İslam inanç Sİsteminde akilcilik ve kadi abdulcebbar

BİBLİYOGRAFYA

Abduh, Muhammed, Risâletü't-tevhîd, Kahire 1366.

Abdül Hamid, “Sir Seyyid Ahmed Han” (M. M. Şerif, İslâm Düşüncesi Tarihi içinde, trc. İbrahim Kalın), İstanbul 1991, IV, 384-399.

Abdülbâkî, M. Fuâd, el-Mu'cemü'l-müfehres li-elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerim, İstanbul 1982.

Abdülkerîm Osman, bk. Kadı Abdülcebbâr, Şerhü'l-Usûli'l-hamse.

Abdülkerîm Osman, Nazariyyetü't-teklîf: Ârâu Kadı Abdülcebbâr el-kelâmiyye, Beyrut 1971.

Adam Mez, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti: İslâm'ın Rönesansı (trc, Salih Şaban), İstanbul 2000.

Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, İstanbul 1992.

Ahmed Emîn, Duha'l-İslâm, Beyrut, ts. (Darü'l-Kitabi'l-Arabî).

Ahmed Emîn, Fecrü'l-İslâm, Kahire 1965.

Ak, Mustafa Sabri, Kadı Abdülcebbâr ve Mu'tezile Tefsirindeki Yeri, (yüksek lisans tezi, 1992), SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Akseki, Ahmet Hamdi, İslâm, İstanbul 1943.

Amâre, Muhammed, bk. Kadı Abdülcebbâr, Muhtasara Usuli'd-dîn.

Âmidî, Seyfeddin Ali b. Muhammed, Ebkârü'l-efkâr, Süleymaniye Ktp., Dâmad İbrahim Paşa, nr. 807.

Arslan, Ahmet, “Kemal Paşazade'nin Felsefî Görüşleri”, Şeyhülislâm İbn Kemal, Ankara 1989.

Aziz Ahmed, Hindistan ve Pakistanda Modernizm ve İslâm, (trc. Ahmet Küskün), İstanbul 1990,

Bağdadî, Abdülkahir b. Tâhir, el-Fark beyne'l-fırak, Kahire 1965.

Bâkıllânî, Kadı Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib, el-İnsâf fîmâ yücîbu i'tikadüh velâ yecûzü'l-cehlü bih, (nşr. İmâdüddin Ahmed Haydar), Beyrut 1407/1986.

Bardakoğlu, Ali, “İslâm Dini”, İlmihal, İstanbul 2000.

Bernard, M., Le Probleme de la Connaissance d'agres le Muğnî du Kadı Abd al-Ğabbar, Algiers 1982.

Beyâzîzâde Ahmed Efendi, el-Usûlü'l-münîfe li'l-İmâm Ebî Hanîfe (nşr. İlyas Çelebi), İstanbul 1996.

Beyhâkî, Ahmed b. Hüseyin, el-Esmâ ve's-sıfât, Kahire 1358.

Bigiyef, Musa Carullah, “El-Muvafakat Neşrine Ait Bir-İki Söz” (Şâtıbî, el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi içinde, trc. Mehmet Erdoğan), İstanbul 1990,

Bolay, Süleyman Hayri, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 238-242.

Bolay, Süleyman Hayri, Felsefî Doktrinler Sözlüğü, İstanbul 1981.

Bozkuş, Metin, Kadı Abdülcebbar ve Tefsiru Tenzihi'l-metâin Adlı Eserinin Tahlili, (yüksek lisans tezi, 1990, EÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Brockelmann, GAL Suppl, Leiden 1937-42.

Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, Sahîhü'l-Buhârî, İstanbul 1992.

Câbirî, Muhammed Âbid, Arap İslâm Aklının Oluşumu (trc. İbrahim Akbaba), İstanbul 2000.

Câhiz, Amr b. Bahr, el-Beyân ve't-tebyîn, Beyrut 1968.

Caspar, Robert, “Le Renouveau de Mo'tesilisme”, MIDEO, IV (1957), s. 141-202.

