İmge Kitabevi Yayınları: 41 Joseph Campbell

IV. BOLUM

AVRUPALI BATTNIN

TANRILARI VE KAHRAMANLARI

-İ.Ö. 1500 - 500

1. KUZEY GÜNEY DİYALOGU

Şansımıza, Yunan, Keltik ve Germen mitoslarının mitolojik oldu­ğunu tartışmak gerekmeyecek, insanlar onların mitos olduğunu bili­yorlar. Onlan tartışan bilimadamlan, onların konularının dinsel bir şey olduğu düşüncesi ile doğmuş değil. Bunlan, Kitabı Mukaddes mitosları kadar irdeleyen çalışma yapılmış değil, ama Avrupa alanın­da ilk elde ayık bir bilim yayılmıştır; bu bölümde sonunda anavatana geldik!

Sanırım iki mitololjinin karşılıklı ilişkisinin Yunan kalıhmındaki gücünü ilk anlayan Friedrich Nietzsche olmuştur: Homeros öncesi Tunç Çağında bireyciliğin boyunduruğundan vecd saçan grup ritle-rinde kurtulmuş görünen köylü kalıtımı ile, bize göre klasik sanatta temsil edilen insan ölçü ve bilgisinin olimpik mitolojisi. Yunan trajik görüşünün ihtişamının, bu iki ruhsal düzenin karşılıklı tanınmasın­da yarattığını o görmüştü. Bunlardan hiç biri, yalnız başına, insan de­neyiminin bir bölümünden fazlasını sunamaz.

Nietzche, Trajedinin Doğuşu'nu. 1872'de çıkardığında, 28 yaşınday­dı, tam da yurttaşı Heinrich Schliemann'ın, Homeros'un mitos dünya­sını tarihsel gerçeğin çekirdeği ile açıklamak üzere Truva'yı topraktan eştiği'yıldı. Daha sonraki yıllarda Nietzsche, Fransız-Pnısya sava­şının top sesleri ve Schopenhauer ve Wagner'in deyişlerinin etkisi al­tında, kitabını gençliğin kötümserlik ve estesizmini taşımakla eleştir­di. Fakat, sezgisinin doğruluğu, zamanında anahtarları bile bilinme­yen bir alanda yapılan yüzyıllık arkeolojik araştırmanın buluşları ile gösterildi.

Şimdiki bilgilerle, Yunanistan'a ilk bilinen halk, İ.Ö. 3500'de geldi. Yarımadada, bilinen, paleolitik veya mesolitik bir yerleşim görünmü­yor. Göçmenler, Asia Minor'dan (Küçük Asya-Anadolu'dan) deniz yo­luyla geldiler, yüksek bir neolitik tanmcı-hayvancı kültür taşıyorlar­dı: güzel seramik eşyalar, cilalanmış taş, araç ve silahlar, ihraç etme­ye devam ettikleri (Melos'tan?) obsidian bıçaklar ve her zamanki dişi figürler. Tesalya, Fokis ve Boiotia ovalarına yerleştiler. Küçük; dik­dörtgen, düz kiremit çatılı taş temelli evler inşa ettiler. Bir kısmı kuze­ye bir kısmı güneye gitti. Kuzeye gidenler Makedonya'daki Haliacmon ırmağı kıyılarına yerleştiler. Güneye giderler, Attika'ran güneyine yü­rüdü, Poloponez'e açıldı, burada Argolis, Arkadia, Lakonya ve Messe-nia'ya yerleştiler. Fakat bu halk batıya yayılmadı, ya da çok azı o yöne

Ama sonra, örenlerin bize öğrettiği gibi, İ.Ö. 2500de, en kuzeydeki şehirlerden biri, Haliacmon kıyısındaki Servia yandı, yıkıntılardan, kuzeyden gelmiş bir halkın tamamıyle değişik ham, pastoral sanat eserleri bulundu.

Profesör N.G.L. Hammond, görkemli, Î.Ö. 322'ye Kadar Yunan Tari­hinde (History of Greece to 322 B.CJ, 'saldırgan kültür değişik bir tür çömlekçiliğiyle belirgindir' der. Tekniği daha acemidir, oymacılığı paralel zigzag çizgileri içerir ve kemerli, boncuklu şekiller işlenmiştir.

