İkg op öncelik 1’e ilişkin Değerlendirme (İstihdam) Ankara, Ekim 2013

3.1.3.7 Önemli Bulgular

KİD ile ilgili önemli bulgular aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Olumlu noktalar

• 
  Proje, planlanan sonuçların büyük bir kısmına ulaştı.
  
• 
  Operasyon Koordinasyon Birimi ve Teknik Destek Ekibi ile Program Otoritesi arasındaki sıkı işbirliği, uygulama esnasında ortaya çıkan durumlar karşısında esneklik ve uyum sağlama becerisi sağladı.
  
• 
  Proje, İŞKUR’un ve ilgili paydaşların faydalanıcı olarak kapasitesine önemli katkılarda bulunacaktır. Gerekli müdahalelerle İİMEK’lerin işleyişini iyileştirecektir.
  
• 
  İŞKUR’un işsiz kadınlara daha iyi hizmet verme kurumsal stratejisi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
  
• 
  Pilot illerde başlatılan bazı faaliyetlerle, 12 NUTS II bölgesindeki 43 ili kapsamıştır.
  

Zorluklar

• 
  Projenin önemli çıktılarından biri olan Danışan Yönlendirme Sistemi, uygulanabilirlik ve kullanım etkinliği açısından bilgisayar temelli bir sistem olarak hizmet etmek üzere geliştirilmelidir. Daha fazla Teknik Destek almadan bu ek adımı atıp atmama kararı faydalanıcıya aittir.
  
• 
  Kilit olmayan bazı uzmanların mobilizasyonu, önerilen kilit olmayan uzmanların niteliklerinin yetersiz olması ve uzmanların, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında yüklenici tarafından aynı anda yürütülen birden fazla projede görevlendirilmesi nedeniyle onaylardaki gecikmeler sorun haline gelmiştir.
  
• 
  KİD’in çıktılarını ve sonuçlarını pilot illerden Türkiye’nin geri kalanına ve diğer uygun NUTS II bölgelerine yaymak, sık sık personel yer değişikliği ile karşı karşıya kalan kurumların çoğunda (İŞKUR dahil olmak üzere) eksik görülen, devamlı bir kurumsal hafızayla istikrarlı kurumsal çaba gerektiren önemli bir meseledir. İŞKUR’un tüm il müdürlerinin ve merkezdeki daire başkanlarının değiştirilmesi, devamlılık emaresi değildir. Diğer gereklilik, projenin sonuçları açısından ilgili olan (gerekliyse) kurumsal stratejilerin ve yasal düzenlenmelerin kabul edilmesidir.
  

• 
  6 aylık bir uzatma, projenin bitişine doğru değiştirilen faaliyetlerin (bu değişikliğin nedenlerinden biri kilit olmayan uzmanların mobilizasyonu ve KU2’nin değişimindeki gecikmelerdi) etkin bir şekilde tamamlanması için gerekliydi. Diğer yandan, öngörülen uygulama süresinin, böylesi bir operasyon için çok kısa olduğunu söylemek gerekir. Yalnızca 2 yıllık uygulama süreleri olan teknik destek projeleri, bir sorun çıktığında faaliyetleri gözden geçirmek bir yana yükleniciye (ve faydalanıcıya) çalışmak için bile pek fazla bir süre bırakmamaktadır.
  
• 
  KİD, faydalanıcının ve paydaşların taşra (pilot illerdeki) personelinin kapasitelerini aşırı zorlama ve dolayısıyla operasyonun etkinliğini ve çıktıların kalitesini azaltma riskini göze aldı. Faydalanıcının, en başından itibaren teknik destek projelerinin planlanma aşamasında hedeflenmesi gereken il müdürlüklerini işin içine dâhil etmesi oldukça önemlidir.
  

2. 
   Tarımsal Çözülmenin Neden Olduğu İşsizlik
   

Bu, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nda özetlenen ve tek bir tedbirin doğrudan konusu haline gelmemiş yegane istihdam sorunudur. Bu nedenle değerlendirme, yalnızca diğer tedbirlere bakabilir ve tekil hedef grup yaklaşımının yanında bu tedbirlerin bu istihdam sorununu çözmek için ne derece kullanılabileceğini inceler.