Cevâd Ali, el-Mufassal fî târîhi'l-Arab kable'l-İslâm, Beyrut 1970.

Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü , İstanbul 2000.

Cüveynî, İmâmü'l-Harameyn Ebü'l-Meâlî Abdülmelik, el-Burhân fî usûli'l-fıkh, Katar 1978.

Çankı , Namık, Büyük Felsefe Lügati, İstanbul 1954.

Çelebi, İlyas, Osmanlıdan Cumhuriyete Siyaset ve Değer Tartışmaları (Editör Ferhat Koca), İstanbul 2000.

Çelebi, İlyas, Uzak ve Yakın Gelecekle İlgili Haberler, İstanbul 2000.

Çıkar, Mehmet Şirin, Nahivciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar, (doktora tezi 2001), MÜSBE.

Çiftçi, Adil, İslâm'ı Yeniden Düşünmek, Ankara 2000.

Dardağanzade, Ahmet Nazif, “Yeni İlm-i Kelâma Lüzum Var mı, Yok mu?”, Sebîlürreşâd, XXII/561-562, İstanbul 1342, s. 117-119.

Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, es-Sünen, İstanbul 1981.

De Boer, T. ]., History of Philosophy in islam, Yeni Delhi 1983.

Demirel, Okan, “Bulanık Mantık”, Bilim ve Teknik, sy. 385, İstanbul 1999, s. 78-80.

Descartes, Rene, Aklın İdaresi İçin Kurallar, (trc. Mehmet Karasan), İstanbul 1966.

Descartes, Rene, Metot Üzerine Konuşma, (trc. Mehmet Karasan), Ankara 1962.

Detlev Khalid “Some Aspects of Neo-Mu'tezilism”, İslamic Studies, VIII, İslâmâbâd 1969, s. 319-347.

Dihlevî, Şah Veliyyullah, Huccetullâhi'l-bâliğa, Beyrut 1990.

Düzgün, Şaban Ali, Seyyid Ahmed Han ve Entellektüel Modernizmi, Ankara 1997.

Ebû Dâvûd es-Sicistânî, es-Sünen, İstanbul 1992.

Ebû Hayyân el-Endülüsî, el-Bahrü'l-muhît, Kahire 1329.

Ebû Zehra, Muhammed, İslâm Hukuk Metodolojisi, (trc. Abdülkadir Şener) Ankara 1973.

Ebû Zehra, Muhammed, İslâm'da Siyasî îtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, (trc. Sıbğatullah Kaya), İstanbul 1993.

Ebü'l-Kasım el-Belhî, Zikrü'l-Mu'tezile min Makalâti'l-İslâmiyyîn, (Fazlü'l-i'tizâl ve tabakâtü'l-Mu'tezile içinde, nşr. Fuâd Seyyid), Tunus 1393/1974.

Erdoğan, Mehmet, Akıl-Vahiy Dengesi Açısından Sünnet, İstanbul 1995.

Eş'ârî, Ebü'l-Hasan Ali b. İsmail, Kitabü'l-Lüma' (nşr. Abdülaziz İzzeddin es-Seyrevân), Beyrut 1408/1988.

Eş'ârî, Makalâtü'l-İslâmiyyîn (nşr. H. Ritter), İstanbul 1929-30.

Eş'ârî, İstihsânü'l-havz fî ilmi'l-kelâm, Beyrut 1952.

Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer el-Hatîb, Mefâtîhü'l-gayb, Beyrut 1934.

Fahreddin er-Râzî, el-Muhassal (trc. Hüseyin Atay), Ankara 1978.

Fahreddin er-Razî, İ'tikadâtü fıraki'l-müslimîn ve'l-müşrikîn (nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr), Beyrut 1982.

Fazlur Rahman, İslâm ve Çağdaşlık (trc. Alpaslan Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu), Ankara 1990.

Fazlur Rahman, İslâm, İstanbul 1981.

Fığlalı, Ethem Ruhi “Haricîler”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 169-174.

Fığlalı, Ethem Ruhi, “Abdullah b. Sebe”, DİA, İstanbul 1988,I, 133-134.

Filibeli Ahmet Hilmi, Üss-i İslâm: Hakaik-i îslâmiyye'ye Müstenid Yeni Akaid, İstanbul 1332.

Frolov, Ivan, Felsefe Sözlüğü (trc. Aziz Çalışlar), İstanbul 1991.

Gazzâlî, el-İktisâd fi'l-i'tikad, Beyrut 1983.

Gazzâlî, el-Münkız mine'd-dalâl, Dımaşk 1939.

Gazzâlî, İhyâu ulûmi'd-dîn, Kahire 1967-1968.

Gazzâlî, Mi'yârü'l-ilim fî fenni'1-mantık Beyrut, ts., (Darü'l-Endülüs).

Gazzalî,Tehâfütü'l-felâsife (nşr. Süleyman Dünyâ), Kahire, ts. (Dârü'l-maârif).

Gideon Bohak, “Pharisees”, The Oxford Dictionary of the Jewish Religion (ed. Zwi Werbilowsky - Goffrey Wigoder), Oxford 1997, s. 528-529.

Gimaret, Daniel, “Mu'tazilah”, EI2, Leiden 1993, VII, 783-793.

Goldziher, Ignaz, el-Akide ve'ş-şerîa, Beyrut 1946.

Mezâhibü't-tefsîri'l-İslâmî, Bağdad 1955.

Gölcük, Şerafeddin, “Cehmiyye”, DİA, İstanbul 1993, VII, 234-236.

Görmez, Mehmet, Musa Carullah Bigiyef, Ankara 1994.

Guy Monnot, Penseurs Musulmans et Religions Iraniennes: Abd al-Jabbar et ses devanciers, Paris 1974.

Hâkim el-Cüşemî, Şerhü'l-uyûn (Fazlü'l-i'tizâl ve tabakâ­tü'l-Mu'tezile içinde, nşr. Fuâd Seyyid), Tunus 1974.

Hânim İbrahim Yûsuf, Aslü'l-adl inde'l-Mu'tezile, Kahire 1993.

Haris el-Muhâsibî, Şerefü'l-akl ve mâhiyyetüh (nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ), Beyrut 1406/1986.

Harkavy, A., “Karaites and Karaism”, ]ewish Encyclopedia, New York 1902, VII, 439-440.

Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, Kahire 1913.

Hayyât, Ebü'l-Hüseyin Abdürrahîm b. Muhammed, Kitabü" l-İntisâr ve'r-red ala İbni'r-Râvendî el-mülhid (nşr. H. S. Nyberg), Beyrut 1957; ayrıca bk. neşredenin girişi.

Hitti, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi (trc. Salih Tuğ), İstanbul 1995.

Hourani, George F., “Ethics in Medieval İslâm: A Conspectus” Essays on Islamic Pholosophy and Science, Albany 1975, s. 128-135.

“Two Theories of Value in Medieval İslâm”, MW, L, New York 1960, s. 269-278.

İslâmic Rationalism: The Ethics of Abd al-Jabbar, Oxford 1971.

Işık, Kemal, Mu'tezile'nin Doğuşu ve Kelâmı Görüşleri, Ankara 1967.

İbn Hacer, Lisanü'l-Mîzân, Beyrut 1971.

İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, Kahire 1981.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali, el-Fasl fî’l-milel ve'l-ehvâ ve'n-nihal (nşr. M. İbrahim Nasr- Abdurrahman Umeyre), Riyad-Cidde 1402/1982.

İbn Kayyim el-Cevziyye, İ'lâmü'l-muvakkıin an Rabbi'l-âlemin, Kahire 1955.

İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, Tefsîrü'l-Kur'âni'l-azîm, Kahire, ts. (Dâru ihyâi'l-kütübi'l-Arabiyye).

İbn Kuteybe, Abdurrahman b. Müslim, Uyûnü'l-ahbâr, Kahire 1343-49/1925-30.

İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, İstanbul 1992.

İbn Sa'd, Muhammed b. Sa'd, Kitabü't-Tabakati'l-kübrâ, Beyrut 1985.

İbn Sînâ, Hüseyin b. Abdullah b. Sînâ, Mantıku'l-meşrikıyyîn , Kahire 1910.

İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalîm, Akvamu mâ kîle fi'l-meşîe ve'l-hikme ve'l-kazâ ve'l-kader ve't-ta'lîl ve butlâni''l-cebr ve't-ta'tîl (Mecmûu'r-Resâil içinde), baskı yeri ve yılı yok (Lecnetü't-türâsi'l-Arabî), V, 114-127.

İbnü'l-Manzûr, Lisanü'l-Arab, Beyrut ts.

İbnü'1-Esîr, Ali B. Muhammed b. Esîr, el-Kâmil fi't-târîh, Beyrut 1979.

İbnü'l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed, Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Beyrut ts., (Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî).

İbnü'l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed, Kitabü'l-Asnâm, (nşr. Ahmed Zeki Paşa), Ankara 1969.

İbnü'l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya, Tabakatü'l-Mu'tezile (nşr. Susanna Diwald Wilzer), Beyrut 1961.

İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist (nşr. Rıza Teceddüd), Tahran 1971.

İrfan Abdülhamîd, İslâm'da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları (trc. M. Saim Yeprem), İstanbul 1981.

îsferâyînî, Ebü'l-Muzaffer, et-Tebsîr fi'd-dîn (nşr. Kemâl Yusuf el-Hût), Beyrut 1403/1983.

İsmail Fennî, Lugatçe-i Felsefiyye, İstanbul 1341.

İzmirli, İsmail Hakkı, “İlme'l-yakîn Ayne'l-yakîn Hakka'l-yakîn”, Sebîlürreşâd, sy. 337, İstanbul 1331, s. 200.

İzmirli, İsmail Hakkı, “Sebilürreşad Ceride-i İslâmiyyesine”, Sebilürreşad, XXI/542-543, İstanbul 1339, s. 174.

İzmirli, İsmail Hakkı, “Yeni İlm-i Kelâm Hakkında”, Sebilürreşad, XXII/549-550, İstanbul 1339, s. 30-32; XXII/551-552 (1339), s. 38-40.

“Yeni İlm-i Kelâm”, Sebîlürreşâd, XXI/528-529, İstanbul 1339, s. 58-59.

Yeni İlm-i kelam, İstanbul 1339/1341.

Kadı Abdülcebbâr, el-Muğnî fi ebvâbi't-tevhîd ve'l-adl (nşr. İbrahim Medkur-Taha Hüseyin v. dğr.), Kahire 1382-85/1962-65.

el-Muhît bi't-teklîf (nşr. Ö. Seyyid Azmi), Kahire ts., el-Müessesetü'1-Mısriyye el-âmme.

Fazlü'l-i'tizâl ve tabakâtü'l-Mu'tezile (nşr. Fuâd Seyyid), Tunus 1974.

Muhtasaru Usûli'd-dîn (Resâilü'l-adl ve't-tevhîd içinde, nşr. Muhammed Amâre), Kahire 1971; ayrıca bk. neşredenin girişi.

Müteşâbihü'l-Kur'ân (nşr. Adnan Muhammed Zerzûr), Kahire 1969; ayrıca bk. neşredenin girişi.

Şerhü'l-Usûli'l-hamse (nşr. Abdülkerîm Osman), Kahire 1988; ayrıca bk. neşredenin girişi.

Tenzîhü'l-Kur'ân ani'l-metâin, Kahire 1329.

Tesbîtü delâili'n-nübüvve (nşr. Abdülkerîm Osman), Beyrut 1966.

Katib Çelebi, Keşfü'z-zunûn, Ankara 1941.

Kaya, Mahmut, İslâm Kaynakları Işığında Aristotales ve Felsefesi, İstanbul 1983.

