Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

præcepta cōmuniter essent nimis rigida, & eò ma-

gis acerba, quòd casus nondum probatos, aut etiā

nullo modo probabiles comprehenderint: senten-

tia autem iudicis extẽsiuè non ita est rigida, quia

ad solum casum iam probatum se extendit, & lex

siue scripta, siue vocalis casum probatũ non sup-

ponit. Ideò communiter minus potest, quàm iu-

dex, agens vt iudex, seu causa cognita: & quidquid

potest lex, potest legislator, sed non è contra. Si-

manc. suprà, num. 198. ait idem posse legem & iu-

dicem, nempè punire reum accusatum, cōfessum,

& conuictũ. Sed hoc nihil valet, quia lex non sic

punit, sed iudex. Alij dicunt, pœnam, ex eo quòd

incurratur ante sententiā, esse acerbiorem, quàm si<-P>@@

<-P>imponatur declarato per sententiam crimine: &

ideò non quoties potest inferri à iudice, posse im-

poni à lege: sed certè licet mandatum esset acer-

bius, & durius, tamen pœna in se esset æqualis.

Vnde recurrendum ad priorem solutionem. Itaq;

non quoties iudex per sententiam potest obligare

ad pœnam, etiam potest lex ad idem obligare ante

vnam sententiam, sed cùm legem sic ferti bono

communi est valdè necessarium, quia simplicia

mandata, vel sub pœnis aliter incurrendis, non

sufficiunt ad illationem, conseruationem, vel pro-

motionem communis boni: mandata autem sub

pœnis statim in cōscientia incurrendis vtilia sunt,

vt esse solent, quæ ad illos pertinent, qui curam

conscientiæ habere solent, vt religiosi, Episcopi,

& clerici: nam sæculares rarò possunt sic obligari

ad aliquid agendum, vel omittendum: quia com-

muniter non adeò sunt solliciti de conscientia,

vnde tales leges essent perniciosæ, nempè sine vl-

lo, aut cum paruo fructu, occasiones multorum

peccatorum præbendo.

  Non ergo passim, sed rarò, & grauissimis deNon passim|sed rarò &|grauissimis de|causis tales|leges sunt fe-|rendæ.

causis possunt leges ferri, quæ ante sententiam

iudicis obligent ineuitabiliter ad res difficiles, nec

debemus iudicare legem sic obligare, nisi expres-

sissimis verbis nullum alium sensum patientibus

id dicāt. Quare leges illæ, quæ dicunt, ipso iure, ipso

facto, non obligant ante sententiam iudicis, quia

passim in iure inueniũtur, & res difficillimas in-

iungunt, & non est necessariũ, imò nec expediens

bono cōmuni, vt ante sentẽtiam incurratur. Imò

etiam cùm lex dicit, pœnā incurri abs declaratione,

si patitur hunc sensum, vt non incurratur à die cō-

missi criminis, sed ad illũ retrotrahatur, sic est lex

interpretāda, vt dicemus de cōfiscatione bonorũ,

quæ præter hæresim incurritur. Vnde Lessius, lib.

2. cap. 16. dub. 2. postquam retulit legem quādam

restituẽdi duplũ, c. exigit, & c. sequenti de censib.

addit, notandum est hic, legem finalem de duplo

obligare ante sententiā: quod perrarũ est, nec vm-

quā præsumitur, nisi ex modo loquẽdi sit euidens.

  Sed obiicit Sotus primò, quia natura abhorret,34

vt idem in seipsum pœnam exequatur, sitqueObiectiones|Soti cōtra su-|periora.

agens, & patiẽs. Proprium iudicis munus est pœ-

nam infligere, nemo autem in seipsum est iudex:

ergo nullus lege obligatur sibi pœnam infligere.

Secundò, quia si pœna posset incurri ante senten-

tiam; ergo posset quis obligari ad manẽdum per-

petuò in carcere, etiam sine vlla sententia: & simi-

liter ad abstinendum ab omni cibo & potu, do-

nec moreretur: quod est absurdum.