3.2.1 Tarımsal İstihdamın Çözülmesi
Tarımsal çözülmenin neden olduğu işsizlik, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın odaklandığı istihdam sorunlarından biridir. Ancak, programda bu sorun üzerinde duracak tek bir tedbir veya faaliyet yoktur. Bu nedenle, 2007’de belirtilen sorunun hâlâ varlığını sürdürüp sürdürmediğinin değerlendirilmesi gerekmektedir.

Arka Plan Analizi’nde özetlendiği gibi, tarım sektörü yalnızca genel GSYİH’teki payını devam ettirmekle kalmamış 2006 ve 2011 yılları arasında bu payı %9,0’dan %9,2’ye yükseltmiştir (Tablo 23). İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın başlamasından önce gözlemlenen düşüş eğilimi, daha sonra durmuş ve hatta hafifçe geri dönmüştür.

GSYİH büyüme oranlarıyla ilgili olarak, tarım, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın gelişimini etkileyen ekonomik kriz (2007’de -%6,7) boyunca negatif büyümeyi hızlı bir şekilde atlatmıştır. Endüstri ve hizmetlerle ilgili olarak, daha istikrarlı ancak daha yavaş büyümeye devam etmiştir; daha önceki yıllarda sırasıyla %4,3, %3,6 ve %2,3’lük büyüme oranlarının ardından 2011’deki %5,3’lük büyüme oranı, sektörün genel olarak istikrarlı bir şekilde büyüdüğüne işaret etmektedir. Sonuç olarak, istihdam sağlayan bir sektör olarak tarımın çözülmesi, sayısal verilerden oluşan kanıtlara dayanılarak gösterilemez.

Türkiye’de çalışan kadınların %42’si tarım sektöründe çalışırken, bu oran çalışan erkekler arasında %17’dir. Bu nedenle, işgücü piyasası katılımı açısından kadınların ciddi performans düşüklüğü (2012 yılında kadınların işgücüne katılım oranı yalnızca %29,5’ti) kadınlara yönelik istihdam politikalarına odaklanma (ancak özellikle tarım sektörüne odaklanmaya gerek olmadan) ihtiyacına işaret etmektedir. Tarım sektörü ile ilgili olarak resmi istatistiklerde kayıtlı olandan daha fazla kadının bu sektörde çalıştığı (ücretsiz aile işçisi veya genellikle kayıtdışı işçiler olmak üzere) varsayılabilir. Bu nedenle, kadınları (ve çiftçileri) sosyal güvenlik sistemine kaydolmaya ikna etmek (bu nokta, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nda ele alınmaktadır) bir sorun teşkil etmektedir.

Ancak, tarımsal çözülme yüzünden işsizliğin arttığına dair istatistiksel olarak kanıtlanabilen bir eğilim yoktur. Türkiye’nin kırsal alanlarındaki işsizlik rakamları, kentsel alanlara göre önemli ölçüde düşüktür ve İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın başlaması ve 2012 arasında önemli ölçüde düşmüştür (%6,8’den %5,5’e). Kırsal alanda kadınlar arasındaki işsizlik oranı (2012’de) %3,5’tir.

Tarımsal çözülme, kırsal alan – kentsel alan göçü açısından bir rol oynamış olabilir. Ancak Arka Plan Analizi’nin ortaya çıkardığı üzere, günümüzde Türkiye kentten kente bir göç eğilimiyle karşı karşıyadır. Klasik kırsal alandan kentsel alan göç, 1960’lar ve 1970’ler için normal bir olguydu ancak bu artık geçerliliğini yitirmiştir. Bu nedenle, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nda (İşgücü Piyasasına Genel Bakış, s. 37) belirtilen ifadeler, artık geçerli ve güncel değildir.

3.2.2 Hibe programlarındaki ve Teknik Destek projelerindeki referanslar

Değerlendirme, istihdamla ilgili hibe programlarının tasarımını, tarımsal çözülmede bu programların ne derece rol oynadığını tespit etmek amacıyla ele aldı. Bulgular şu şekilde özetlenebilir:

• 
  Genç İstihdamının Desteklenmesi hibe programının tarımsal çözülme sorunlarıyla hiçbir bağlantısı yoktur. “Tarım” kelimesi, başvuru rehberinde geçmemiştir ve önerilen faaliyetlerin hiçbiri, kırsal istihdam sorunlarına atıfta bulunmamaktadır.
  
