I mövzu: Mədəniyyətşünaslığın predmeti Plan: Mədəniyyətşünaslığın elm kimi formalaşması

Maarifçilik dövrünün mədəniyyəti. XVII əsr ictimai fikir tarixinə Maarifçilik dövrü kimi, zəka əsri kimi daxil olmuşdur. Zəka və Maarif dövrün əsas şüarlarıdır. Fransa Avropa həyatının hegemonuna çevrilir, maarifçi ideyalar İngiltərə, Almaniya, İtaliya, Rusiyanı bürüyür. Mütləqiyyətin böhranı, burjua inqilabları, fəlsəfi biliklərin yayılması yeni mədəniyyətin meydana çıxmasına səbəb oldu. Maarifçilik fəlsəfəsinin fərqləndirici xüsusiyyəti insanın zəkasına olan inam və cəmiyyət harmoniyasının insanların maariflənməsi vasitəsilə və yaradıcılıqlarının inkişafi ilə əldə edilməsidir.

XIX əsrin Qərbi Avropa mədəniyyəti burjua mədəniyyətidir. Kapitalizmin inkişafı güclü işçi hərəkatının formalaşması, dünyada ilk fəhlə partiyasının (İngiltərədə) yaranması ilə müşayət olunur. Fəhlə hərəkatının ideologiyası Avropa və bütün dünyanın sosial-siyasi həyatına böyük təsir edən marksizm oldu. 1871-ci ildə Paris fəhlələri bir neçə aylıq öz hakimiyyətlərini – Paris Kommunasını qurdular. Marks və Engelsin rəhbərliyilə I İnternasional – fəhlələrin beynəlxalq yoldaşlığı yaradılır. Onun buraxılmasından sonra avropa ölkələrində marksizm ideyalarını rəhbər tutan sosial-demokratik partiyalar meydana gəlməyə başladı.

XIX əsrdə yeni mədəniyyətin yeni inkişaf konsepsiyası – “Elitar konsepsiya” meydana gəlir. Bu konsepsiyaya görə mədəniyyət istehsalçısı və istehlakçisı cəmiyyətin üstün sinfi olan – elitadır. Elita mədəniyyəti konsepsiyasının əsasını Şopenhauer və Nitsşe qoymuşdular. Elita – hər bir ictimai sinifdə, sosial qrupda ən yaxşı, seçilmişlərdir. Bu filosofların fikrincə, məhz elita ictimai tərəqqini təmin edir. Deməli, mədəniyyət “kütlə”nin tələblərini deyil, estetik, bədii-yaradıcı fəaliyyətə malik olanların tələbatlarını ödəməlidir.

XIX əsr mədəni həyatında elmi konfransların, simpoziumların, sərgilərin keçirilməsi praktikası tətbiq olunur. Bədii mədəniyyətin texniki təchizatı genişlənir; XIX əsrin sonlarında kino sənəti, dizayn (bədii kontruksiya) meydana gəlir. Musiqi və işığın birləşdirilməsi eksperimentləri keçirilir. XIX əsrin bədii mədəniyyətində vahid dominant yoxdur. Müxtəlif ümumavropa üslubları və istiqamətləri formalaşır.

Romantizm (XIX əsrin I rübü) – avropa və amerika cəmiyyətinin geniş ideya və bədii hərəkatıdır. Almaniyada (Şiller, Höte, Şleger qardaşları) meydana gələn romantizm bütün dünyaya yayılır: poeziyada – Bayron, Hüqo; romantik fəlsəfə və estetikada – Şellinq, Kyerkeqor; musiqidə - Şopen, Berlioz, Şubert; təsviri-incəsənətdə - Delakrua, Jeriko, Konstebl; bədii ədəbiyyatda – Vilyam Skott, A.Düma, E.Hofman.

Romantizmin əsasında başlıca prinsipi şəxsiyyətin mütləq və sərhədsiz azadlığı olan yaradıcı metod durur. Bu istiqamətin nümayəndələri olan rəssamlar aşağı səviyyəli gerçəkliklə ali ideal arasındakı ziddiyyətləri təsvir edirdilər. Rəssam öz əsərlərində reallıqdan daha gözəl olan öz aləmini təsvir edirdi.

XIX əsrin yaradıcı metodu olan realizmin vəzifəsi incəsənət əsərlərində həyatın həqiqi tərəflərini əks etdirməkdir. Ona xas olan əsas cəhətləri – həyatın dərinliklərini dərk etmək; gerçəkliyi geniş əhatə etmək; ziddiyyətli həyatın bədii dərkidir. Realist əsərlərdə insanın xarakteri ziddiyyətlidir, o, həyat şəraitindən asılı olaraq dəyişir.

XIX əsrin 60-70-ci illərində Fransada bədii cərəyan olan impressionizm meydana gəlir. O, təsviri incəsənətdə daha parlaq ifadə olunur. İmpressionizmin stilistik əlamətləri bunlardır: qapalılıqdan imtina və obyektlərin təsvirində stabillik; ani, sanki təsadüfi, fraqmentar vəziyyətlərin fiksə edilməsi; fiqur və predmetlərin gözlənilməz rakursları.

Rəssamlıqda impressionizm daha parlaq formasını O.Renuar, E.Döqa, E.Mane, K.Mone, K.Pissaronun yaradıcılığında tapır. Bu rəssamlar təbiətin ötəri vəziyyətlərini, insan həyatının hərəkətli, dəyişkən tərəflərini çatdırmağa çalışırlar.