  Sed ad primum respōdetur, naturam etiam ab-Ad 1. obie-|ctionem Soti.

hortere à pœna post sententiam iudicis patienda:

tamen tunc obligate in conscientia: eodem ergo

modo potest lex aliquando ad eam absque senten-

tia incurrendam obligare, licet non semper posset

sic obligare: quia esset nimium seuera, aspera, &

crudelis lex, & ideò non obligaret, vt inquit Vaz-

quez, disp. 168. cap. 5. num. 39. & sicut damnatus

à iudice tenetur in se exequi pœnam soluendo pe-

cuniam, vel eundo in locum exilij, & tunc esset

idem agens, & patiens; ita posset aliquando perIudex non po-|test damnare|reum ante-|quam audia-|tur: lex potest.|antequam an-|diatur à iudi-|ce.

legem solam obligari, vt simul sit agens, & patiẽs,

& licet iudex non possit dānare reum, antequam

audiatur, tamen lex potest damnare aliquem ante-

quam audiatur à iudice, relictus suæ conscientiæ,

vt si delictum se perpetrasse nouerit, talem pœnā

de se sumat, vel agendo, vel abstinendo ab actione<-P>

@@0@

@@1@Disput. XV. Sectio II. 377

<-P>aliqua, alioqui licita, quod est aliquo modo esse

iudicem, accusatorem, testem, & reum in tali

causa.

  Ad secundam respondeo, leges illas non foreAd 2. obie-|ctionem Soti.

licitas, quia rem durissimam, & asperrimam præ-

ciperent, imò nec iudex per sententiam potest

obligare ad abstinendum se ab omni cibo, & po-

tu, secus ad manendum perpetuò in carcere: sed in

carcere non tenetur quis mortis sententiam ex-

pectare, vt inferius dicemus: vide Vazquez suprà,

num. 43. & 44.

  Ad fundamenta secundæ sententiæ, seu Caie-Ad fundamẽ-|ta Caiet.

tani respōdeo, legem humanam non solùm obli-

gare posse ad sustinendum pœnam, sed etiam ad

inferendum eam sibi: nam licet pœna in sola pas-

sione consistat, tamen inde non sequitur non pos-

se legem humanam obligare ad actionem, vnde

passio pœnalis resultet in ipsomet agente, quin

potiùs præcepta dentur de actibus, vel eorum

omissione, lex potest non solùm ad omissiones,

sed etiam ad actiones pœnales obligare, quando

expediens, & consentaneum rationi fuerit.

  Sed adhuc obiicies primò, nam D. Thomas, 2.35

2. quæst. 62. art. 3. in corpore, & ad 3. ait, pœnam à1. Obiectio|noua.

reo non deberi ante sententiam iudicis: subscribit

Molina, to. 1. de iust. tract. 2. disp. 176. §. illud vni-

uersim, vbi sic ait, nullus tenetur subire pœnam

ante latam sententiam, & multò minus eam exe-

qui aduersus semetipsum: quam sententiam om-

nibus Theologis probari affirmat Sanchez, tom.

1. de matrim. lib. 3. disp. 53. num. 2. cui & ipse sub-

scribit num. 6. ad 2. & 3. Idem tenet glossa ver. cùm

augmento in c. fraternitatis 12. quæst. 2. Didacus

Perez ad legem si. ver. que en ellas cayere, tit. 13. lib.

2. ordinam. Regij, & alij plures auctores, quos re-

censet, & probat Antonius Gomez. tom. 3. variar.

cap. 14. num. 3. quamuis nullus ex his auctoribus,

quos commemotaui, speciatim dicat, reum nullā

pœnam subire ante sententiam, & Simancas su-

prà, licet num. 199. dicat, legem, quæ obligaret in

conscientia ad pœnam, fore contrariam iuri natu-

rali, & excedere potestatem legislatoris: quia forũ

conscientiæ quod ad hoc est extra eius territoriũ,

vt docet nu. 193. & 200. Tamen num. 194. & 211.Lex humana|obligare potest|in conscientia|ad aliquam|quantitatem|dandam pro|expiatione|peccati.

legem humanam posse obligare in conscientia ad

exiguam aliquam quantitatem dandam pro ex-

piatione peccati, vt olim in lege veteri Exod. 21.

ver. 26. & 27. Leuit. 15. ver. 19. & 20. & cap. 22. ver.