• 
  KİD’de durum farklıdır:
  
  • 
    Tedbir 1.1’in başlığı, “daha önce tarım sektöründe istihdam edilmiş” kadınları içermektedir.
    
  • 
    Hibe programının iki hedef grubundan biri, “daha önce tarım sektöründe istihdam edilmiş kadınlar dâhil olmak üzere kentsel alanlarda yaşayan ancak işgücü piyasasının dışında kalmış kadınlar”dır.
    

Ancak KİD Başvuru Rehberi’nde önerilen faaliyetlerin hiçbiri, eskiden tarım sektöründe istihdam edilmiş kadınların özel durumuna gönderme yapmamaktadır. Sonuç olarak, KİTUPnsipte uygun faaliyetler, bu grubu hedefleyebilir; ancak illa ki hedeflemek zorunda değildir.

• 
  Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Projesi (KİTUP) hibe programı içerisinde, tarıma, çözülme süreçlerine veya kırsal alanlara bir gönderme bulunmamaktadır.
  

Teknik Destek projeleri kapsamında durum şöyledir:

• 
  Genç İstihdamının Desteklenmesi Projesi Şartnamesi, ilgili ülkenin arka planını açıklarken sadece bir kez tarımsal çözülme olgusundan bahsetmiştir. Ancak, faaliyetler veya hedef gruplarla ilgili olarak konuyla somut bir bağlantı yoktur.
  
• 
  KİD Şartnamesi’nde, hibe programında bir yana koyulan hedef grup da eklenmiştir. “Başlangıçta işgücünün dışında kalmış kadınların (tercihen, eskiden tarım sektöründe istihdam edilmiş göçmen kadınların) işgücü piyasasına erişimlerini kolaylaştıran iyi uygulamalar” sağlamak üzere AB ülkelerine yapılması planlanan dört çalışma ziyaretinden birinin gerçekleştirilmesi öngörüldü.
  
• 
  Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Projesinde (KİTUP), proje şartnamesi “tarım”dan veya “tarımsal çözülme”den hiç bahsetmemektedir. Faaliyetlerin hiçbiri, özellikle kırsal alanları hedeflememektedir.
  
• 
  Kamu İstihdam Hizmetleri Projesinin şartnamesi, ülke arka planı tanımlamasında tarım sektöründeki azalmadan ve hizmet sektöründeki artıştan geniş olarak bahsetmiştir. Ancak yukarıda belirtildiği gibi, 2005 ve 2006 yıllarında yaygın olan eğilimler devam etmemekteydi. Tam aksine, tarım; GSYİH büyüme oranı, GSYİH payı ve düşük işsizlik seviyesi açısından istikrarlı hale gelmişti.
  
  • 
    Proje, kırsal nüfus arasında kamu istihdam kurumunu tanıtmayı amaçlayan bir iletişim kampanyası için Türkiye’nin kırsal alanlarından hedef bölge olarak bahsetmektedir.
    
  • 
    Eğitim ve farkındalık faaliyetleri genellikle, 12 NUTS II bölgesinde yer alan 43 ili hedef almaktadır.
    

3. 
   Hibe programları ve teknik destek projeleri tarafından sunulan başlıca çözümler
   

3.2.3.1 KİD Hibe Programı
Aşağıdaki grafik, söz konusu hedef grubun, KİD hibe program projeleri tarafından ne derece hedeflendiğini göstermektedir:
Grafik 49: KİD projelerinin hedef grupları

Yani, tüm KİD projelerinin neredeyse üçte ikisi, “eskiden tarım sektöründe istihdam edilmiş kadınlar dâhil olmak üzere” işgücünün dışında kalmış bu kadın hedef grubuna ulaşmıştır. Ancak, eskiden tarım sektöründe çalışan kadınların gerçek payını bulmak mümkün değildir; çünkü bu kadınlar raporlarda veya G-MIS’te açık şekilde gösterilmemekte ve sayılmamaktadır.

İnternet üzerinden uygulanan araştırmaya katılan 65 projeden yalnızca biri, “köylerden göçen ve aile bütçesine katkıda bulunan işsiz kadınlar” hedef grubunu amaçladığını belirtmekteydi.