Koloğlu, Orhan Şener, Kadı Abdülcebbar'da Adalet Anlayışı (yüksek lisans tezi, 2000), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Lasker, Daniel J., “Karaites”, The Oxford Dictionary of the Jewish Religion (ed. Zwi Werbilowsky-Goffrey Wigoder), Oxford 1997, s. 391-392.

Lâşîn, Abdülfettâh, Belâgatü'l-Kur'ân fî âsâri'l-Kadî Abdülcebbâr, Kahire 1978.

Macdonald, D. B., “Allah”, İA, İstanbul 1940, I, 368.

Development of Müslim Theology, New York 1903.

Madelung, W., “Abdülcebbar”, Eır., London 1985,I, 116-118.

Malâtî, Ebü'l-Hüseyin, et-Tenbîh ve'r-red ala ehli'l-ehvâ ve'l-bida' (nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Beyrut 1388/1968.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü't-Tevhîd, (nşr. Fethullah Huleyf), Beyrut 1970.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Te'vîlâtü'l-Kur'ân, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 40.

Mennâî, Aişe Yûsuf, Usûlü'l-akîde beyne'l-Mu'tezile ve'ş-Şîati'l-îmâmiyye, Devha 1992 .

Mes'ûdî, Ali b. Hüseyin, Mürûcü'z-zeheb (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Kahire 1965.

Meşkûr, Muhammed Cevâd, Mevsûatü'l-fıraki'l-İslâmİyye, Beyrut 1995.

Mevlâna Muhammed Ali, The Religion of islam (trc. Naciye Hamdi Akseki), İstanbul 1946.

Mûsâ Kâzım Efendi, “Kelâm Kitaplarının Asrın İhtiyaçlarına Göre Islâhı ve Yazılması”, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslâm Düşüncesinde Arayışlar (haz. İlyas Çelebi), İstanbul 1999.

“Sağlam Medeniyet ve Doğru Din Anlayışı”,

Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslâm Düşüncesinde Arayışlar (haz. İlyas Çelebi), İstanbul 1999.

Mutahharî, İnsan ve Kader (trc. Fatma Bostan), İstanbul 1989.

Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim, İstanbul 1992.

Nader, Albert Nasri, Felsefetü'l-Mu'tezile, İskenderiye 1950.

Nesâî, Ebü Abdurrahman Ahmed b. Ali, es-Sünen, İstanbul 1992.

Nesefî, Ebü'1-Muîn Meymun b. Muhammed, Tebsıratü'l-edille (nşr. Hüseyin Atay), Ankara 1993.

Neşşâr, Ali Sâmî, Neş'etü'l-fikri'l-felsefî fil-İslâm, Kahire 1977.

Nicholson, R. A., A Liteary History of the Arabs. London 1907.

Nyberg, H. S., “Mu'tezile”, İA, İstanbul 1979, VIII, 756, 764. bk. Hayyât, Kitâbü'l-İntisâr.

O'leary, de Lacy, Arabic Thought and its Place in History, London 1922.

Öner, Necati, Fransız Sosyoloji Okuluna Göre Mantığın Menşei Problemi, Ankara 1965.

Öz, Mustafa, “Ahmed b. Hâbıt”, DİA, İstanbul 1989, II, 71. “Gâliye”, DİA, İstanbul 1996, XIII, 333-337.

Özen, Şükrü, İslâm Hukuk Düşüncesinin Aklîleşme Süreci (doktora tezi 1995), MÜSBE.

Özer, M. Fatih, Son Devir Mu'tezile Kelâmcısı Kadı Abdüîcebbâr'a Göre Allah'ın Sıfatları, (yüksek lisans tezi 1993), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Özervarlı, M. Said, “İbn Teymiyye”, DİA, İstanbul 1999, XX, 410-411.

Kelâmda Yenilik Arayışları, İstanbul 1998.

Öztürk, Halil Nimetullah, “Akıl Mantığı Vicdan Mantığı”, DEFM, sy. 4, İstanbul 1927, s. 489-496.