14. num. 5. ver. 6. & 7. aliisque locis citatis à Castro

suprà, num. 5. respondeo, D. Thomam, & alios esse

intelligendos regulariter: nam regulariter lex non

obligat ad pœnam incurrendam ante sententiam,

nec dicit verba, quibus intelligatur id legislato-

rem intendere. Vnde Molina, tom. 1. de iust. disp.

88. inquit, nullus regulariter tenetur ante latam

sententiam etiam post trāsgressionem præcepti,

pœnamque commeritam: ergo sentit aliquando

teneri.

  Secundò obiicies: nam scriptura, canones, &

leges significant, iniustum esse homines indem-

natos puniri, Ioan. 7. ver. 51. ait, Nicodemus, nun-

quid lex nostra iudicat hominem, nisi prius audiuerit

ab ipso, & cognouerit quid faciat? & Paulus, Act. 16.

ver. 37. incusat eos, à quibus indemnatus punitus

erat, Cæsos nos (inquit) publicè indemnatos homines

Romanos miserunt in carcerem, & occultè nos eiiciunt,

& capit. 22. ver. 2. Si hominem Romanum, & in-

demnatum licet vobis flagellare? & Festus Iudęæ Præ-<-P>@@

<-P>ses, Act. 25. ver. 16. Non est (ait) Romanis cōsuetudo,

damnare aliquem hominem, prius quàm is, qui accusa-

tur, præsentes habeat accusatores, locumque defendendi

accipiat ad abluenda crimina, & cap. inter quatuor

de maior. & obed. dicitur. Iuris ratio postulat, vt in

eorum præiudicium, quibus eædem Ecclesiæ sunt subie-

ctæ: nihil ordinemus de ipsis, cùm nec citati sint, nec cō-

uicti, nec per contumaciam se absentent. & in cap. 1. de

causa poss. & propr. nec nos (inquit Gregor. Magn.)Non licet|quemquam in|auditum dā-|nare.

contra inauditam partem aliquid possumus definire.

Idem habetur cap. nos in quemqam, & cap. iudex

2. quæst. 1. cap. non oportet, cap. habetur, cap. qui

accusare, cap. absens verò 3. quæst. 9. in quo po-

stremo cap. Zepherinus Papa ait. Absens verò nemo

iudicetur, quia & diuinæ, & humanæ hoc probibent le-

ges, & Clemens V. in Clem. Pastoralis, §. cæterùm,

de re iudicata, defensionis facultatem nemini, etiā

ab Imperatore tolli posse docens ait, Cùm illa Im-Imperatori|non licet tol-|lere defensio-|nem.

peratori tollere non licuerit, quæ iuris naturalis existũt,

& Vlpianus inauditum filium à patre occidi non

posse definiuit, l. inauditum ff. ad leg. Cornel. de

Sicariis, & Martianus, l. 1. ff. de requiren. reis, Diui

(inquit) Seueri & Antonini Magni, rescriptum est,

nequis absens puniatur, & hoc vtimur iure, ne absentes

damnentur: nec enim inaudita causa quemquam dam-

nari, æquitatis ratio patitur. Vide etiam l. absentem

ff. de pœnis, & l. absentem C. de acusatio. & l. si

quondam C. ad leg. Iul. de adulter. Si absens, & in-

auditus damnari non potest: ergo nemo ante iu-

dicis sententiam incurrit pœnam: Confirmatur

primò, quia inflictio pœnæ suppponit criminis

declarationem, l. eius qui delatorem ff. de iure fis-

ci, ibi Verùm oportet constare prius, & de crimine

pronunciare; Gratian §. in hoc capite post cap. siue

de coniugiis 35. quæst. 2. Pœna (inquit) nulli est

inferenda, nisi per iudicem. Confirmatur secundò,

nam pœna infligitur, vt conspectu pœnæ alij ab

eisdem, vel similibus facinoribus perpetrandis de-

terreantur, l. ita vulneratus ff. ad leg. Aquiliam, l.

locatio, §. quod illicitè ff. de publican. l. aut facta,

§. non numquam, & l. capitalium, §. famosas ff. de

pœnis, sed pœna sequuta, quàm reus incurreret

absque iudicis sententia, ad hoc non conduceret:

ergo nulla pœna incurritur ante iudicis senten-

tiam.

