. Aslında yönetim bir engel değil çünkü her zaman ikna oluyorlar. Ancak sabah rektör yardımcısından da dinlediğimiz gibi, üniversite ve fakültenin bunu desteklemesi yetmiyor, aynı zamanda bir zaman çizelgesi koymaları ve fiiliyata geçirmeleri gerekiyor. Üçüncü bileşen öğrenciler ve en önemli bileşen de bu çünkü eğer öğrenciler ilgilenmezse fazla yol alamazsınız. Açıkçası ben ilgilenmeyen bir öğrenci görmedim. Klinik hukuk eğitimi deneyiminin olgunluğundan bahsederken her zaman öğrencilerin profesörlerden daha olgun olduğunu söylerim. Deneyime kucak açmaya profesörlerden daha fazla hevesliler. Eğitimleri için buna ihtiyaçları olduğunu anlıyorlar. Doktor Mattar, bunu söylediğimi profesörlere söylemeyin lütfen ama yaşlı bir köpeğe yeni numaralar öğretemezsiniz, maalesef bu böyle. Eğer merak duymuyorlarsa ilgilenmeleri çok zor olacaktır. Dördüncü bileşen para. Rektör yardımcısından bu sabah duyduğum kadarıyla zengin bir üniversite olduğunuz anlaşılıyor. Dolayısıyla finansmanla ilgili sorunlarınızın olmaması gerekir.

Size engellerden bahsetmek ve karşılaştığımız ve sizin de karşılaşabileceğinizi düşündüğüm sorunlara değinmek istiyorum. Karşımıza çıkan ilk sorun bunu kredili mi yapacağız seçmeli mi meselesiydi. Aslında bunu kredili bir ders yapınca daha elle tutulur, daha gerçekçi oluyor ama müfredatta karşımıza o kadar fazla engel çıktı ki şu an hala kredili değil seçmeli bir ders olarak veriyoruz. Arap ülkelerindeki medeni hukuk sisteminde bir sorunumuz var. Müfredata eklenecek bir dersin ya özel hukukta ya da kamu hukukunda yer alması gerekiyor. Klinikler böyle değil. Bir eğitim yöntemi, içerik değil. O halde özel mi yapacağız, kamu mu? İşimizin çoğu insan hakları alanında ve bu da kamu hukuku bölümünde. Dolayısıyla benim alanıma daha yakın ve bu biraz yardımcı oldu. Ama özel mi yapacağız, kamu mu? Etrafından dolaşmaya çalıştık. Yine, burada önemli olan konunun kendisinden ziyade bunu benimsemeye istekli olan profesörler.

Peki, hangi alanda başlamak ve devam etmek gerek? Örneğin insan hakları. Kliniklere ilk başladığınızda insan hakları ile başlamak genellikle daha iyidir çünkü herkes bununla ilişkilenebilir. STK’lar ki bunlar genellikle klinik hukuk eğitiminin paydaşlarıdırlar, buna daha fazla ilgi duyarlar. Dolayısıyla insan hakları ile başlayabilirsiniz. Para meselesine gelince, ücretli bir ders mi olacak yoksa gönüllü mü ve kimin için? Dürüst olmak gerekirse öğrenciler, kendilerine para ödenip ödenmemesini önemsemiyorlar. Buna önem vermiyorlar. Sorun profesörlerde. Bu gönüllü hizmeti sunmak istiyorlar mı? Ürdün’de sistem profesörlerin klinik hukuk eğitimi için ücret almasını desteklemiyor. Dolayısıyla nasıl devam edeceğiz, çünkü kredili bir ders olmadığı sürece bunun için bir ücret alamıyorlar. Bazı durumlarda, yani yönetim sizin tarafınızda olduğunda ve bunun gerçekleşmesini istediğinde, size “Dinle, sana bir ücret ödeyemem ama ders yükünü azaltabilirim. Dolayısıyla sömestr başına 12 saat ders yerine sana 9 saat ders veririm ve kalanını danışmanlık olarak sayarım. Aynı bir araştırmacıya, lisansüstü öğrencisine danışmanlık yapıyormuş gibi” diyorlar. Bu şekilde olabilir. Bu bizde kısmen işe yaradı. Dekan, profesörlerin ders yükünü azaltma yetkisine sahip olduğu için, eğer deneyime yeni başlıyorsanız ve bunu kredili bir ders olarak yapamıyorsanız, belki de profesörlerin ders yükünü azaltarak yapabilirsiniz.

