Ii bob. O`Quvchilarda sog`lom tafakkurni rivojlantirishning mazmuni, metodi, shakl va vositalari

Pedagogik ta'sir ko'rsatish usullari: talab, istiqbol, rag'batlantirish va jazolash, jamoatchilik fikri. Talab – o'qituvchining o'quvchiga nisbatan shaxsiy munosabatlarida namoyon bo'lib, o'quvchining xatti-harakati o'qituvchi nazoratida bo'ladi. Bunda ijobiy jihatlar rag'batlantiriladi yoki aksincha nojo'ya harakatlar to'xtatib qo'yiladi.
Istiqbol – ta'sirchan pedagogik usul bo'lib, o'quvchilarda mustaqil fikr yuritishni, ma'lum bir maqsadga, orzuga erkin intilish hissini takomillashtiradi.
Rag'batlantirish va jazolash-ta'sir etishning eng an'anaviy usuli bo'lib, o'quvchilar xulq-atvoriga ijobiy ta'sir etishdan va maqsadga intiluvchanlikni rivojlantirishdan iborat.
Jamoatchilik fikri-bu usul o'quvchilarning ijtimoiy foydali faoliyatini bajarilish natijalariga qarab muntazam rag'batlantirib borishda namoyon bo'ladi²⁴.
Pedagogning suggestiv faoliyati – (lot. Suggest-ishontirish, taklif qilish) o'quvchining ongiga qaratilgan bo'lib, o'qituvchi fikr-mulohazalarini ta'sirchan nutq orqali va dalillar asosida o'quvchining bilimlar tizimiga, dunyoqarashiga, xulq-atvoriga, xatti-harakatiga ta'sir etadi hamda uni qisman o'zgartiradi. Ishontirish o'qituvchining kasb faoliyatiga taaluqli bo'lgan murakkab faoliyatida asosiy ta'sir ko'rsatish vositasi bo'lib, ta'lim-tarbiya jarayonida ishlatiladigan usullardan biri hisoblanadi. O'quvchi ongiga ta'sir ko'rsatish bilan bog'liq bo'lgan suggestiv faoliyat usuli o'qituvchidan bahs, munozara asosida dalillar keltirishni, isbot va mantiqqa tayanishni talab qiladi. Ayniqsa, o'qituvchi bilan o'quvchilar orasida o'rganilayotgan mavzuga taalluqli muqobillik mavjud bo'lganda, tanqid va fikrlar kurashiga tayanilganda samarali bo'ladi.
Trening metodi. Ta’limning faol metodlari orasida trening etakchi o‘rin egallaydi. Mazkur yo‘nalishda tadqiqot olib borgan olimlar (I.V.Vachkov, L.P.Grimak, B.M.Masterov, G.A.Sukerman va boshqalar) treningni etakchi tamoyillari sifatida quyidagilarni ajratib ko‘rsatishadi: sub’ekt-sub’ekt, muammolilik, faollik, jamoaviylik. Bizning tadqiqotimizda esa trening mehribonlik uyi tarbiyalanuvchilarida tolerantlik fazilatini shakllantirish bilan bog‘liq qator usullarni o‘z ichiga oluvchi metod sifatida namoyon bo‘ladi. Trening turlari orasida ijtimoiy-psixologik treninglar muhim o‘rin tutadi. Ijtimoiy-psixologik treningning bosh maqsadi – muloqotda kompetentlikni oshirishdir. Keng ma’noda ijtimoiy-psixologik trening deganda, muloqot sohasida egallanadigan alohida bilim va ko‘nikmalar, ularni korreksiyalashga muvofiq keluvchi ish shakllari tushuniladi.
Texnologiyaning qadriyatli bosqichi baholovchi tavsifga ega bo‘lib, shakllantirilayotgan xususiyatni ichki qabul qilish va dunyoqarash tizimiga aylanishini ta’minlaydi. Qadriyatli bosqichning muvaffaqiyati quyidagi pedagogik maqsadlarni amalga oshirishni talab etadi:

1. 
   o’quvchilarda sog’lom tafakkur yuritishga nisbatan barqaror munosabatlarni qaror toptirish;
   
2. 
   o’zi amalga oshirayotgan hatti-xarakatlari, tafakkurlash tarzi ko‘nikmalarini o’quvchilarning o‘zlari tomonidan doimiy baholab borilishi;
   
3. 
   faoliyat natijalarini tahlil etish va kelgusidagi faoliyatni maqsadli tashkil etish;
   
4. 
   olingan ma’lumotlardan kelib chiqib korreksion ishlarni tashkil etish
   

Mazkur bosqichda ijtimoiy voqelik, vaziyatlarni tahlil qilish va munosabat bildirish, rolli vaziyatlar, jonli muloqot, o'z-o'zini nazorat qilish “Mulohaza, sabab, misol va umumlashtirish” kabi metod va usullarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
“Fikr bildirish” metodi. Mazkur metod tarbiyalanuvchilarning o‘z qadriyatli tasavvurlari bilan bog‘liqlikda fikrlarni to‘g‘ri baholay olish qobiliyatlarini shakllantirish maqsadida qo‘llaniladi. Metodni qo‘llash uchun eng avvalo, baholovchi tavsifga ega fikrlar shkalasi hosil qilinadi. Mazkur fikrlarni baholash uchun “baholovchi so‘zlar” taklif etiladi. Tushunib olishi uchun o’quvchiga hayotiy misollar keltiriladi va ularga o’z munosabatini bildirishi lozimligi so’raladi. O’quvchi fikr bildirishda “doimo”, “tez-tez”, “ba’zan”, “hech qachon” kabi javoblardan yoki 5,4,3,2,1-balli baholash tizimidan foydalanadi.