Peters, Jan R. T. M., God's Created Speech: A Study in the Speculative Theology of the Mu'tazili Qadi'l- Qudat Abu'l-Hasan Abd al-Jabbar b. Ahmad al-Hamadanî, Leiden 1976.

Peters, Jan, God's Created Speech: A Study in the Speculative Theology of the Mu'tazilî Qâdî l-Qudât Abû Hasan Abd al- jabbar b. Ahmad al-Hamadânî, Leiden 1976.

Plessner, M., “Mihne”, İA, İstanbul 1988, VIII, 192-194.

Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî garibi'l-Kur'ân, Beyrut 1992.

ez-Zerîa ilâ mekârîmi'ş-şeria, Beyrut 1400/1980.

Râvî, Abdüssettâr, el-Akl ve'l-hürriyye: Dırâse fî fikri'l-Kadı Abdülcebbâr el-Mu'tezilî, Beyrut 1980.

Russell, Bertrant, Batı Felsefesi Tarihi (trc. Muammer Sencer), Ankara 1972.

Sezgin, Fuat, GAS, Leiden 1967-84.

Sinanoğlu, Mustafa, İslâm Kaynaklarında Hıristiyanlık, İstanbul 2001.

Stern, S. M., “Abd al-Jabbar”, EI2, Leiden 1960,I, 59-60.

Subhî, Ahmed Mahmûd, el-Mu'tezile fî ilmi'l-kelâm, İskenderiye 1992.

Suyûtî, Celâleddin, Tabakâtü'l-müfessirîn (nşr. Ali Muhammed Ömer), Kahire 1396/1967.

Tarîhü'l-hulefâ, Kahire 1952.

Şâtıbî, İbrahim b. Mûsâ, el-Muvâfakât, Kahire, ts. (el-Mektebetü't-ticâriyyetü'l-kübrâ).

Şehristânî, Ebü'1-Feth Muhammed b. Abdülkerîm, el-Milel ve'n-nihal (M. Seyyid Kîlânî), Beyrut 1975.

Şehristânî, Ebü'1-Feth Muhammed b. Abdülkerîm, Nihayetü'l-ikdâm, Oxford 1934.

Şeyh İnâyetullah, “İslâm Öncesi Arap Düşüncesi”, İslâm Düşünce Tarihi (nşr. M. M. Şerif), İstanbul 1990, I, 151-160.

Şeyh Muhsin-i Fânî “Yeni İlm-i Kelâm Hakkında”, Sebîlürreşâd, XXI/546, İstanbul 1339, s. 207-209.

Şeyh Muhsin-i Fânî “Yeni İlm-i Kelâm Yazılmalı mı Yazılmamalı mı?”, Sebîlürreşâd, XXI/532-533, İstanbul 1339, s. 92-93.

Taylan, Necip, Mantık Tarihi, İstanbul 1996.

Teftâzânî, Sa'düddin Mes'ûd b. Ömer, Şerhü'l-Akaid , İstanbul 1294.

Tirmizî, Ebû îsâ Muhammed b. îsâ, es-Sünen, İstanbul 1992.

Topaloğlu, Bekir, “Allah”, DİA, İstanbul 1989, 11,481-482.

Uludağ, Süleyman, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 247.

Ülken, Hilmi Ziya, Mantık Tarihi, İstanbul 1942.

Van Den Bergh, S., “Mantık”, İA, İstanbul, ts., VII, 310.

Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, (trc. E. Ruhi Fığlalı), İstanbul 1998.

Weir, T. H., “Muhammadanism”, ERE, New York 1951, VIII, 899-900.

Wolfson, Harry Austiyn, Kelâm Felsefesine Giriş (trc. Kasım Turhan), İstanbul 1996.

Wolfson, Harry Austiyn, The Philosophy of the Kalam, Massacetts 1976.

Yavuz, Yusuf Şevki, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 242-245.

“İbn Küllâb”, DİA, İstanbul 1999, XX, 156-157.

Yurdagür, Metin, “Fetret”, DİA, İstanbul 1995, XII, 475-479.

