Inform atika va axborot texnologiyalari

arifmetik-mantiqiy, boshqa-
rish, xotira, axborotni kiritish
va 
chiqarish
kabi qurilma- 
lar uning arxitekturasini tashkil etadi.
Universal EH M lar arxitekturasiga qarab quyidagi av­
lodlarga bo‘linadi:
Birinchi avlod
EHM lari - bu tarkibida tezkor xotira 
qurilmasi ham bor bo ‘lgan «bazaviy EHM»dir.
Ikkinchi avlod
EHM lari - bu birinchi avlod mashina- 
sidan tarkibida tashqi xotira qurilmasi ham borligi bilan 
farq qiladi.
30

---

U chinchi
av /o JE H M lari - bu ikkinchi avlod mashina- 
sidan tarkibida axborot almashuv qurilmasi (kanal) ham 
borligi bilan farq qiladi. Kanal tezkor xotira bilan EHM ­
ning tashqi qurilmalari orasida axborot alm ashuviga im- 
kon beradi. Shu tufayli k o ‘p dasturli (bir vaqtning o ‘zida, 
misol uchun. axborotni chop etish, m usiqani ijro etish, 
m a ’lum otlam i kiritish va hokazo) rejim ni am alga oshi- 
rish m um kin b o ‘ladi. BESM -6, ES EHM v a boshqalar 
uchinchi avlod m ashinalari sirasiga kiradi.
To‘rtinchi
av/orfE H M lari - bu uchinchi avlod m ashi- 
nasidan tarkibida har biri parallel ravishda ishlay oladi- 
gan ikki va undan k o ‘p protsessorlar borligi bilan farq 
qiladi. Cheget, Elbrus-2 kabi EH M lar to ’rtinchi avlodga 
m ansub.
Beshinchi
av/об/EH M lari - bu to ‘rtinchi avlod mashi- 
nasidan tarkibida intellektual interfeys (bilim lar bazasi, 
m asalalarni avtom atik ravishda yechishning dasturiy 
ta ’minoti va m uloqot protsessori borligi) bilan farq qiluv- 
chi, universal sun’iy tafakkur mashinalaridir.
U niversal EH M lam ing rivojlanish tarixida alohida 
o ‘rinni shaxsiy kom pyuterlar egallab kelm oqda. Shaxsiy 
kom pyuterlar davri 1971 yilda A Q Shda mikroprotses- 
sor k ash f etilgandan boshlangan. Shaxsiy kompyuter- 
lami ishlab chiqarish avvaliga asosan A pple firmasi, ke- 
yinchalik (1984y.) esa, IBM firmasi m ahsulotlari hiso- 
biga kengayib bordi.
H ozirda A pple firmasi «M acintosh» rusum dagi kom- 
pyuterlari bilan. ayniqsa, AQShning o ‘zida tanilgan b o ‘l- 
sa, IBM kom pyuterlari butun dunyoda keng tarqalgan. 
Shu sababli aynan IBM kom pyuterlarining arxitekturasi 
va asosiy qurilmalari ustida to ‘xtalib o ‘tamiz.
K om pyutem ing arxitekturasini quyidagicha tasvir- 
lash mumkin:
31

---

Kompyuteming asosiy qurilmalari quyidagilar: 
siste-
ma bloki, monitor, klaviatura va sichqoncha.
Sistema blokida markaziy protsessor, operativ (tez­
kor) xotira, qattiq disk, kontrollerlar, disketlar va la- 
zerli kompakt disklar bilan ishlash uchun qurilm alar va 
boshqalar joylashadi.
Markaziy protsessor.
Kompyuteming eng muhim qis- 
mini markaziy protsessor (ya’ni protsessor va boshqa- 
ruv qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan 
m a’lumotlami o'zgartiradigan, hamma hisoblash jara- 
yonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli 
moslamalaming o ‘zaro aloqasini o‘matadigan qurilma -
protsessor deb ataladi. Arifmetik va mantiqiy amallami ba- 
jarish, xotiraga murojaat qilish, dasturdagi ko‘rsatmalaming 
berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa 
amallar ham protsessor zimmasidadir. Bir so*z bilan ayt- 
ganda, protsessor kompyuteming barcha ishini boshqaradi 
va barcha ko^atm alarini bajaradi.
K i r it is h - c h iq a r is h k a n a lla r i
K o n tr o lle r la r
T a s h q i
k iritis h -
c h iq a ris h
q u rilm a la ri
T a s h q i x o tira
q u rilm a la ri
M a rk a z iy p ro ts e s s o r
2 . 1 - r a s m .