Finansman meselesine gelince, sanırım sizin STK’lardan çok fazla kaynak aramanıza gerek yok. Bu çok büyük bir sorun gibi görünmüyor. Ama şayet fon alacaksanız da size tavsiyem bunu şartlı olarak almamanızdır çünkü STK’lar size ancak şu konuyla ilgilenirseniz para verebiliriz diyebiliyorlar. Benim derslerim her zaman tartışmalı konular üzerine geçer. Güncel meselelerde öğrencileri derse çekmek her zaman daha kolaydır. Örneğin Türkiye’de şu andaki güncel mesele Taksim Meydanı’ndaki insanlar. Bu tür konular aynı zamanda demokrasi hakkında, insan hakları hakkında öğrendiğimiz her şeye temas eder. Biz profesörler bu tür konularla ilgili beyanatlar vermeye, hükümete ve insanlara hitap etmeye veya bununla ilgili bir şeyler yapmaya öyle istekli oluyoruz ki. Ama bunun gibi kritik bir zamanda ve de bu işe yeni başlarken, hükümeti ya da baroları aleyhinize döndürecek tartışmalı konulardan kaçının. Dolayısıyla, insanları size karşı provoke edebilecek konulardan ziyade daha az tartışmalı, halkın sosyal ihtiyaçlarına yakın konularla başlamak daha iyi.

Bir başka konu da ücretsiz hizmet meselesi. Dürüst olmak gerekirse Türkiye’deki kültürü bilmiyorum. Türkiye’de ücret almayan avukatlar sistemiyle ilgili bir fikrim yok. Ürdün’ü ve Ortadoğu’daki ülkelerin çoğunu biliyorum. Bizde ücretsiz hizmet kültürü yok. Size bununla ilgili kısa bir örnek anlatayım. 4 yıl önce bir hukuk firması ile bir tür klinik açmak için kontrat imzaladık. Bu hukuk firması aynı zamanda STK olarak da faaliyet gösteriyordu ve ihtiyaç sahiplerine adli yardım sunuyordu. Bizim kontratı imzalamamızdan sonraki gün baro bu hukuk firmasının yöneticisini ihraç etti. Kendisini ihraç etmelerinin nedeni kadının belli ki onlardan parça koparmasıydı. Aslına bakılacak olursa davaları ücretsiz olarak alıyordu. Ama kararda kadını bu yüzden ihraç ettiklerini söylemediler. Yabancı STK’lardan fon aldığını ve bunun baro kanununa aykırı olmasından dolayı ihraç ettiklerini söylediler. Barodan ihraç edildiği için öğrencilerimizi de eğitemedi. Dolayısıyla bizim iyi çalışma yapmayı sürdürmenin başka bir yolunu bulmamız ve baronun etrafından dolaşmamız gerekiyor çünkü baro bizimle hiçbir şekilde ortak hareket etmiyor. Ama öğrenciler, bizim öğrencilerimiz ücretsiz hizmet kültürüyle daha tanışık. Aynı zamanda bu, Türkiye’de sistemin nasıl çalıştığını bilmiyorum dediğim gibi ama, özel okullardan gelen çocuklar ve devlet okullarından gelen çocuklar arasında da farklılık gösteriyor. Özel okullardan gelen öğrenciler ücretsiz hizmete, gönüllü yaklaşıma daha alışkınlar. Devlet okullarından gelen öğrenciler ise bu sistemden fazla haberdar değiller. Dolayısıyla nasıl çalıştığımızı özel okullardan gelen öğrencilere açıklamak daha kolay oluyor.