“Haşviyye”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 426-427.

Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Mîzânü'l-i'tidâl, Beyrut 1963.

Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, (nşr. Şuayb el-Arnaût v. dğr.), Beyrut 1983.

Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Minhâc fî usuli'd-dtn ( nşr. Sabine Schmidtke), Stuttgart 1997,

Keşşaf, Beyrut, ts. (Darü'l-ma'rife).

Zerzûr, Adnan Muhammed, bk. Kadı Abdülcebbâr, Müteşabihü'l-Kur'an.

Zeyne, Hüsnü, el-Akl inde'l-Mu'tezile: Tasavvuru'l-akl inde'l-Kadı Abdilcebbâr, Beyrut 1978.

Zühdî H. Cârullah, el-Mu'tezile, Beyrut 1990. ⁹²³

1 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 11-13.

2 Ali Bardakoğlu, “İslâm Dini”, İlmihal, İstanbul 2000, I, 19-20.

3 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 19-22.

4 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 22-24.

5 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 24.

6 Bk. M. Fuad Abdülbaki, el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfazi’l-Kur’ani’l-Kerim, İstanbul 1982, “Akl” md.

7 Râgıb el-İsfehânî, ez-Zerîa İlâ mekârîmi'ş-şerîa, Beyrut 1980, s. 93-94; el-Müfredât fî garibi'l-Kur'ân, Beyrut 1992, “Akl” md.

8 Haris el-Muhâsibî, Şerefü'l-akl ve mâhiyyetüh, Beyrut 1406/1986, s. 17-21.

9 Câbirî, Arap İslâm Aklının Oluşumu, (trc. İbrahim Akbaba) İstanbul 2000, s. 72.

10 Gazzâlî, İhyau ulûmi'd-din, Kahire 1968, I, 117-118.

11 Râgıb el-İsfehânî, ez-Zerîa, s. 92.

12 Teftezânî, Şerhü'l-Akaid, İstanbul 1294, s. 10-11.

13 Hüsni Zeyne, el-Akl inde'l-Mu'tezile: Tasavvuru'l-akl inde'l-Kadı Abdülcebbâr, Beyrut 1978, s. 18-21.

14 Kadı Abdülcebbâr, el-Muğnî fî ebvâbi't-tevhîd ve'l-adl, XI, 379; XII, 222.

15 Mâtürîdî, Kitâbü't-Tevhîd, Beyrut 1970, s. 5.

16 Haris el-Muhâsibî, age, s. 19; Gazzâlî, ihyâu ulûmi'd-dîn. I, 118.

17 Yusuf Şevki Yavuz, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 242-245.

18 Süleyman Hayri Bolay, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 238-242.

19 Süleyman Uludağ, “Akıl”, DİA, İstanbul 1989, II, 247.

20 Süleyman Uludağ, “Akıl”, DİA, II, 246-247

21 Gazzâlî, İhyâu ulûmi'd-dîn, I, 117.

22 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 24-30.

23 İsmail Fennî, Lugatçe-i Felsefe, İstanbul 1341, s. 584-585.

24 Ivan Frolov, Felsefe Sözlüğü (tre. Aziz Çalışlar), İstanbul 1991, s. 12.

25 İsmail Fennî, Lugatçe, s, 584-585.

26 Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe sözlüğü, İstanbul 2000, s. 788-789.

27 Süleyman Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, İstanbul 1981, s. 236-237.

28 Süleyman Hayri Bolay, age., s. 236-238.

29 Süleyman Hayri Bolay, age., s. 239.

30 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 30-34.

31 Ahmet Hamdi Akseki, İslâm, İstanbul 1943, s. 236-237.

32 el-Bakara: 2/213. en-Nahl: 16/36. el-İsrâ: 17/15. Fâtır: 35/24.

33 Ebû Havyan, el-Endülüsî, el-Bahrü'l-muhît, Beyrut 1983 (Kahire 1329'dan ofset), I, 149.

34 Ebû Hayyân el-Endülüsî, el-Bahrü'l-muhît, II, 135; Ebû Hayyân her ne kadar böyle bir görüşe yer vermekte ve Ahmet Hamdi. Akseki de bu görüşü onun adını zikrederek nakletmekte ise de (İslâm, s. 341) Mâtürîdî Te'vîlâtü'l-Kur'an'da (Selim Ağa Ktp., nr. 40, vr. 44b) Şunları söylemektedir: “Başlangıçta insanların hangi din üzere oldukları konusunda Ebû Musa el-Eş'ârî, küfür üzere, Abdullah b. Mes'ûd Nuh'a kadar iman üzere olduklarını, bazıları ise Hz. Adem zamanında bütün insanların mümin olduklarını ve Allah peygamber gönderinceye kadar bu durumlarının devam ettiğini söylemektedirler. Ayrıca insanların başlangıçta tek ümmet oluşu, tek din yanında tek sınıf (ulus) olarak da ifade edilebilir.”

35 Ahmed Hamdi Akseki, İslam, s. 342-343; Musa Kâzım Efendi, “Sağlam Medeniyet ve Doğru Din Anlayışı”, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslâm Düşüncesinde Arayışlar (haz. İlyas Çelebi), istanbul 1999, s. 73.

36 Râgıb el-İsfehânî, ez-Zerîa, s. 124.

37 bk. Metin Yurdagür, “Fetret”, DİA, İstanbul 1995, XII, 475-479.

38 Kadı Abdülcebbâr, Şerhü'l-Usûli'l-hamse, Kahire 1988, s. 564-566.

39 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 34-41.

40 Bu kavramların anlamı için bk. İsmail Fennî, Lugatçe-i Felsefe, s. 400; Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Sözlüğü, s. 618.

41 Necati Öner, Fransız Sosyoloji Okuluna Göre Mantığın Menşei Problemi, Ankara 1965, s. 8, 60. İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 41-42.

42 Mahmut Kaya, İslâm Kaynakları Işığında Aristotales ve Felsefesi, İstanbul 1983, s. 80.

43 İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, Rağbet Yayınları: 42-44.

44 Bu mantık şekli ilk önce Bertrant Russell, Jan Lukasİevvicz, Max Planck gibi filozof ve bilim adamları tarafından dile getirilmiş ancak onu Kaliforniya Berkeley Üniversitesi öğretim üyelerinden Lutfi Zade 1965'te sistemli bir şekilde ortaya koyarak fuzzy logîc (Bulanık mantık) diye adlandırmıştır. Bu mantığı İbrahim Mamdani 1970'te mühendisliğe uygulayarak “Bulanık Mantık” Mühendisliğinin tanımlanmasını sağlamıştır. Temel alan kontrol birimlerinde kullanılması ve içinde bulanık mantık komutları bulunan mikro işlemcilerin üretilmesi ile bu mantığın uygulama alanı artmıştır. Günümüzde bu mantık çamaşır makinelerinden video kameralara, görüntü işlemelerinden klima ve robotlara kadar birçok alanda uygulanmakta ve yapay sinir ağları ile bir arada kullanımıyla daha etkili sistemler elde edilebileceği sinyalleri alınmaktadır, bk Okan Demîrel, “Bulanık Mantık”, Bilim ve Teknik, İstanbul 1999, sayı 385, s. 78-80; İvan Frolov, Felsefe Sözlüğü, s. 318. Mantığın İkiliği fikri Türkiye'de de ele alınmıştır. Halil Nimetullah Öztürk DEF M'de “Akıl Mantığı ve Vicdan Mantığı” başlığı ile yayınladığı bir makalede “Akıl mantığı” ve “Vicdan mantığı”ndan söz etmiş; birincisinin çelişmeden kaçtığını, ikincisinin ise çelişmeye karşı kayıtsız kaldığını savunmuştur. Halil Nimetullah Öztürk, “Akıl Mantığı Vicdan Mantığı,”, DEFM, İstanbul 1927, sayı VI, 489-496.