Iskat-i salat: 7 Iskat-i savm: 7

Kadı:

Şeriat ilkelerine göre insanlar arasında hüküm verme yetkisine sahip kişi, hakim. İnsanlar arasındaki anlaşmazlıkları adalet, insaf ve dinin belir­lediği ilkeler çerçevesinde çözümle­mek hasızhkları, zulmü oıtadan kaldırmak kadının görevleri arasındadır. İslam'da bu görevi ilk olarak Hz. Pey­gamber, ardından da dört halife yerine

getirmiş; fakat zaman içinde İslam ül­kesinin genişlemesi ve müsfumanların çoğalmasıyla işler de artmış, bu yüzden halifeler kendilerini temsil ederek sorunları çözecek kişileri çeşitli vila­yetlere atamaya başlamışlardır. Kaza işlerini görmek ve iyiliği emredip kö­tülükten sakındırmak göreviyle kadı tayin eden ilk halife Hz. Ömer'dir. Başlangıçta kadıların görevleri arasın­da bugünkü belediye işleri de bulunu­yordu. Osmanlı döneminde medrese­lerden yetişen kadılar Şeyhülislamdı bağlı olarak görev yaparlardı.

İslam alimlerine göre tayin edilecek kişide şu nitelikler aranır: Müslüman olmak, buluğ çağına girmiş olmak, akıllı olmak (deli olmamak), hür olmak, görme, işitme ve konuşma özürlü olmamak. Bu niteliklerin dışın­daki bazı şartlarda ise islam alimleri ihtilaf halindedir. Şafii, Hanbeli ve Maliki alimlerine göre kadı yukarda-kilere ek olarak adalet sahibi olmalı, içtihad yapacak kadar hukuk formas­yonu taşımalı ve erkek olmalıdır. Hanefilere göre ise adalet vasfı şart olmadığı gibi, kadınlar da hakimlik yapabilir, ayrıca hakimin müçtehid olması da şart değildir. ²⁶⁹

Kadıyanilik:

Hindistan'ın Pencap bölgesinde bulunan Kadıyan'da 19. yüzyılın sonlarına doğru Mirza Gulam Ahmed Kadıyani tarafından kurulan bir dini akım. Kadıyanilik, Mirzaiyye, Kadıyaniye ve Ahmediyye gibi isimlerle de anılır.

Ahmed Kadıyani 1835'te Kadıyanda doğdu ve öğrenimini burada tamam­ladı, ilk defa İngilizlerle Hinduların

yoğun olarak müslümanlara saldırdığı 1877-78 yıllarında yazdığı gazete yazılarıyla dikkatleri üzerine çekti. Öncelikle Mehdi ve Mesih sembolle-riyle ifade ettiği "gelecek kurtarıcı" fikri müslüman halk arasında ilgi gördü. Çok geçmeden yazdığı Gera-han-i Ahmediye isimli kitabında bir yandan kafirlere karşı İslam'ı savunurken kendisinin müceddit olduğunu iddia etmeye başladı. Olumsuz bir tepki almadığını görünce de vahyin kesilmediğini, kendisine vahiy geldi­ğini ve hem Hz. İsa'nın hem de Hz. Muhammed'in güçlerinin kendisinde toplandığını, dolayısıyla kendisinin nebi ve resul olduğunu ortaya attı. Çok geçmeden de kendisinin aynı za­manda Krişnalık sıfatını da taşıdığını belirterek Hindistan'daki dinleri bir­leştirmeye kalkıştı. Kamuoyunun nab­zını iyi tuttuğu için çevresine taraftar toplamayı başaran Ahmed Kadıyani aniden ölünce (1908), cemaati arasın­da görüş ayrılıkları ortaya çıktı ve ikiye bölündüler. Buna göre Kadıya-niliğin Kadıyan kolu, Gulam Ahmed'-in oğlu Beşirüddİn Mahmud Ahmed'i kendisine başkan seçerek Mirza Gu-lam'ın görüşlerini ifrat derecesinde sa­vunmaya devam ettiler. Hatta Mirza Gulam'ın nebiliğini kabul etmeyen müslümanların kafir olduğunu bile ilan ettiler. Lahor kolu ise Mevlana Muhammed Ali'nin başkanlığında En-cümen-i İşa'at-ı İslam isimli bir teşki­lat kurdular. Bunlar Gulam Ahmed'in nebilik, resullük gibi iddialannı red­dettiler, mesihlik ve mehdilik gibi ko­nulara da ilgisiz kaldılar. Bu kol inan­çları bakımından îslami sınırlar içeri­sinde kabul edilebilir. Buna rağmen

Kadıyan kolu İslam dışı sayılmıştır.