  Ad obiectionem, & primam eius confirmatio-

nem respondeo, scripturę, Pontificum, & Impera-

torum testimonia solùm agere de condemnatio-

ne, quæ in externo foro à iudice fit, contra certam

personam: hæc enim fieri nulla ratione potest, nisi

legitimis probationibus, & parte audita: fieri etiā

conditionaliter, id est, dicendo si hoc fecisti, talem

pœnam patiaris in conscientia. Quamuis Princeps

aliquando per legem, aut per temporale manda-

tum potest præcipere: ne quid fiat sub tali pœna

incurrenda in conscientia ante omnẽ sententiam.

Tamen iudex id non potest, imò nec ipse Princeps

potest in genere præcipere, vt qui tale delictũ iam

fecerit ante ipsum mandatum, substineat in con-

scientia talem, vel talem pœnam, præsertim cuius

nulla præcessit comminatio, nec conditionali-

ter priuaræ personæ coram illo accusatæ præci-

pere, si fecisti hoc crimen, substine hanc pœnam. Sed

sententia debet esse absoluta præuiis probationi-

bus, & reo audito. Excipe excommunicationes, &

alias censuras, quæ si præcessit comminatio ipsa-

rum, & homo adhuc est contumax, inferri pote-

runt generaliter conditionaliter, Si quis verò gene-<-P>

@@0@

@@1@378 Quæst. XCVI. Tract. XIV.

<-P>raliter non communicauit in Paschate sit excommuni-

catus, seu excommunicamus omnes, qui non communi-

cauerunt in Paschate, eò quod censuræ sunt pœnæ

medicinales, & correctoriæ, quarum facile est re-

medium: homine enim correcto non possunt prę-

lati ipsum non absoluere.

  Ad secundam confirmationem respondeo, pœ-

nam imponi non solùm ad exemplum alienum:

sed etiam, vt omnes eius timore contineantur in

officio.

  Obiicies tertiò, nam si pœna interdum incur-37

ritur in conscientia, tenebitur peccator seipsum3. Obiectio.

prodere, quia per obseruationem pœnæ detege-

tur crimen. Respondeo negando consequentiam:

nam si ex pœnæ executione occultum crimen est

aperiẽdum, peccator poterit pœnam non exequi,

ne seipsum infamet iuxta id Chrysostomi homil.

32. in epistola ad Hebræos, Non tibi dico, vt te pro-

das in publicum, nec vt te apud alium accuses.

  Quartò obiicies contra id, quod diximus, non4. Obiectio.

posse hominem lege obligari ad omnem pœnam

subeundam ante sententiam: namque potest quis

obligari ad quamcumque pœnam: ergo & lege

humana. Respondeo negando consequentiā, nam

votum est voluntarium, & ideò potest se extende-

re ad multa, ad quæ non potest lex, vt ad actus in-

ternos, ad consilia Euangelica, &c. leges autem

debent esse faciles, & tolerabiles, & accommoda-Leges debent|esse saciles &|tolerabiles.

tæ humanæ consuetudini, cap. erit autem lex, d. 4.

cap. alligant, 26. quæst. 6. vide Nauarrum cōmen-

tario de datis & promissis nu. 44.

  Ex dictis ergo patet, etiam cùm lex continet38

sententiam latam, non teneri communiter reum

in sententia eas pœnas subire, quæ in actione cō-

sistunt, vt in carcerem, vel exilium ire, bona tra-

dere fisco, &c. Colligitur ex D. Thoma 2. 2. qu. 62.

art. 3. vbi Caietanus, Aragon, Salon, & alij recen-

tiores: alij ibi quæst. 11. art. 3. Bannes quæst. 12. art.

