Ihyou ulumid-din

«Bu (Kun) ular so‘zlay olmaydigan va ular uchun uzr aytishlariga ham izn
berilmaydigan Kundir» (Mursalot, 3536), oyatini o‘qiganida, Imom Shofe’iyning
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 42
ranglari o‘zgarib, badanlari qaltirab, qattiq iztirobga tushib, hushdan ketib yiqilganlarini
ko‘rdim. Vaqt o‘tib, hushlariga kelib: «Allohim, yolg‘onchilar maqomiga tushishdan,
g‘ofillarning yuz o‘girishidan Sendan panoh tilayman. Ey Allohim, oriflarning qalblari
bo‘yinsundi va Senga mushtoqlarning gardanlari bukildi. Ilohiy, menga karamingdan ato
et, himoyang ila meni o‘ra va muborak yuzing hurmatidan nuqsonimni kechir»,
derdilar».
So‘ng Umar ibn Nabota ketdilar. Biz ham qaytdik. Men Bag‘dodga keldim, Imom Shofe’iy
ham Iroqda ekanlar. Namozga tahorat olish uchun daryo labida o‘tirsam, bir odam
oldimdan o‘tib menga: «Ey yigit, tahoratingni chiroyli qil, Alloh taolo dunyo va
oxiratingni chiroyli qiladi», dedilar. O‘girilib qarasam, menga gapirgan odamning
orqasidan bir jamoat ergashib ketyapti. Tezda tahoratimni olib, orqalaridan ergashdim.
U kishi o‘girilib: «Menda ishing bormi?» deb so‘radilar. Men: «Ha, Alloh sizga bildirgan
narsadan menga biror narsa o‘rgating», dedim. Shunda u kishi: «Bilginki, kim Alloh
taoloni haq deb hisoblasa, u Alloh azobidan qutulibdi, kimki diniga ehtiyot bo‘lsa,
halokatdan omon qolibdi va kimki bu dunyoda zohid bo‘lsa, ertaga Alloh taoloning
bergan savoblarini ko‘rib, ikki ko‘zi quvnaydi», dedilar. So‘ng: «Ziyoda qilaveraymi?»
deb so‘radilar. Men: «Ha», dedim. U kishi: «Kimda uch xislat bo‘lsa, iymonini
mukammal qilibdi: amri ma’ruf qilib, o‘zida tadbiq etsa, yomonlikdan qaytarib, o‘zi ham
qaytsa va Alloh taoloning hududlarida o‘zini sotmasa», dedilar. So‘ng yana: «Ziyoda
qilaveraymi?» deb so‘radilar. Men «Ha, ziyoda qilavering», dedim. U kishi: «Sen
dunyodan yuz o‘girib, oxiratga qiziquvchi bo‘l va oshkorayu maxfiy ishlaringda Allohni
rost bil, shunda najot topganlar bilan birga sen ham najot topasan», dedilar. So‘ng
ketdilar. Men u kishining kimligini so‘radim. Odamlar: «Imom Shofe’iy», deyishdi».
U zot Qur’oni karimni eshitganlarida hushlaridan ketib qolganlariga, qilgan pandnasihatlariga
e’tibor ber, bular u kishining zuhdlari va Allohdan xavflari qanday
bo‘lganiga dalolat qilmoqda.
Ushbu xavf va zuhd faqat nomi ulug‘ va aziz bo‘lgan Allohni tanish tufayli hosil bo‘ladi.
Albatta, bu gap «Allohdan bandalari orasidagi olim-bilimdonlarigina qo‘rqur»,
degan oyati karimaga muvofiqdir.
Imom Shofe’iy (r.a) bu zuhd va xavfni salam, ijara va boshqa fiqhiy ilm kitoblaridan
hosil qilmaganlar, balki Qur’oni karim va hadislardan chiqarilgan oxirat bilimlaridan
olganlar. Zero, avvalgi-oxirgilarining hukmi Qur’on bilan bog‘liq. U zotning qalb sirlari va
oxirat bilimlari olimi ekanliklarini quyida rivoyat qilinajak hikmatlardan bilib olasan.
Imom Shofe’iydan (r.a.) riyo haqida so‘rashganda, u kishi xotirjam tarzda: «Riyo bir
fitnadir. Hoyu havas bu fitnani ulamolarning qalb ko‘zlari ro‘parasiga osib qo‘ygan.
(Ulamolar) nafslaridagi yomon xohish tufayli u pardaga qaradilar. Natijada qilgan
amallarini bekor qildilar», deb javob berdilar.
Imom Shofe’iy (r.a) aytadilar: «Agar sen qilgan amalingda g‘ururga ketishdan
qo‘rqsang, (qilgan amaling bilan) kimning roziligini izlayotganingga, qaysi savobni
istayotganingga, qaysi azobdan qo‘rqayotganingga, qaysi ofiyat uchun shukr
qilayotganingga va qaysi balo-ofatlarni eslayotganingga qara. Agar sen ushbu
xislatlardan biri haqida fikr yuritsang, qilgan amaling ko‘zingga kichik ko‘rinadi».
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy