I mövzu: Mədəniyyətşünaslığın predmeti Plan: Mədəniyyətşünaslığın elm kimi formalaşması

XX əsr mədəniyyəti mobil və dinamikdir. Bu mədəniyyət sahibkarlıq, biznes, işgüzarlığa əsaslanıb. Müasir qərb mədəniyyətinin başlıca qəhrəmanları – pul əldə etməyi bacaran insanlardır. Praktisizm, maddi olanların dalınca qaçmaq bu mədəniyyəti dinamik, fəal, rasional edir. Onun təşkilatçıları – şoumen, prodüser, qəzet və jurnal nəşriyyatçıları, telekompaniyaların direktorları, audio və video məhsul istehsalçıları “vaxt – puldur” məşhur formulunu əsas götürürlər. Əvvəlki mədəniyyətlərdə formalaşmış insan davranışları və qarşılıqlı əlaqələri idealı məhv olur.

Kompüter və elektron vasitələr əsl inqilab etdi və yeni cəmiyyəti tipini - “informasiya”, “elektron”, “postindustrial” cəmiyyəti yaratdı. İnsanın həyatında çox şey dəyişdi – məişət, yaşayış yeri, asudə vaxtın təşkili və s. kənd yerlərində yaşayanlar şəhərlərə köçərək sənaye, xidmət, nəqliyyat, rabitə, ticarət sahəsində çalışmağa başlayır. Marginal mədəniyyət meydana çıxır, yəni insan onun üçün tanış olan “öz evini” tərk edir və “yad yerə” düşür. İndustrial cəmiyyətdə bu cür kəskin dəyişmələr repressiv mədəniyyətin yaranmasına gətirib çıxardı.

XX əsrdə fəlsəfə sahəsində yeni baxışlar və cərəyanlar meydana çıxır: freydizm, fenomenologiya, ekzistensializm.

XX əsr mədəniyyətində bir səra ziddiyyətlər təzahür edir: azadlıq və zorakılıq, kütləvilik və elarlıq, naturalizm və unifikasiya, texnikalaşma və humanitarlaşma.

Azadlıq öz ifadəsini sosial mobillikdə, asudə vaxtın artmasında, geniş peşə seçimində, həyatın uzadılmasının atrmasında, yəni şəxsiyyətin özünü reallaşdırmağının müxtəlif yollarının artmasında tapır.

Eyni zamanda XX əsr mədəniyyətində zorakılığın və təhqirin görünməmiş dərəcədə artması müşahidə olunur (hitler düşərgələrindəki ölüm, krematoriya – ölənləri yandırmaq üçün soba və s).

Növbəti ziddiyyət mədəniyyətin kütlə və elita mədəniyyətinə ayrılmasıdır, yaxud sosioloqların dediyi kimi – “hamı üçün mədəniyyət” və “seçilmişlər üçün mədəniyyət”. Bu təbəqələşmə geri dönməyən urbanizasiya prosesi, insanın psixi enerjisindən istifadəsinin kəskin artması ilə əlaqədardır.

Eyni zamanda, müasir mədəniyyətdə informasiyanın həcmi çox böyükdür. Kitabxanalarda milyonlarla kitab var və hər il onlara yeni milyonlar əlavə olunur. Müasir dövrün dərin bədii əsərləri qavranılma baxımından asan deyil, onlar kifayət qədər bilik və əqli bacarıqları tələb edir. Mədəniyyətin bu sahəsində öz elitası təzahür edir.

XX əsrdə xalq mədəniyyəti şəhərdən asılılığını itirdi. Ümumi savad, radio, televiziya, səs və videoyazılar kənd camaatını şəhər mədəniyyətinə uyğunlaşdırdı və kənd mədəniyyətini yamsılama mədəniyyətinə çevirdi. “Mədəniyyət sənayesi” mədəni dəyərlər (kitab, film, qəzet, jurnal və s.) istehsalını və bazar qanunlarına uyğun (məhsul gəlir gətirməlidir) onun tirajlanmasını tələb edir. Elitanın anlaşılmaz “yüksək mədəniyyəti”ndənsə kütlənin ən sadə, primitiv zövqlərini əsas tutmaq daha sərfəlidir. Beləcə hamı üçün əlçatan, asan, əyləncəli “kütlə mədəniyyəti” formalaşır. O, camaatın bilavasitə və emosional reaksiyasına əsaslanır və insandan nə bilik və nə də düşüncə tələb edir.

Poliformizm kütlə mədəniyyətinin plüralist və unifikasiya formaları arasındakı ziddiyyəti doğurdu: eyni maddi dəyərlərin çoxlu tirajla istehsalı, kütləvi informasiya vasitələrinin təbliğ etdiyi eyni sosial steriotiplər, eyni filmlər, detektivlər, müğənnilər, ulduzlar, kumirlər. Yüzlərlə insan eyni informasiyanı alır, eyni idman yarışlarını izləyir, eyni mağazalar şəbəkəsindən eyni geyimləri, mebelləri, iaşə məhsullarını əldə edir. İnsanın əvəzinə hər şeyi lider, avtoritet, teleaparıcı, prezident və b. həll edir. İdeal, zövq, baxışların standartlaşması və unifikasiyası baş verir.