2. Medina hic quæst. 96. art. 4. Valentia, Vazquez,

Sotus, Corduba, Conradus & Sa suprà. Adrianus

quodlib. 6. art. 1. corol. 3. lit. I, & sequentib. & in 4.

in materia de restitut. quæst. de ludo, quæ incipit:

quia in superioribus §. prima pars, & citat Paluda-

num 4. dist. 15. quæst. 3. & glossam notabilem cap.

faternitatis, 12. q. 2. cui ait stare omnes Doctores,

Caietan. in sũma, verbo pœna, vbi Angelus §. 3. &

verbo inobedientia, in fin. & verbo assassinus, §. 4.

Rosella §. 1. vbi ait Panormitanum, qui oppositum

dixit, ab omnibus reprehendi, Armilla verbo con-

stitutio, num. 7. Driedo 2. de libert. Christ. cap. 1.

propos. 2. Angles 2. part. 4. quæst. de restitut. legis

pœnalis, Ouand. 4. dist. 13. propos. 41. Nauarrus ca.

23. num. 66. & cap. inter verba, corol. 54. Palacius

4. dist. 37. quæst. 7. Perez. 2. ordinamenti, tit. 9. l. 2. &

& lib. 3. tit. vlt. l. 4. & aliis locis ibi citatis, Syluester

verbo assassinus, quæst. 5. emphyteusis quæst. 2.

hæresis 1. quæst. 8. pœna. quæst. 25. Tabienna ex-

commu. 5. casu 2. §. 1. & verbo, assassinus, Simancas

in instit. tit. 9. à num. 27. Archidiaconus cap. cùm

secundùm leges, de hæret. in 6. Maior 3. dist. 25.

quæst. 3. in fine, Ancharanus cap. fœlicis, col. 3. de

pœnis lib. 6. & cap. pro humani de homicid. in 6.

vbi Francus & Ioannes Andreas. Item Anchara-

nus, & Franciscus d. cap. cùm secundùm leges, Ale-

xander l. si quis maior, C. de transactio. tentauit

id tenere Felinus cap. audiuimus de symonia, vt

ait Nauarrus suprà, tenuit Bartolus, l. ciues qui

delatorem, ff. de iure fisci, Couarruuias cap. alma,<-P>@@

<-P>part. 1. §. 2. num. 9. vers. 5. & 2. part. 4. cap. 6. §. 8. nu.

10. dicens esse communem, Menchac. libr. 1. con-

trouers. cap. 28. num. 4. & lib. 1. quæst. frequentium

cap. 7. num. 2. & cap. 10. num. 34. Victoria relect. 1.

de Indis à nu. 9. Ledesm. 2. 4. quæst. 18. art. 3. Ioan.

Medina C. de restit. quæst. 1. dub. 3. vers. aut etiam,

& quæst. 22. part. 2. ad 6. arg. partis affirm. post co-

rol. 3. vers. nec obstat motiuum, Guillielmus Be-

nedictus c. Raynutius de testamen. part. 2. num. 32.

Hippolyt. Marsil. in pract. causarum crimin. §. ag-

gredior, num. 105. & in rubr. ff. ad leg. Cornel. nu.

24. Alciatus l. cum posteaquam C. de pactis, & l. si

quis maior, C. de transact. Saytus libr. 3. capit. 9.

num. 36.

  Probatur, quia communiter homo suum cri-39

men manifestaret per executionẽ pœnæ, ad quod

obligare esset durissimum, si autem ad id nō obli-

garetur, lex esset inutilis: quia communiter non

obligaret. Item quia æquitas non patitur, vt in re-Aequitas non|patitur, vt in|rebus grauis-|simis homo sit|contra se.

bus grauissimis homo sit contra se, quasi iudex,

accusator, & testis: nec est credibile Rempubl. tra-

didisse Regi tantam obligandi potestatem, neque

Deum Pontifici, maximè cùm iugum Christi suaue,

& onus eius leue sit, & cùm Christus abstulerit iugũ

durissimum veteris legis, de quo Petrus in Actis

dixerit. Quid tentatis imponere iugum super ceruicesAct. 15.