Hibe faydalanıcıları tarafından seçilen uygun faaliyetler, aşağıdaki gibidir:

Tablo 104: KİD hibe programı projeleri kapsamında uygulanan faaliyetler

Seçenekler	Yanıt Yüzdesi	Yanıt Sayısı
İş kulüpleri dâhil olmak üzere kariyer rehberliği, danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve uygulanması	%12,50	8
Yerel işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu meslekler/beceriler konusunda eğitim ve yeniden eğitim	%79,70	51
İşbaşı eğitim, şirketlere kısa süreli yerleştirmeler, örneğin staj programları	%39,10	25
Etkinliği arttırmak için teknik becerilerin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi	%43,80	28
Kadınları kendi işlerini kurmaya ve ağ kurmaya teşvik eden faaliyetler	%23,40	15
İş kurmak için dış finans fırsatlarını tespit etme ve bu kaynaklara başvuru yapmayı teşvik etme	%10,90	7
Katılımcıları ve işverenleri bir araya getiren eşleştirme hizmetleri	%34,40	22
Kendi hesabına çalışma ve girişimciliğin teşvik edilmesi (danışmanlık, kariyer rehberliği)	%17,20	11
Motivasyon eğitimleri ve kadınların işgücü piyasasına erişimlerini desteklemek için teşvik	%65,60	42
İş kurmak isteyen kadınlar için birebir rehberlik hizmetleri (girişimcilik eğitimlerinden başlayıp iş kurmaya kadar)	%21,90	14
İş ve aile yaşamını uzlaştırmayı sağlayan esnek çalışma biçimleri ve yaklaşımları geliştirme	%12,50	8
Faydalanıcıların, çocuk ve yaşlı bakım hizmetleri ve/veya diğer hizmetlerin sağlanması vasıtasıyla istihdam hizmetlerine ve/veya işgücü piyasasına daha fazla erişimini sağlayan faaliyetler	%26,60	17
Toplum temelli çocuk/yaşlı bakımı hizmetlerinin (eğitim, değerlendirme ihtiyaçları, model geliştirme gibi) geliştirilmesi	%17,20	11
Sosyal hizmetler, özelleştirilmiş ulaşım hizmetleri ve istihdam hizmetlerine veya işgücü piyasasına erişimi kolaylaştıran diğer girişimler gibi diğer pilot hizmetler	%1,60	1
İhtiyaçların değerlendirilmesi ve becerilerin öngörülmesi, hizmet finansmanı için yeni yollar ve mekanizmalar gibi yukarıdaki konularla ilgili saha araştırmaları	%4,70	3
Farkındalık ve duyarlılık oluşturma, kadınların işgücüne katılımını engelleyen kültürel sorunlarla mücadele ile ilgili bilgi ve reklam	%48,40	31
Yerel düzeyde pilot farkındalık faaliyetleri (kadınlara, eşlerine, kanaat önderlerine, işverenlere ve benzeri gruplara yönelik)	%10,90	7
Yerel toplumsal diyalog, toplumsal kalkınma için kapasite geliştirme gibi yerel ortaklık yaklaşımları. Toplum liderleri, işverenler ve iş arayan kadınlara hizmetler sunan kişi ve kurumlar arasında etkin diyalog.	%17,20	11
Yukarıdaki konularla ilgili olarak saha araştırmaları, eğitim araçları ve metodoloji geliştirme	%9,40	6
Diğer		0
	Cevaplanan soru	64
	Atlanan soru	1

Dağılım, hibe programının eskiden tarım sektöründe istihdam edilen kadınlar üzerindeki etkisi hakkında çok fazla bir şey söylememektedir.

Ancak, faaliyetlerin bazılarının bu özel hedef grubuna diğerlerinden daha fazla hizmet etmesi olasıdır. Aşağıdaki tablo, eskiden tarım sektöründe istihdam edilen kadınlara makul faaliyetlerle aslında ulaşılabildiğinin göstergesi niteliğindedir.