Yukanda anlattıklarımızdan başka cihad konusunda da Ehl-i Sünnetten farklı düşünen Kadıyanilere göre, ar­tık kılıçla cihad devri geçmiştir. Şimdi kalem ve dua ile cihad edilmelidir. Diğer itikadi ve fıkhi meselelerde ehl-i Sünnetten büyük bir farklılıkları yoktur.

Kadıyaniler Avrupa, Güney ve Ku­zey Amerika, Asya, Pasifik ve özelli­kle Afrika'da yayılma faaliyetlerini bugün de sürdürmektedirler. Dünya üzerinde bugün yaklaşık on milyon civarında Kadıyani olduğu sanılmakta­dır. ²⁷⁰

Kadi1l Kudat:

Kadıların kadısı, baş kadı. Abbasiler döneminde kadılık kurumunun başı olan kişiye verilen unvandır. İlk olarak Harun Reşid dö­neminde Ebu Hanife'nin öğrencisi İmam Ebu Yusuf için kullanılmıştır. Ebu Yusuf ve daha sonra gelen Kadi'l-Kudat'lar önceleri Bağdat'taki, giderek bütün ülkedeki kadıların atanması, en önemli dini konularda hüküm verme, kadıların terfi, azil gibi işlerini yürüt­me görevlerini yerine getirmişlerdir. Osmanlılarda ise Kadi'l-kudatlık yeri­ni kazaskerlik kurumuna bırakmıştır. (Bkz. Kadı) (Hikmet NJ

Kadım: ²⁷¹

Kadir Gecesi: ²⁷²

Kadir Sûresi:

Kur'an-ı KerinVin 97. süresidir Mekke-i Mükerremede nazil olmuştur.

Bu sûre-i celile'de, Kadir gecesinin hususiyetleri açıklanmıştır. Kur'an âyetlerinin nazil olmaya başladığı za­man bu gecenin bin aydan daha hayırlı olduğu, meleklerin tan yeri ağanncaya kadar yeryüzüne indikleri, bu gecenin bir selam ve selamet gecesi olduğu beyan buyurulmuştur.

Bu sûre, Abese sûresinden sonra na­zil olmuştur ve tamamı beş âyettir.

Bu sûre-i celilede yüce Rabbİmiz meâlen şöyle buyuruyor:

Gerçek şu ki, biz Kur'an-ı Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin ne olduğunu sen bilir misin? Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır. Melekler ve Cebrail, o gece, Rable-rinin izniyle her türlü iş için inerler. O gece, tan yeri ağanncaya kadar süren bir selamettir."

Kadir:

Kudret sahibi. ²⁷³

Kadirîlik:

Abdulkadir Geylani'-nin kurmuş olduğu tarikat. Asıl adı Muhyiddin Ebu Muhamrned bin Cen-gidost (1077/1166) olan Geylani, do­ğum yeri Geylan'da başladığı öğreni­mini Bağdat'ta ünlü bilginlerden ders alarak tamamladı. 1134'te dünyadan elini eteğini çekerek yirmibeş yıl süren bir inziva ve uzlet hayatı yaşadı. Daha sonra yeniden Bağdat'a dönerek Kadiriye ismiyle tanınan tarikatı kur­du. Güçlü kişiliği ve etkili vaazlarıyla kısa zamanda çevresine pek çok mürit topladı.

Tarikat zincirini Hz. Ali'ye bağla-an Kadİrilerin belirgin özellikleri, bir çile dönemi yaşamaları sonra tekrar dünyaya dönerek insanları uyarma gö­revi yapmalarıdır. Ancak dünya ve ahiret nimetlerinin kul ile Allah arasında bir perde olduğu ve asıl olarak Allah'a ulaşmanın amaçlanması hiçbir zaman unutulmaması gereken bir ha­kikattir. Kadirilik tarikatını Anado­lu'ya getiren kişinin Eşrefoğlu Rumi (1353-1469) olduğu, ancak Anado­lu'da bu tarikatı asıl yayan kişinin İs-mailiye kolunun kurucusu İsmail Rumi (1631) olduğu belirtilir. İsmail Rumi İstanbul'da tarikatın Osmanlı toprak­larındaki merkezi olarak Kadirihane'yi kurmuş, anadolu ve rumeli'nin çeşitli yerlerinde de 40 kadar tekke açmıştır. Kadiriliğin Eşferiye ve Rumiye (İsma-ilİye)'den başka Esediye, İseviye, Ek-beriye, Yafiiye, Garibiye, Halisiye gi­bi kolları vardır.

Türkiye'de bugün de varlıklarını sür­düren Kadiriler, özellikle "burhan gös­terme" dedikleri kızgın fırına girme, şiş saplama, ateşle oynama gibi islami bir niteliği olmayan gösterilerle ilgi çekmektedirler. ²⁷⁴