discipulorum, quod nec nos, nec patres nostri portare po-

tuimus, & lex præsertim humana debeat esse mo-

raliter possibilis: quod autem adeò est difficile, fit

quodammodo impossibile 5. Met. cap. 12. Vnde

Ecclesia non posset præcipere confessionem pec-

catorum, nisi esset à Deo præcepta, nec potest prę-

cipere alicui, vt religionem ingrediatur, vel vt cō-

tinentiam seruet, nec vt se probat, iuxta Chrysost.

cap. quis aliquando de pœnit. dist. 1. nec iudex etiā

supremus potest, quando lex solùm continebat

sententiam ferendam, generaliter præcipere, vt

omnis qui inciderit in tale delictum, soluat talem

pœnam. Vnde Gregor. cap. 1. de causa possess. Nos

contra inauditam partem nihil definire possumus: quod

etiam habetur cap. nos in quemquam, & cap. iu-

dex, 2. quæst. 1. Potestas Ecclesiæ, & Reipu. in ædi-Potestas Ec-|clesiæ, est in æ-|disicationem,|non in destru-|ctionem.

ficationem est, non in destructionẽ, vt docet Pau-

lus 2. Corinth. 15. esset autem in destructionem, si

ad grauem pœnam exequendam ante sententiam

posset obligare: quia cùm res sit adeò difficilis, à

paucis fieret, & sic conscientiæ replerentur pec-

catis. Sane talis lex magnam præberet occasionẽ

peccandi contra cap. ex parte, de constit. & l. con-

uenire, ff. de pactis dotal. Vide Ancharanum cap.

possessa, num. 21. de reg. iur. in 6. & Nauarrum illo

num. 66. qui hanc veritatem confirmat, quia non

est credendum, legislatorem qui semper præ ocu-

lis æquitatem habere debet l. 1. quod si Ephes. ff.

quod certo loco dare oportet, velle partem facere

contra seipsam executricem. Confirmatur l. nimis

graue, C. de testib. & l. humanitatis, C. de excusa-

tio. tutor. vide Simancam in cathol. instit. tit. 9.

  Primò ergo ex superioribus assero, legem hu-40

manam posse obligare in conscientia ante sen-Auctoris as-|sertiones ex|quibus supra|dicta confir-|mantur.

tentiam ad pœnam passiuam, & actiuam, si aliun-

de seruetur æquitas.

  Secundò, hunc modum obligationis tantùm

habere locum in pœnis moderatis, non in quibus-

cumque etiam grauissimis, quales sunt, quæ ma-

gnum, & irreparabile, aut ineuitabile damnum in

se habent, quales non sunt censuræ, quæ facilè re-

medium habere solent: imò neque irregularitates,<-P>

@@0@

@@1@Disput. XV. Sectio III. 381

<-P>neque omnes inhabilitates ad aliqua, ideò in his

frequentius, quàm in aliis ita leges disponunt.

  Tertiò non esse facile præsumendũ, quod mens

legislatoris sit, obligare ad pœnā ante iudicis sen-

tentiam: præsertim si pœnæ sint grauiores, maxi-

mè si inuoluant, vel inferant aliquam molestam

actionem, vel abstinentiam ab actione grata, vtili,

vel iucunda, aut si de executione pœnę nullo mo-

do, aut vix constare iudicibus possit, sed tota re-

linquatur conscientiæ delinquentis: tunc enim ra-

rò lex seruatur quantum ad pœnam, ideò inutili-

ter imponeretur, quod in rebus spectantibus ad

sæculares maximè locum habet, qui communiter

de conscientia non sunt adeò soliciti.

------------------------------------------------------------

SECTIO III.

Quibus verbis obligare soleant leges ad pœnam sub-

eundam ante iudicis sententiam.


DE pœna irregularitatis certum est, quo-41

modocumque ponatur, incurri antePœna irregu-|laritatis in-|curritur ante|sententiam iu|dicis.

sentẽtiam iudicis: quia non est iudicis,