Tablo 105: KİD hibe program projeleri kapsamında uygulanan ve eskiden tarım sektöründe çalışan kadınlar üzerinde makul etkisi bulunan faaliyetler

Seçenekler	Yanıt yüzdesi	Yanıt sayısı
Yerel işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda meslek/beceri eğitimi ve yeniden eğitimi	%79,70	51
Motivasyon eğitimleri ve kadınların işgücü piyasasına erişimlerini desteklemek için teşvik	%65,60	42
İş ve aile yaşamının uzlaştırılmasını sağlayan esnek çalışma biçimleri ve yaklaşımları geliştirme	%12,50	8
Faydalanıcıların, çocuk ve yaşlı bakım hizmetleri ve/veya diğer hizmetlerin sağlanması vasıtasıyla istihdam hizmetlerine ve/veya işgücü piyasasına daha fazla erişimini sağlayan faaliyetler	%26,60	17
Toplum temelli çocuk/yaşlı bakımı hizmetleri (eğitim, değerlendirme ihtiyaçları, model geliştirme gibi) geliştirilmesi	%17,20	11
Sosyal hizmetler, özelleştirilmiş ulaşım hizmetleri ve istihdam hizmetlerine veya işgücü piyasasına erişimi kolaylaştıran diğer girişimler gibi başka pilot hizmetler	%1,60	1
İhtiyaçların değerlendirilmesi ve becerilerin öngörülmesi, hizmet finansmanı için yeni yollar ve mekanizmalar gibi yukarıdaki konularla ilgili saha araştırmaları	%4,70	3
Farkındalık ve duyarlılık oluşturma, kadınların işgücüne katılımını engelleyen kültürel sorunlarla mücadele ile ilgili bilgi ve reklam	%48,40	31
Yerel düzeyde pilot farkındalık faaliyetleri (kadınlara, eşlerine, kanaat önderlerine, işverenlere ve benzeri gruplara yönelik)	%10,90	7
Yerel toplumsal diyalog, toplumsal kalkınma için kapasite geliştirme gibi yerel ortaklık yaklaşımları. Toplum liderleri, işverenler ve iş arayan kadınlara hizmetler sunan kişi ve kurumlar arasında etkin diyalog	%17,20	11
Yukarıdaki konularla ilgili olarak saha araştırmaları, eğitim araçları ve metodoloji geliştirme	%9,40	6
Diğer		0
	Cevaplanan sorular	64
	Atlanan soru	1

Bununla birlikte, “eskiden tarım sektöründe istihdam edilmiş kadınlar” hedef grubunun KİD projelerine ne derece katıldığını ve bu projelere katılan kadınların tarımsal çözülmenin ne derecede mağduru olduklarını tespit etmek mümkün değildir.

Ancak, internet üzerinden uygulanan araştırmaya verilen yanıtlara dayanarak bu hedef grubun içinde yer alan kadınların, hibe programından yararlanma ihtimalinin göreceli olarak yüksek olduğu söylenebilir.

2. 
   Kayıtlı İstihdamın Teşviki Projesi Hibe Programı
   

Bu hibe programında tarımsal çözülme süreçleriyle yakından alakalı hiçbir faaliyet yoktur.

Ancak, internet üzerinden uygulanan araştırma, yanıt veren hibe yararlanıcılarının %82,5’inin “kayıtdışı istihdam konusunda farkındalık oluşturmak için yerel yetkililer, işverenler ve çalışanlar için farkındalık oluşturma faaliyetleri”ne ilişkin çalışma yürüttüğünü belirttiklerini kanıtlamıştır. Değerlendirme ekibi, dağlık alanlardaki uzak dağ köylerinde farkındalık oluşturma faaliyetlerine odaklanan projelerle (örneğin, Van’daki KITUP Odak Grubu bağlamında) karşılaştı. Bu tür projelerin vurgusu, dağ köylülerine (özellikle çiftçilere) sosyal güvenlik yapısı, sigortalı olmanın faydaları ve insanları kayıtlı olarak istihdam etmenin yararları hakkında bilgi sağlamaktı.

Bir ziraat odası, faaliyetlere başladıkları 2005 yılında bölgelerindeki hiçbir çiftçinin SGK’ya kayıtlı olmadığını belirtti. Bugünlerde (farkındalık oluşturan KITUP projesinin ardından) 1500 çiftçi SGK’ya kaydoldu ve bu sayede emeklilik yaşına geldiklerinde emeklilik maaşı alma şansları olacaktır.

Bu nedenle, KITUP programı kapsamında, hâlâ (eskiden değil) tarımla uğraşan insanların durumu üzerinde etkisi olan faaliyetler gerçekleştiğini söyleyebiliriz; bu kesinlikle göz ardı edilmemesi gereken iyi bir etkidir.

