İ Ç İ ndek I l e r cilt I ab müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı
Mali Hizmetler Dışındaki Hizmetler
Yüklə 7,49 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yıllar Tarım Sanayi
- Yıllık, 1987 Üretici Fiyatlarına Göre, Milyar TL
- Gelişme Hızı (yüzde)
- Kaynak: DİE (*)
- Uluslararası Hizmet Ticareti ve Türkiye
- Türkiyenin Cari İşlemler Dengesi İçinde Hizmet Ticareti
- II. AB müktesebatı ile Türk mevzuatı karşılaştırması ve yapılması gereken değişiklik ve yeniliklerin uygulamaya geçirilmesi için alınması gereken önlemler
4.4.1.2Mali Hizmetler Dışındaki Hizmetler
Hizmetler sektörünün Türkiye ekonomisindeki önemi Türkiye'de hizmetler sektörü ekonominin en büyük sektörü konumundadır. Aşağıdaki tablodan da izlenebileceği gibi hizmetlerin ekonomideki payı son yıllarda yüzde 57-59 düzeylerinde istikrar kazanmıştır. Ana Sektörler ve GSMH
Sektör Payları (Yüzde)
Büyüme Hızları (Yüzde)
Kaynak: DİE Hizmetler sektörü ülkemizde 1965-1980 döneminde yılda ortalama yüzde 6,2, 1980-90 döneminde yüzde 5,1, 1990-1998 arasında ise yüzde 5,4’lük bir hızla büyümüştür. Sektörde en büyük gerileme bir kriz yılı olan 1994’de yaşanmış olup(yüzde – 7,6), bu düşüş aynı yılda GSMH’da ortaya çıkan düşüşten (yüzde – 6,1) büyüktür. Hizmetler sektörünün alt sektörlere göre yapısı ise aşağıdaki tablodan izlenebilir
Kaynak: DİE (*) Dış alem faktör gelirleri hariç Tablodan da görüleceği gibi geniş tanımıyla ticaret, hizmetler sektörünün en önemli alt dalını GSMH içinde yüzde20.3 lük bir payla oluşturmakta, onu yüzde12.7 ile ulaştırma ve haberleşme izlemektedir. Bu oranlar, gelişmiş ekonomilere ait UNCTAD-Dünya Bankası Kaynaklı rakamlarla karşılaştırıldığında şunlar söylenebilir:
Uluslararası Hizmet Ticareti ve Türkiye Dünya Ticaret Örgütü'nün 1998 yılı istatistiklerine göre, Türkiye 1997 yılında 19,2 milyar Dolar tutarında hizmet ihraç etmiş, buna karşılık 8,1 milyar Dolarlık hizmet ithalatı gerçekleştirmiştir. 1975 yılında hizmet ihracatında dünyada otuz altıncı sırada yer alan Türkiye, 1990'da yirmi üçüncü 1998' de ise on yedinci sırada yer almıştır. 1980'li yıllarda ve 1990'ların başlarında özellikle turizm sektörünün gelişmesinden kaynaklanan bu olgu Türkiye'yi dünyanın başlıca hizmet ihracatçıları arasına sokmuştur. Türkiye'nin 1997 yılında dünya hizmet ihracat ve ithalatlarındaki payı sırasıyla yüzde 1,5 ve yüzde 0,6'dır. Türkiye uzun süre hizmet ithalatında ilk kırk ülke arasına girmemiş, 1997 yılında ise otuz üçüncü sırada yer almıştır. Türkiye dünyanın hizmet ticareti bilançosu fazla veren ülkeleri arasındadır. Türkiye'nin Cari İşlemler Dengesi İçinde Hizmet Ticareti
Kaynak: TCMB DTÖ verilerine göre, dünyanın belli başlı kırk altı ülkesinin toplam ihracatının yüzde 19,3' ü ticari hizmetlerden oluşurken, Türkiye için bu oran yüzde 28,4' tür. Hizmet ithalatı açısından söz konusu oranlar sırasıyla yüzde 19,6 ve yüzde 12,3' tür. Bu durum Türkiye' nin dünya ortalamasının üzerinde bir ihracatçı ve dünya ortalamasının altında bir ithalatçı olduğunu kanıtlamaktadır. Türkiye' nin hizmet ihracatı içinde ilk sırayı alan turizm gelirinde 1980-1995 döneminde yaklaşık dört kat, 1988-1998 yılları arasında ise üç katın üzerinde bir artış kaydedilmiştir. Aynı süre içinde turizm giderlerinin kaydettiği artış ise yüzde 490' a yakındır. Turizmi izleyen gelir kalemi inşaattır. Bu alanda Türk firmaları uluslararası sözleşmelerin yaklaşık yüzde 9' una sahiptir. İnşaat sektörünün arkasında taşımacılık üçüncü gelir kaynağı olarak gelmektedir. Deniz taşımacılığında Türkiye sahip olduğu kapasite ile on yedinci sırayı almaktadır. 