Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

İlkin proqramın kompüter dilinə çevrilməsi və sazlanması.
Bu mərhələdə 
proqramlaşdırma dilində yazılmış ilkin proqram kompüter dilinə çevrilir. Bu iş 

---

40 
40 
translyator adlanan proqram vasitəsilə yerinə yetirilir. Bu zaman ilkin proqramda 
buraxılmış morfoloji və sintaksis səhvlər aşkar edilib, proqramçıya çatdırılır, 
səhvlər aradan qaldırıldıqdan sonra tərcümə prosesi davam etdirilir və kompüter 
dilində proqram alınır. Bu proqrama mütləq və ya işçi proqram deyilir. Bu 
proqramın düzgün işləməsini yoxlamaq məqsədilə yoxlama misalında o, sınaqdan 
çıxarılır. Proqramdakı məntiqi səhvlərin aşkarlanıb, aradan qaldırılması prosesinə 
proqramın sazlanması deyilir. 
İşçi proqramın icrası, nəticələrin alınması və təhlili.
Proqram sazlandıqdan 
sonra o, müxtəlif ilkin verilənlər dəsti üçün bir neçə dəfə icra olunur, alınmış nəticə 
mütəxəssis və məsələni qoyan istifadəçi tərəfindən təhlil olunur. əgər təhlil 
prosesində nəticələr istifadəçini tan təmin etmirsə, o, yeni tələblər qoya bilər və ya 
əvvəlki, tələblərdə dəyişiklik edə bilər. Bu halda yeni tələblərin xarakterindən asılı 
olaraq məsələnin qoyuluşunda, alqoritmdə və ya proqramda müəyyən dəyişiklik 
edilir. Uzun müddət istifadə olunan proqram kompüterin xarici yaddaşında ( 
diskdə) hazır proqram kimi saxlanılır. Proqrama istifadəçi üçün təlimat da əlavə 
olunur.
Alqoritm riyaziyyatın mühüm anlayışlarından biri olub, hələ kompüter 
yaranmamışdan əvvəl mövcud idi. Çoxrəqəmli onluq ədədlər üzərində hesab 
əməllərinin aparılması qaydaları ( alqoritmləri) ilk dəfə IX əsrdə özbək 
riyaziyyatçısı Əl-Xarəzmin tərəfindən verilmişdir. Alqoritm termini də məhz 
bu riyaziyyatçının adı ilə bağlıdır.
Ümumi şəkildə desək, alqoritm məsələnin həll yoludur, yəni məsələnin 
həllini təmin edən formal qaydalar sistemidir. Məsələnin kompüterdə həlli 
baxımından alqoritm axtarılan cavabların alınması üçün məsələnin verilənləri 
üzərində icra olunan hesabi və məntiqi əməllər ( mərhələlər) ardıcıllığıdır. Bu 
mərhələlərdə uyğun olaraq hesab və müqayisə əməlləri yerinə yetirilir. 
Müqayisənin nəticəsindən asılı olaraq bu və ya digər mərhələnin icrasına keçilir. 
Alqoritm həll olunan məsələnin xarakteri ilə bağlı olduğu üçün onun 
yaradılmasında ümumi qaydalar yoxdur. Lakin hər bir alqoritm tərtib edilərkən 

---

41 
41 
onun müəyyən tələblərə cavab verməsi nəzərə alınmalıdır. Bu tələblərə alqoritmin 
xassələri deyilir. Alqoritmin aşağıdakı xassələri vardır: 
1.
Müəyyənlik. Alqoritmin tərtibi məsələnin həllini ardıcıl yerinə 
yetirilən mərhələlərə bölmək deməkdir. Bu zaman əvvəlki mərhələlərin nəticələri 
sonrakı mərhələdə istifadə oluna bilər. Əsas tələb ondan ibarətdir ki, hər bir 
mərhələnin məzmunu və mərhələlərin yerinə yetirilmə ardıcıllığı müəyyən 
olmalıdır. Bu alqoritmin müəyyənlik xassəsini təşkil edir. 
2.
Kütləvilik. Bu xassədə iki tələb nəzərdə tutulur: 
a). müəyyən məsələnin həlli üçün qurulmuş alqoritm həmin tipdən olan 
bütün məsələlərin həlli üçün yararlı olmalıdır; 
b). alqoritm elə təsvir olunmalıdır ki, ondan hamı istifadə edə bilsin. 
3. Alqoritm diskret olmalıdır, yəni hesablama prosesi əməllər ardıcıllığına 
bölünməlidir. 
4. Nəticəvilik. Alqoritmdəki mərhələlərin və onları təşkil edən 
əməliyyatların sayı sonlu olmalıdır ki, onların yerinə yetirilməsi axtarılan 
nəticəyə gətirib çıxara bilsin. 
Alqoritmdəki hesab əməlləri arasındakı məntiqi əlaqələr kompüterin qəbul 
edə biləcəyi şəkildə verilməlidir. Həmin əlaqələr çox vaxt bu və ya digər 
hesablama addımlarının seçilməsini təyin edən müəyyən şərtlərin 
yoxlanması şəklində ifadə olunur. Məntiqi şərtlər içərisində aşağıdakılar 
xüsusi yer tutur, çünki onların yaranması hesablama prosesinin normal 
gedişinə imkan vermir: 
-
hesablamada mütləq qiymətcə kompüterdə təsvir oluna biləcək maksimal 
ədəddən böyük ədədin alınması; 
-
sıfırın və ya mənfi ədədin loqarifmalarının hesablanması; 
-
mənasız hesablamaların aparılmasına cəhd göstərilməsi ( məsələn, 
1

x
olduqda, arcsin(x) və ya arccos(x) –in hesablanması). 
3.