2. 
   Teknik Destek Projeleri
   

KİD: KİD projesi, beş ilde (Gaziantep, Trabzon, Erzurum, Çorum ve Van) saha çalışmaları yürütmüştür. Odak, tek artalan il Çorum olmak üzere büyüme merkezleriydi. Eskiden tarım sektöründe istihdam edilmiş ve kentsel alanlara göç etmiş kadınlarla da görüşerek (işgücü arzı) toplanan materyalleri içeren raporlar hazırlanmıştır. Bu nedenle bu beş il için, faydalanıcı İŞKUR’un kadınlara sunduğu hizmetleri geliştirmek için kullanabildiği veri setleri bulunmaktadır.

KITUP: KITUP projesinde, saha çalışmaları da bir sorundu. Hedef iller Erzurum, Gaziantep, Kars, Şanlıurfa, Samsun ve Trabzon’du; bu, projenin daha fazla kentsel alanları tercih ettiğini göstermektedir. Bu makul bir seçimdi; zira saha çalışmaları, özellikle kayıtdışı istihdama eğilimli olarak görülen bazı sektörleri hedeflemekteydi. Tarım bu sektörlerden biridir ancak projenin odağında değildi.

Ancak Projenin SGK Strateji Belgesi, tarımsal çevrelerle ilgili öneriler içermektedir. Bu, tarım sektöründe çalışan çiftçilere ve ücretsiz aile işçilerine doğrudan yaklaşmak ve onları kayıtlı olarak çalışmanın yararlarına ikna etmek amacıyla tarımsal alanlara göre tasarlanmış farkındalık kampanyaları geliştirilmesi ile ilgili özel bir tavsiyedir. Bu, tarımsal çözülmenin gerçekte olmadığıyla ilgili bulguya uygundur; ancak bu sektörde yaygın olan kayıtdışı istihdamla bu noktada mücadele edilmesi gerekmektedir. Her ne nedenle olursa olsun tarımsal istihdamdan kentsel alanlara göç edenler ve işsiz durumuna düşen kişiler için kayıtdışı ekonomide kayıtdışı istihdam tuzağına düşmekten kurtulmak için sosyal güvenlik ve sigorta ile ilgili bilgi düzeyi önemlidir.

Dolayısıyla, KITUP’tan, tarımsal çözülme süreçleri kaynaklı soruların çözümünü destekleyebilecek yalnızca önemsiz dersler çıkarılabilir.

KİP: KİP projesi, İŞKUR’un hizmetlerini tanıtmak için 43 ilde kapsamlı farkındalık kampanyaları yürütmüştür. Özellikle bütün bu illeri ziyaret eden “İŞKUR otobüsü”nden burada bahsedilmesi gerekir. Bunun gibi tedbirler, yeterli iş bulma, mesleki rehberlik alma ve işsizlikten korunma yolları hakkında tarımsal alanlarda yaşayan insanlara bilgi sunmaya kesinlikle yardımcı oldu. Bu tedbirler, kentsel alanlara göç etmiş ve eskiden tarımsal alanlarda istihdam edilmişken işsiz kalmış kişileri de etkilemiştir. Ancak, KİP tedbirlerinin etkisi istatistiksel olarak desteklenemez. Bir şekilde hedef gruba ulaşıldığını varsaymak zorundayız.

Bununla birlikte, değerlendirme ekibi, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı 2007 versiyonunda önemli bir istihdam sorunu olarak görülen tarımsal çözülme süreçlerinin yetkililer için gerçek bir sorun teşkil etmediği konusunda ikna oldu. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nın 1. Önceliğinin, işgücü piyasası analizinde tespit edilen ana sorunlarından birini çözmek için kendi başına bir tedbir teşkil etmemesi garip görünmektedir; ancak program otoritelerinin bu “eksikliği” bilimsel bir kanıtla artık haklı gösterilebilir. Sorun (gerçekten varsa) yalnızca küçük bir sorundur. Sorunun, kadınlarla ilgili projelerde (yalnızca hedef grubun net şekilde tanımlandığı projelerde) büyük ölçüde çözüldüğüne dair kanıtımız yoktur; ancak onların da ilgili hizmetlerden yararlandığını varsayabiliriz.

Bu özel hedef grup üzerindeki etkiler hakkında daha kapsamlı bir inceleme, güvenilir veri eksikliği nedeniyle mümkün değildir.

2.