'Ateşle yıkılmış tabakayı izleyen bölümde iki mezar bulun­muştur, îlkinde, gövde çukur içine gömülmüştür, bir eli yüzüne kal­dırılmıştır, yanında vazolar ve obsidian keski araçları vardır, ikincisi, ilkinin üstünde yatmaktadır. İskeletin yanında mermer gerdanlık, ka­pak, kemik iğneler ve çamur fallus bulunmuştur. Bu saldırgan kültür Tesalyalı kültürden etkilenmiş ve zenginleşmiş, sonra doğuya, mer­kezi Makedonya ve Halkidike'e ve güneye Tesalya'ya yayılmıştır... Yeni kültürün yayılması, kakma çömlekçilik, spiral dekorasyon, taş savaş baltaları, fallus imgeleri ve yeni tip evle belirlenir. Fallus imgele­ri ilk Serviada mezarda bulunmuştur, erkek inanış biçiminin varlığı­nı gösterir. Bunlar neolitik Tesalya kültürünün dişi heykelcikleri ile zıtlık gösterirler. Yeni gelenler Tesalya'da Dhirnini,ve Sesklo'da yerleş­tiklerinde, köylerini duvarla çevirmişlerdir. Sonra çoğunlukla ahşap direklere dayanan, verandah evler inşa etmişlerdir, tçteki ocak bir ya­na bakar. Bu evler herhalde yüzyıllar sonra geliştirilen tipik Miken ev­lerinin (Megaron) prototipleridir.'^) . Yunanistan'daki iki tarihöncesi kültürün diyalogunun alt aşama-

124

lan, kendi amacımız açısından, aşağıdaki gibi çıkarılabilir:

1. Aşama: Eski Helladik Yunanistan-
Truva I - Truva V: IÖ. 2500-1900

Varış ve Eski Tunç Çağı formlarının kuruluşu, neolitik öncüler için hızlı kaynaşma, inşaatın etkin gelişimi.

Çanakkale Boğazına girişi denetleyen Truva'run, balıkçı köyün­den (I. Truva), büyük ticari Truva'ya (V. Truva) gelişimi.

Yunanistan'da iki bölgesel çömlekçilik stili: 1. Kuzey Isthmus, ko­yu tabana açık figürler (Truva ve kuzey batı Anadolu ile ticaret), 2. Güney Isthmus, açık tabana koyu figürler (Ege ve Siklat Adalarıyla ti­caret).

2. Aşama ? Orta Helladik Yunanistan-
Erken VI. Truva Dönemi: t.Ö. 1900-1600

Doğu Yunanistan'da şiddetli yıkım. Megaron tipi yerleşimlerin görünüşü. îki yeni çömlekçilik: 1. mat boyalı (eski Tunç Çağı stilleri­nin geliştirilmesi), 2. gri 'Minyan' eşya (metal formların taklidiyle, çömlekçinin tekerine atılmış).

V. Truva'run düşüşü, kaleli VI. Truva'run kuruluşu. Truva'da atın görünmesi (Doğuda Hurri-Kassit buluşu?)(*)

Miken'de yeni ve güçlü hanedan (Dikilitaş Mezar Hanedanı: 1). İskeletler 1.70-1.80 uzunluğundadır (Minoan ırkından çok daha uzun). Seçkin mezar yapımı, altın, gümüş ve elektrumda (Minoanla hiç ben­zeşmeyen) harika metal işçiliği. Truva ve Siklat Adalarıyla ticaret sü­rer. Girit ile ilk doğrudan ilişki.

Bu dönemin kalıntılarından Aryan, Nordik ve îndo-Avrupalıların kuzeyden gelmekte oldukları ve "boyalı çömlek' kültüründen ve Tuna bölgesindeki öteki "yerleşim kültürlerden dikkate değer katkılar al-dıklan anlaşılmaktadır. Tam paleolitik avcılar değillerse de, Yakın Doğudaki çağdaşları, Agadeli Sargon önderliğinde, eski Sümer dün­yasının efendileri olmuş olan Akadlar ile -onların duygusallığında değillerdir- karşılaştınlabilecek kadar gelişmiş, çobanıl göçmenler­dir. Yunanistan'ın güney kıyılarına varan Girit'in yüksek uygarlığı ile ilişki kurarak, onun kültürel etkisini almak ve özümlemek üzere­dirler.

O Bkz. sayfa 106-107.

125

3. Aşama: Son Helladik I.

Truva VI. erken orta aşama: î.ö. 1600-1500 Girit doruk noktası (Son Minoa IA): Ege'de Knossos egemenliği. Miken'in Minoalılaşmasının başlangıcı: Yeni hanedan (Dikilitaş Mezar Hanedanı II): iskeletler bükülmüş durumda, atla çekilen ara­balar, görkemli av ve savaş sahneleri ile seçkince işlenmiş kamalar (Miken motifleri, ustalar herhalde Minoalı), domuz dişinden miğfer­ler (Minoah değil), amber mücevherat (Baltık amberi Girit'te bilin­mez). Erkeklerin mezarlannda: göğüs zırhlan ve altın ölüm maskeleri (sakal ve bıyıklı maskeler), kılıçlar, kamalar, altın ve gümüş kaplar, altın mühür yüzükleri, taş, çamur ve metal 'taslar. Kadınların mezar­lannda: alınlıklar, tuvalet kurulan, mücevher ve tabaklar. Bir Teb fres­kinde Minoa elbiseli kadınlar görülür.

