Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika

10- rasm. Sinusoidal va o‘zgarmas kuchlanishlarning diagrammalari. 

---

15 
Biz amalda keng ishlatadigan va er yuzining barcha elektrostansiyalarida
ishlab chiqariladigan elektr toki davriy o‘zgaruvchan, yoki sinuoidal tokdir. Davriy 
o‘zgaruvchan tokning oniy qiymatlari davr deb ataladigan T-vaqtoralig’ida
takrorlanib turadi, ya‘ni: 
U = F (t) = F (t +kT) (3.2) 
bu erda k – butun sonlar (k=1,2,3, . . .n).T – tebranishlar davri deb ataladi. 
Davriy o‘zgaruvchan kattaliklar sinusoidal funksiya orqali ifodalanadi (masalan 
fizikadagi matematik mayatnikning yoki prujinaga osilgan yukning xarakat 
tenglamalari kabi). Xuddi shuningdek kuchlanishning vaqt bo‘yicha o‘zgarishini 
ham sinusoidal qonuniyat asosida ifodalash mumkin 
U = U
m 
sin ω t , (3.3)
bu erda ω = 2π /T – burchak tezlik, davrga teskari kattalik chastota bo‘lib, u vaqt 
birligidagi tebranishlar sonini ifodalaydi f= 1/T. 
CHastota deb 1 sekundda davriy o‘zgarishlar soniga aytiladi va uning o‘lcham 
birligi 
Gs-gers.Demak 
generatorda 
chulg’am 
sekundiga 
50 
marta 
aylanadi.Elektrotexnikada standart (sanoat) chastota deganda aynan 50Gs; 
tushuniladi, lekin ayrim davlatlarda (masalan AQSH da ) 60 Gs chastotali 
o‘zgaruvchan tok ishlab chiqariladi.
Boshlang’ich faza musbat bo‘ladi 
0


, koordinata boshidan chapda, 
manfiy 
0


bo‘lsa, o‘ng tomonda bo‘ladi. 
Agar 
i
u



bo‘lsa, ularning yo‘nalishlari faza jihatidan mos, ya‘ni bir 
tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. 
Agar 






i
u
bo‘lsa, ular qarama-qarshi fazali bo‘ladilar. 
Asosiy parametrlar. 
Tok ifodasidan (A, V, S) ko‘rinadiki, sinusaidal o‘zgaruvchi funksiya, 
asosan uchta parametrlar bilan aniqlanadi. 
1.
Amplituda qiymati 


m
m
m
E
U
I
,
; 
2.
Burchak tezligi 

(radial/sek); 
3.
Boshlang’ich faza 


u
e
i



,
. 
Bulardan tashqari ta‘sir etuvchi qiymatlar qo‘llaniladi. 
m
m
I
I
I
707
,
0
2


;
m
m
E
E
E
707
,
0
2


;
m
m
U
U
U
707
,
0
2


. 
O‘lchav asboblari ta‘sir etuvchi qiymatni ko‘rsatadi. 
Ramka 
cv
burchak tezlik bilan aylanganda magnit oqimining oniy qiymati 
ramka tekisligiga nisbatan 
cot
Сos
макс



(

-magnit oqimi) qonuniyati bilan, 
ramkaning aylanishi O,O
1
o‘qqa nisbatan 

burchak ostida aylansa magnit oqimi 








t
Сos
макс
qonuniyat bilan o‘zgaradi. Ramkaning ab va cd 
tomonlarida elektr yurituvchi kuch – E.YU.K. hosil bo‘ladi. 


e
m
t
E
E




sin
(V) 

---

16 
m
E
- e.yu.k.ning amplituda qiymati; 
e

- e.yu.k. boshlang’ich fazasi. 
Agar ramkaning 1-2 qismlariga istemolchi (yuklama - 
R
) ulansa, undan 
quyidagicha tok o‘tadi. 


i
m
t
co
I
i



sin
(A) 
m
I
- tok amplituda qiymati
R
E
I
m
m

; 
i

- tokning boshlang’ich fazasi.
Yuklamadan tok o‘tganida unda kuchlnish hosil bo‘ladi. 
R
I
U
m
m



u
m
t
co
U
u



sin
(V) 
m
U
- kuchlanish amplitudasi; 
u

- kuchlanishning boshlang’ich fazasi.