Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika

 4. Elektr zanjirlarining ish rejimlari 
O‘zgarmas tok ta‘rifi, elementlari, iste’molchilarini turlari. 

---

7 
Vaqt birligi davomida o‘zining elektrik parametrlari xamda yo‘nalishini bir 
xil meyorda saqlaydigan toklarga o‘zgarmas elektr toki deyiladi. Xozirgi vaqtda 
ayniqsa elektrotransportda qo‘llaniladigan o‘zgarmas tok energiyasini ko‘p qismi 
turli tipdagi to‘g’rilagichlar vostasida o‘zgaruvchan toklardan xosil qilinadi. 
O‘zgarmas toklarni xosil qilish uchun o‘zgarmas tok generatorlaridan xam keng 
foydalaniladi. Dunyo miqyosida garchan asosiy foydalaniladigan energiya 
tarkibini o‘zgaruvchan toklar tashkil etsada, o‘zgarmas toklardan transport 
sanoatida, engil sanoatda, boshqarish tizimlarida, radiotexnikada, xalq 
xo‘jaligidagi barcha texnikalarini ta‘mirlash qurilmalarida ishlatiladi. O‘zgarmas 
tok zanjiri elementlari, manbalari, elektr energiya iste’molchilari va boshka 
elementlarni shartli belgilanishlari quyida jadvalda ko‘rsatilgan.
Elektr energiya manbaasi sifatida generatorlar, kimyoviy 
energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi birlamchi elementlar, akkumulyatorlar 
batareyasi va galvanikelementlar kiradi.
O‘zgarmas tok zanjirining iste’molchilari esa quyidagi turlarga bo‘linadi. 
1) 
aktiv iste’molchilar
– ular elektr energyasini o‘ziga qabul qilib uni 
issiqlik yoki yorug’lik energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi 
qarshiligi va o‘tkazuvchanligi bo‘ladi. Birligi Om larda o‘lchanadi. 
2) 
induktiv iste’molchilar
– ular elektr energiyasini o‘ziga qabul qilib uni 
magnit maydon energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi magnit 
singdiruvchanligi xisoblanadi. Birligi Gn larda o‘lchanadi. 
3) 
sig’im iste’molchilar
– ular elektr energiyasini o‘ziga qabul qilib uni 
elektr maydon energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi sig’imi 
xisoblanadi. Birligi Farada larda o‘lchanadi.
Elektr tokini o‘lchov birligi bo‘lib o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimida bir 
sekundda o‘tgan elektr miqdori qabul qilingan. 
t
Q
I

bu erda: I–tok kuchi, Q - 
o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi, t- vaqt birligi. Zanjirdan o‘tayotgan tokning 
yo‘nalishi va miqdori vaqt birligi ichida o‘zgarmasa u o‘zgarmas tok deyiladi. Ular 
asosan o‘zgarmas tok generatorlari orqali yoki o‘zgaruvchan toklarni maxsus 
to‘g’rilagichlar orqali to‘g’rilab xosil qilinadi.