Tüm Argolis ve Boiotia'da Miken etkisinin yayılışı: Teb, Goulas ve Orhomenos'ta benzer hanedanlar. Bu dönemde Truva'da ticaret ar­tıyor.

4. Aşama: Son Helladik II

Truva VI son orta aşama: LÖ. 1500-1400 Girit'te Miken'in yükselişi. (Son Minoa IB ve II). Yeni, ^ok güçlü bir Miken hanedanı (Tholos Türbe Hanedanı I): geniş, daire biçiminde, kubbeli mezarlar tepe kenarlanna kazılmıştır, toprakla örtülmüş, taş işçiliği ile yüzleri yapılmış, büyük kapılarla kapatılmışlardır. Uzun, çatısız geçitlerle yaklaşılır. Miken ve Minoa sanatının güçlü etkisi (Mi­noa egemenliği). Knossos zararına Girit denizinde ticaret. Î.Ö. 1450, Girit saraylan yıkıldı (deprem, saldın?) Miken-Girit ilişkileri bozuldu. Rodos'ta Miken kolonosi. I.Ö. 1425, Kosta Miken kolonisi, Yüksek Tunç Çağı ticareti şimdi doruğundadır. Nubia (altın), Cornwall, Macaristan ve İspanya (teneke), Sina ve Arabistan (bakır), Balbk (amber), Avrupa yaylalarından (kereste, şarap, zeytinyağı ve mor boya) Mısır'dan (Mısır ipi, papirüs ve keten) mal ticareti. Mısır XVUX hanedan ve Stonehenge IH dönemi.

5. Aşama: Son Helladik III A
Truva VI son aşama: tö. 1400-1300

Anadolu'da Hitit egemenliğinin Truva"yla ilişkisi: Hitit kralı Mur-

126

silis (1345-1315) Akhiyava (Akhahlar) krallarından söz eder. Akhahlar şimdi Hititlerin savaşta bağlaşıklarıdırlar ve Mısır'da ticaret yapmak­tadırlar. (Ikhnaton dönemi, 1377-1348, Habirular Suriye ve Filistin'i tehdit ediyorlar).

İ.Ö. 1400, Miken'in Girit'i işgali.

İ.Ö. 1340, Miken sarayının çok genişlemesi, Kiklopeyan du­varlar, 'Aslanlı Kapı', vb. Geniş Tholos türbeleri (Atreus'un hazinesi) (Kubbesi 12 m. yükseklikte). Girit şehirleri Akha yönetiminde can­lanır: Çizgisel B (Miken) yazısının bulunuşu. Truva'da büyük kaleler yapılıyor.

İ.Ö. 1325, Ege bölgesinde yeni biçimde kesen bir kılıç görü­lür (tik kez Macaristan'da kullanılmıştır). Yeni tür zırh gereksinimi doğmuştur, kolda, küçük daire biçiminde kalkan (omuza asılan bü­yük boğa kalkanının yerini alır), sivri veya boynuzlu miğfer, aşağıya doğru kesmeyi savunur.

İ.Ö. 1300, VI. Truva depremle yıkıldı.

6. Aşama: Homeros'un Truvası (VE. Truva) Î.Ö. 1300-1184

Güçlü ve harika şehir. Tam İlyada'daki gibi, zengin ve canlı ti­caret.

Ve böylece, Homeros'un kahramanlarının belgelediği epik zamana ulaşıyoruz: aynı zamanda Hakimler kitabının zamanına. İki kahra­manlar çağı, eşzamanlıdır. İki yönetimde de yerleşik tarım ile sal­dırgan çobanıl savaşçı halkların ilişkileri ve uygulamaları arasında uzun bir dönem yaşanmıştır, sonra aniden, taze, çobanıl, savaşçı bir halkın (Filistin'de İbraniler, Yunanistan'da Dorlar) karşı konulmaz şiddetli saldırıları patlak vermiş ve gerçek bir Götterdemmerung ya­şanmıştır. Tunç Çağı halklarının sonu gelmiştir. Homeros'un 'kutsal kahramanlar soyu'nun sömürüsü 1250-1150 döneminde gelir, izleyen üç yüzyıllık bir zaman içinde epikler biçim kazanmıştır. Tarihler Ki­tabı Mukaddes ile yaklaşık olarak şöyle denk düşer: İ.Ö. 850-İlyada - Yehohvacı (J) metni, İ.Ö. 750 Odysseia - Elohim (E) metni.

Denk düşme çok açıktır. Freud'un belirttiği gibi, bunun ötesinde, Yahudiler için diri olarak ortaya "çıkanın, Yunanlılar için neden şiir olarak ortaya çıktığı sorunu vardır.

127