Motivasyon. Çalışanları nasıl motive etmek gerekir? Öğrencileri nasıl motive etmek gerekir? Yönetimi nasıl motive etmek gerekir? Daha önce de belirttiğim gibi yönetim sorun değil, sizi genellikle destekliyorlar. Öğrenciler de sorun değil. Bazen üzerinde yaptıkları aktivite hakkında bir şeyler yazan bir kağıt parçasıyla mutlu oluyorlar, televizyonun üstüne koyuyorlar. Esas sorun çalışanları motive etmek ve bunun tek yöntemi de ya ücret ödenmesi ya da çalışma saatlerinin azaltılması. Bu resim bizimle çalışmak için gönüllü olan öğrencilerin yaptıkları işe takdirlerimizi sunmak için geçen Haziran’da yaptığımız seremoni sonrasında çekildi. Buradaki öğrenciler klinikte çalışan öğrencilerden sadece bir kısmı. Güven eksikliği pek çok kişi tarafından kullanılan büyük bir bahane. Başta yeni eğitim yöntemleri öğrenmeye hevesli olmayan hukuk profesörleri tarafından kullanılıyor. Bize “Bu işte öğrencilere güvenebilir misiniz? Davalarda öğrencilere nasıl güveniyorsunuz?” diye soruyorlar. Baro da aynı güven eksikliğiyle yaklaşıyor. Yönetimin yine bir sorunu yok. Yardım programına başladığımızda, meslektaşlarımdan birinin çok eleştirel olduğunu hatırlıyorum. Bana “Bu işe yaramaz öğrencilerin bir değişim yaratabileceği hakkında beni ikna etmeye mi çalışıyorsun?” dedi. Ben de ona “Belki sen ikna olmadın ama Amerika’daki saygın üniversitelerden biri olan Yale Üniversitesi’nin Hukuk Fakültesi Dekanı onlara teşekkür mektupları ve takdir belgesi gönderecek kadar ikna olmuş durumda ve 20 yıllık eğitim hayatında böyle bir şeyi elde edebileceğini hiç sanmıyorum” dedim. İlk önce bundan hoşlanmadı ama sonrasında bana geldi ve “Benim de bir tane edinmem mümkün mü?” diye sordu. Ben de “Hayır, değil dedim.” Belki buna inanmayacaksınız ama öğrencilerin her zaman daha olgun, daha açık ve daha hevesli olduklarını düşünüyorum. Bunu denerseniz, deneyimi olumsuzdan ziyade olumlu yöne doğru nasıl değiştirdiklerini göreceksiniz. Bunu yapabilirler mi? Elbette yapabilirler. Kesinlikle yapabilirler. Bunu yapacak iradeye ve zekâya sahipler. Ortadoğu’ya bakın ve neler yaptıklarını görün. Böylece bu değişimi gerçekleştirecek kadar güçlü olduklarının farkına varabilirsiniz. Halkta herhangi bir güven eksikliği var mı? Iraklı mültecilerden birinin bir öğrencimle konuşmasını hatırlıyorum. Beni tamamen görmezden gelmişti. Ben de aynı toplantıdaydım ve benim bu işten sorumlu profesör olduğumu biliyordu. Buna rağmen öğrenciye gitti ve onunla içten bir şekilde konuştu. Neredeyse elini öpecekti çünkü öğrenci onun hayatını kurtarmıştı. Dolayısıyla beni, Dekanı ve diğer herkesi görmezden geldi. Halkın içinde öyle bir itibar tesis ettik ki, insanlar birbirlerine kliniğe gitmelerini önermeye başladılar ve bu çok güzel bir şey.