1984 yılından beri Türkiye’nin dış ödemeler bilançosunun karşılıksız (tek-yanlı) transferler hesabına kaydedilen işçi gelirleri ise 1988 yılında 1.865 milyon Dolardan 1998’de 5.397 Dolara yükselmiştir. Söz konusu dönemde gerçekleşen artış yüzde 189,4 düzeyindedir. Uluslararası Hizmet Ticaretinin Serbestleştirilmesi ve Türkiye Hizmet ticaretinin serbestleştirilmesi Türkiye açısından önemli bir konudur. Bunun başta gelen nedeni 1998 verilerine göre hizmetler sektörünün GSMH içinde yüzde 59,3'lük bir paya sahip olmasıdır. Ayrıca Türkiye, DTÖ istatistiklerine göre ticari hizmetler ihracatında yüzde 1,5'lik bir payla dünyada on yedinci sırada, ticari hizmetler ithalatında ise yüzde 0,6'lık bir payla otuz üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ile AB arasındaki Ortaklık Anlaşmalarının Türkiye ile AB arasında yerleşme ve hizmet edimi serbestisi üzerindeki kısıtlamaların tedricen kaldırılmasını ve bu işlemin sıra, süre ve usüllerinin Ortaklığın karar organı olan Ortaklık Konseyince belirlenmesini öngörmesine karşın, 1990’ların ilk yarısına kadar bu konuda bir gelişme olmamıştır. Gümrük birliği sürecinin tamamlanmasına ilişkin çabaların yoğunluk kazanmaya başladığı 1992 yılında Ortaklık Konseyinde varılan mutabakat uyarınca ve Türkiye’nin isteği doğrultusunda, Gümrük birliğinin işleyiş kurallarını belirleyecek OKK taslağında, Topluluk ile Türkiye arasında yerleşme hakkı ve hizmet edimi serbestisinin tedricen gerçekleştirilmesi ile ilgili bir bölüme de yer verilmesi üzerinde mutabakat sağlanmıştır. Bu karar doğrultusunda Kasım 1992’den başlayarak, AB tarafı ile ana sektörler itibarıyla yerleşme hakkı serbestisi ve hizmet ticareti alanında Topluluk içinde ulaşılan entegrasyon düzeyi ile mukabil Türk mevzuatı konusunda araştırıcı görüşmelerde bulunulmuştur. Bu sektörler şunlardır:
Yapılan bu çalışmalar sonucunda taraflar, aralarında yerleşme hakkı ve hizmetlerin serbest dolaşımına ilişkin kısıtlamaların aşamalı olarak kaldırılması konusundaki yasal çerçeveyi belirleyen taslak metinler hazırlamışlar, ancak AB Bakanlar Konseyinin, Türkiye’de gerçek kişilere AB’de yerleşme ve hizmet sunma serbestisi tanınmasını reddetmesi nedeniyle bu konu 1994 yılının sonunda askıya alınmış ve gümrük birliğinin işleyiş kurallarını düzenleyen 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayılı OKK’da yer almamıştır. Ancak söz konusu kararın ekinde yer alan “AB-Türkiye OKK Taslağı”nda taraflar arasında ulaştırma ve telekomünikasyon alanlarında işbirliği yapılması öngörülmüştür. Bu arada Türkiye, Uruguay Round sonucunda, 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütünü kuran Anlaşmanın ekinde yer alan ve hizmetlerin liberalizasyonu amacıyla imzalanan “Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS)”na taraf olmuş ve aşağıda sayılan hizmet sektörlerinde taahhütte bulunmuştur:
Türkiye’nin özel taahhütleri GATS’ın sektörel sınıflandırma listesinde yer alan yüz elli beş hizmet faaliyetinden yetmiş ikisine tekabül etmektedir. Listelenmeyen hizmetler için bir inceleme yapıldığında, mesleki hizmetlerde bazı hizmet dallarının Türk vatandaşlarına bırakılması nedeniyle (doktorluk, diş hekimliği, veterinerlik, hemşirelik gibi) taahhütte bulunulmadığı, bazı sektörlerde ise (Araştırma Geliştirme Hizmetleri, Gayrimenkul Kiralama Hizmetleri, Dağıtım Hizmetleri gibi) genel olarak bu hizmetlere ilişkin, özel olarak da yabancıların bu pazara girişini düzenlemeye yönelik mevzuatın bulunmaması nedeniyle taahhütte bulunulmadığı, iç su taşımacılığının kabotaj nedeniyle yabancılara kapalı olması ve uzay teknolojisi gibi sektörlerde de ülkemizde uygulama alanı bulunmadığından taahhütte bulunulmadığı görülmektedir. Türkiye ile AB arasındaki yerleşme hakkı ve hizmetlerin serbest dolaşımına ilişkin kısıtlamaların kaldırılması konusu, AB Komisyonu’nun Türkiye ile ilişkileri geliştirmeyi amaçlayan 4 Mart 1998 tarihli “Türkiye İçin Avrupa Stratejisi” metninde tekrar gündeme getirilmiş, Türkiye de taraflar arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi için kendi hazırladığı 22 Temmuz 1998 tarihli strateji metninde bu konuya prensipte son derece olumlu yaklaşmıştır. Bu bağlamda, Türkiye-AB Ortaklık Konseyinin 11 Nisan 2000 tarihinde Lüksemburg’da yapılan toplantısında, taraflar arasında hizmetlerin ve kamu alımlarının serbestleştirilmesine yönelik müzakerelere eş zamanlı olarak başlanması yönünde karar alınmıştır. Taraflar arasındaki görüşmelerin yasal zeminini, GATS’ı imzalayan ülkelerin kendi aralarında hizmetlerin liberalizasyonu konusunda daha ileri entegrasyonu öngören anlaşmalar akdetmelerine olanak veren V. maddesi oluşturmaktadır. Müzakerelerin ilk turu, hizmetler alanında 17 Ekim 2000 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Bu müzakerelerde Türkiye’nin pozisyonunun belirlenebilmesi, öncelikli ve avantajlı sektörlerin tespiti amacıyla, DPT ve Hazine Müsteşarlıkları koordinasyonunda yedi Alt Komite oluşturulmuş olup, sözkonusu Alt Komiteler çalışmalarına başlamıştır. Turizm Çevre, ulaştırma, KOBİ’ler, tüketici hakları, vergi, sosyal politikalar gibi çeşitli alanlardaki düzenlemelerden etkilenen bir hizmet sektörü olan turizme ilişkin ortak bir AB politikası bulunmamaktadır. Türkiye, esasen üyesi bulunduğu Dünya Turizm Örgütü, OECD Turizm Komitesi, Uluslararası Sosyal Turizm Bürosu (BITS), Uluslararası Turizm Birliği (AIT), Avrupa Seyahat Komisyonu (ETC), Uluslararası Kongreler ve Toplantılar Birliği (ICCA) gibi diğer uluslararası kuruluşlar tarafından da benimsenen sürdürülebilir turizm, turist güvenliği, hizmet kalitesi, bölgesel gelişmeye ve istihdama katkı gibi standart ve ilkeleri mevzuatına yansıtmaktadır. Turizm Bakanlığınca yürütülmekte olan yeniden yapılandırma çalışmalarında AB ile uyum, tüketici haklarının korunması, seyahat acentelerinin niteliğinin artırılması, tanıtımın turizm yaratıcı niteliğe kavuşturulması, profesyonelliğin yerleştirilmesi, bürokrasinin azaltılması kriterleri göz önünde bulundurulmuştur. Bu kapsamda hazırlanan KHK Bakanlar Kuruluna sunulacaktır. Diğer taraftan, 507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununda, AB’nin hizmetlerin serbest dolaşımı müktesebatı kapsamında yer alan toptan ve perakende alanda hizmet sunan esnaf ve sanatkarlarla ilgili mevzuat açısından genel olarak kısıtlayıcı bir hüküm bulunmamaktadır. Belirli mesleklerde mesleki eğitime tabi tutulanların belgeleri Milli Eğitim Bakanlığı, diğer mesleklerde de Esnaf Sanatkarlar Odaları tarafından verilmektedir.
İlgili AB müktesebatı listesi Cilt II’de verilmektedir.
Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ,Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı
Hizmet ticaret anlaşması kapsamı doğrultusunda AB müktesebatı üstlenilecektir.