Şimdi sokak hukuku yaklaşımından bahsetmek istiyorum. Baro ile aramızda bir sorun vardı ve bunu çözmemiz gerekiyordu. Klinik hukuk eğitiminden vazgeçemezdik. Dolayısıyla da çıkış planımız sokak hukuku kliniğiydi. Böylece sokak hukuku kliniğini başlattık. Buna aslında 2 yıl önce başladık ve sonrasında daha resmi hale geldi. Sokak hukuku kliniği pek çok idari kısıtlamanın etrafından dolaşabileceğiniz iyi bir manevra. Baroyla ya da Adalet Bakanlığı’yla çatışmak zorunda kalmıyorsunuz. Profesörlerle çatışmak zorunda kalmıyorsunuz.

Bunun yanı sıra bir de denetim meselesi var. Nasıl denetim yapılmalı? Tecrübelerime göre bir kliniğin en çok dikkat edilmesi gereken hususu denetim ve bunu nasıl halledeceğiniz. Bir profesör alabilirsiniz, akademik kadronuza bağlı. Eğer akademik kadronuz genişse gönüllü olan insanlara sorabilirsiniz. Bu gönüllüleri eğitebilirsiniz. Bu kişiler eğitim kurslarına katılabilirler, Amerika gibi başka bir ülkeye gidip yeni deneyimler edinebilirler ve sonrasında kliniğe dönüp denetmenlik yapabilirler. Ama bizim böyle bir lüksümüz yok. Benim yöntemim, kendi üniversitemde, orta seviyede eğitim almış insanları işe almak. Örneğin eğitim alanında kalmak isteyen ama yüksek eğitim alanında yer bulamayan bir LL.M mezunu araştırma görevlisi olarak işe alınabilir ve denetmenlik görevini yapabilir. Yalnız bu şekilde denetmen sayınız sabit oluyor. Klinik hukuk eğitiminde fazla ilerleyemiyorsunuz.

Sürdürülebilirlik her zaman önemli bir konu. Eğer bütün bileşenleriniz varsa bunu başarabilirsiniz. Ama eğer yoksa bir ofis tutup buna klinik deseniz de bu yeterli değil. Altyapının bir kısmı da çalışanlar. Mekanın, öğrencilerin, sistemin ve pek çok insanın olması gerekir. İnsanlar ya akademik kadrodur ya da denetmen olarak kimi işe aldıysanız onlardır. Yine belirttiğim gibi, sokak hukuku klinikleri kolaylıkla ayakta tutulabilir. İdare etmesi daha kolay bir deneyim. Ürdün Üniversitesi’ndeki kliniğimiz sokak hukuku kliniği, fotoğrafını görebilirsiniz. Bu Iraklı mültecilerin kliniği ve bu da yine bir klinik. Mülteciler anlatıyor, öğrenciler mültecilerle konuşuyor ve notlar alıyor. Bu da sokak hukuku kliniğinin insan ticareti ile ilgili bölümü. Öğrenciler bu konuda önce kendi sunumlarını yaptılar, sonra da halkın içine gidip insanlara insan ticareti ile ilgili bilgi vermeye, toplumu bilinçlendirmeye başladılar. Ve bizim de şaşırdığımız yan ürünlerden bir tanesi şu ki, yasalarımızı eleştirmeye başladılar. Bizdeki insan ticareti ile ilgili kanunun uygulanması sonucu çıkartılan mahkeme kararlarını buldular ve mahkemeleri ve yasaları eleştirmeye başladılar. Kanun hakkında konuşmak için buluşmaya, hâkimlerin kanun maddelerini gerektiği gibi uygulayıp uygulamadığına bakmaya başladılar. Böyle olacağını beklemiyordum ama gerçekten çok iyi bir iş çıkarıyorlar. Ve sokak hukuku kliniği deneyimini yaşayan öğrencilerin güçlenme dereceleri öyle güçlü ki, bir sömestr içinde kelimenin tam anlamıyla insanlarla konuşmaktan korkan utangaç öğrencilerden, her türlü şeye dahil olabilen, kamu görevlileriyle konuşabilen ve gerektiğinde onlara karşı çıkabilen öğrencilere evrildiklerini görebiliyorsunuz. Yine bazı fotoğraflar var. Kelimelerden ziyade fotoğrafik yapmayı daha çok seviyorum. Hepsi bu kadar.]