Hizmetlerin serbest dolaşımı kapsamındaki ilgili Türk mevzuatının AB müktesebatına uyumu çalışmaları sürdürülmektedir. "Üye Devlet vatandaşları için yerleşme hakkı ve hizmet sunumu serbestisine ilişkin olarak hareket ve ikamet üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması" konusundaki AB müktesebatına uyum büyük ölçüde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanmış bulunan "Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Tasarısı”nın yasalaşması ile gerçekleşmiş olacaktır. Bağımsız çalışanların (self-employed persons) Türkiye’de iş kurması hakkında kısıtlamalar mevcuttur. Türk mevzuatına göre bu kişiler hiçbir ekonomik faaliyette bulunamamakta; yatırım yapmaları veya ticari faaliyette bulunabilmeleri için limited veya anonim şirket kurmaları gerekmektedir. Ayrıca, şirket kurmak ve/veya şube açmak için en az 50.000 ABD Doları karşılığı Türk Lirası sermaye gerekmektedir. Yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’de faaliyette bulunabilmeleri için de Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğünden izin almaları gerekmektedir. Mevzuat uyumu konusunda hazırlanmış olan ve 6224 sayılı “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu”nu yürürlükten kaldıracak “Yabancı Sermaye Kanunu” tasarısı TBMM’ye sevkedilmiş olup, tasarı ile izin prosedürünün kaldırılıp, yerine kayıt sistemi getirilmesi öngörülmektedir. "Kişisel verilerin korunması" alanındaki AB müktesebatına uyum için de Adalet Bakanlığınca bir yasa tasarısı hazırlanmış bulunmaktadır. Erkek ve kadın çalışanlara (serbest meslek ve tarım dahil) eşit muamele ilkesini ve serbest çalışan kadınların hamilelik ve doğum döneminde korunmasını öngören AB Müktesebatına uyum için de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanmış bulunan Sosyal Güvenlik Kanun Tasarısının yasalaşması gerekmektedir. Türk mevzuatının ilgili AB müktesebatı ile uyuşmadığı ve uyum gerektiren alanlar özellikle tarım sektörü, toptan satış, ticari aracılar sanayi ve küçük esnaf sektörüdür. Buna ek diğer alanlar ise, madencilik ve taş ocakçılığı, gıda üretimi ve içecek endüstrisi, petrol ve doğal gaz arama, emlakçılık, restoran, kafe, taverna ve konaklama ve otelcilik, perakende satış, berberlik, toptan kömür ticareti, aracılık faaliyetleri de dahil olmak üzere toksik maddelerin üretimi, ticareti ve dağıtımı ve bu maddelerin profesyonel olarak kullanımı, seyyar satıcılık ve ticari acentelikler konularında serbest çalışan kişilerle ilgilidir. Esnaf ve Sanatkarlarla ilgili olarak, 507 ve 3308 sayılı Kanunlarda bir değişikliğe ihtiyaç bulunmamakla birlikte, AB mevzuatında detaylı olarak verilen hususlar yönetmelikler ile düzenlemeye tabi tutulabilir. Ayrıca, genel olarak Yabancı Sermaye Mevzuatı, Türk Ticaret Kanunu ve Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanunda yapılması gereken değişikliklerle birlikte 507 ve 3308 sayılı Kanunlara göre çıkarılabilecek yönetmelikler değerlendirilmelidir.
Mali hizmetler dışındaki hizmetlerin serbest dolaşımı alanındaki çalışmaların koordinasyonu, bu alandaki kamu kurum ve kuruluşlarının çokluğu da dikkate alınarak, diğer konularda olduğu gibi Avrupa Birliği Genel Sekreterliği tarafından yürütülecektir. Bu aşamada, başka bir kurumsal yapıya ihtiyaç bulunmamaktadır.
Öğrencilerin yerleşme hakkı, ormancılık ve kerestecilik, taşıma ve seyahat acenteleri, toksik ürünlerin ticareti ve dağıtımı ve film endüstrisi alanlarındaki AB müktesebatına mukabil Türk mevzuatı bulunmamaktadır. Bu alanda yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
Hizmetler ve hizmetlerin serbest dolaşımı alanında geniş çaplı bir eğitim faaliyeti zorunludur.
Esnaf ve Sanatkarlarla ilgili olarak mevzuat değişikliği çalışmalarının Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinatörlüğündeki “Mevzuat Komisyonu” tarafından yürütülmesi öngörülmüş olup, bu komisyonun işlerlik kazanması durumunda, AB müktesebatı ile uyum konusunda orta vadeye ilişkin bir çalışma programı ve takvimi hazırlanabilecektir. Yüklə 7,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||