Ispiroğlu

3.7. SAHABENİN SÜNNETE BAĞLILIĞI

Sahabe Hz. Peygamber’in vefatından sonra Kur’an ile birlikte sünnete uymaya büyük bir dikkat göstermiş, gerek hilafet makamında , gerekse ferdi planda hadis ve sünnete başvurmayı ihmal etmemiştir.

İlk halifenin hayatlarını incelediğimizde yönetim ile ilgili resmi işlerde Kur’an gibi hadise sünnete başvurdukları ve problemi bu iki kaynaktan hareketle çözmeye çalıştıkları görülmektedir. Burada konu ile ilgili meşhur bir misali hatırlamakta fayda vardır. Hz. Ebu Bekir halifeliği sırasında vefat etmiş olan torunun mirasından pay almak için kendisine başvuran bir nineye Kur’an’da geçmemesine rağmen sünnet uyarınca 1/6 pay vermiştir. Hz. Ali’nin birbirinizi ziyaret ediniz ve çokça hadis müzakeresinde bulununuz, eğer böyle yapmazsanız hadis kaybolup gider⁹⁶ demesi de aynı hususu vurgulamaktadır. Hz. Ömer Haceru’l Evsetin yer aldığı taşına selam verirken söylediği söz onun sünnete bağlılığını vurgulamak için büyük öneme sahiptir. ‘ Biliyorum ki sen taşsın.Eğer Habibim seni öperken ve selamlarken görmemiş olsaydım seni selamlamaz ve öpmezdim. ⁹⁷ Allahu Teala peygamberimize uyulmasını emretmiş ve sahabe de bu şekilde yaşamıştır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. SADECE KUR’AN İLE AMEL

4.1. SADECE KUR’AN İLE YETİNİLEBİLECEĞİNİ SAVUNANLARIN GÖRÜŞLERİ

Sadece kur’an ile yetinme dolaysıyla hadisleri devre dışı bırakma eğiliminin tarihi geçmişini araştırdığımızda bunun günümüzde ilk defa ortaya çıkmış bir eğilim olmadığını ve Müslümanların daha önce bu meseleyi zaman zamn tartışmış olduklarını görüyoruz.

Hz.Peygamberin zamanına baktığımız zaman Hz. Peygamber’den rivayet edilen ve konuyla ilgili olan bir takım hadislerin olduğunu görürüz. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: ‘ bilin ki bana Kur’an ile onun bir benzeri de verilmiştir. Karnı tok bir şekilde koltuğuna kurulmuş bazı kimseleri ‘sadece bu Kur’an’a sarılın Kur’an’ın helal dediğini helal , haram dediğini haram kabul edin’ diyeceği zaman yakındır. Bilin ki Allah resulünun haram kıldıkları da Allah’ın haram kıldıkları gibidir.⁹⁸ Bu ve benzeri hadislerin değeri ile ilgili iki görüş vardır.

Birincisi bu ve benzeri hadislerin sahih olmasıdır. Bu hadislerin sahih olduğu varsayımına göre Hz. Peygamber’in haber verdiği bu hususun hemen kısa bir süre sonra gerçekleşebileceğini söyleyebiliriz. Nitekim, sahabi İmran b. Husayn’ın şu sözünde de bunu anlamaktayız. O muhtemelen sadece Kur’an ile yetinmek isteyen birisin şu cevabı vermiştir. Sen ahmak adamın birisin Kur’an’da öğle namazının dört rekat olduğunu ve kıratın alçak sesle yapılacağını bulabilir misin? . bu rivayetin İmran b. Husayn zamanında sünnete gerek o olmadığını ve sadece Kur’an ile yetinilebileceği düşüncesinin ilk izlenimlerini görmekteyiz.

İkinci ihtimal ise yukarıda zikredilenin uydurma olmasıdır. Bu ihtimalin doğruluğu kabul edilecek olunursa mantığın bu hadislerin uydurulduğu dönemlerde Kur’an ile yetinme eğilimlerinin varlığı ve bu hadislerin söz konusu eğilimleri etkisiz hale getirmek için uydurulduğunu kabul etmemizi gerekli kılar. Her iki ihtimalde de Kur’an ile yetinme eğiliminin islamın ilk dönemlerinde ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Buradan günümüzdeki tartışmaların geçmiştekilerin bir uzantısı olduğu anlaşılmaktadır. Geçmişteki tartışmalarla günümüzdeki tartışmalara baktığımızda hadislere karşı olumsuz tavır takınanların geçmişte olduğu gibi günümüzde de rasyonalist bir zihniyete sahip oldukları ve itirazın genelde bu akılcı zihniyetten kaynaklandığı gözden kaçmamaktadır. ⁹⁹

4.2. KUR’AN İLE YETİNME FİKRİNDE OLANLAR

Hz. Peygamber’in sağlığında cereyan eden bazı hadiseler onda sadece Kur’an ile yetinme fikrinde kişilerin olabileceği fikrini uyandırmıştı. Bu konuda İrbad b. Sariye şöyle der: Resulullah ile Hayber’de beraber konakladık. Yanında sahabeden bazıları vardı. Azgın bir inkarcı olan Hayber Melik’i Nebi’ye gelerek ‘Ey Muhammed! Develerimizi kesmeye meyvelerimizi yemeye ve kadınlarımızı dövmeye ne hakkınız var?’ dedi. Resulullah sinirlenerek ibn Avf’ı çağırarak: atına bin ve git Müslümanları çağır. ‘ buyurdu. Namazı kıldırdıktan sonra ayağa kalkarak oradaki Müslümanlara ‘ yoksa içinizde koltuğuna kurularak Alllah’ın Kur’an’dakiler dışında hiçbir şeyi haram kılmadığını sayanlar mı var? Şuna dikkatinizi çekerim. Ben de bazı şeyleri emreder, yasaklar, ya da tavsiyede bulunurum. Bunlar da en az Kur’an’daki emir ve yasaklar kadar bağlayıcıdır. Şüphesiz Allah izinsiz olarak ehli kitap olanların evlerine girmenizi, kadınlarını dövmenizi ve borçları ödedikleri taktirde de meyvelerini yemenizi haram kılmıştır.’¹⁰⁰ buyurdu.

Muhtelif devirlerde yalnızca Kur’an ile yetinme fikrinde olan bir cereyan zaman zaman görülür. Hatta bir gurubun bütün ahad haberleri inkar edip Kur’anı anlayışlarına göre ve akıllarına uygun şekilde tatbikata yöneldikleri ve neticede şu ayete dayanarak şarabı mubah kıldıklarını müşahade ediyoruz: İnanıp iyi işler yapanlara -bundan böyle (kötülüklerden) korunup inandıkları ve iyi işler yaptıkları, sonra (yasaklardan) korunup (onların yasaklığına) inandıkları ve yine korunup iyilik ettikleri takdirde (daha önce) yediklerinden ötürü bir günâh yoktur. Allâh güzel davrananları sever. ¹⁰¹

İşte bunlar ve bunun gibiler hakkında Hz. Peygamber şöyle buyurdu: Sakın ha , sizi koltuğuna yaslanmış benim emir ve yasaklarıma ait bir şey kendisine ulaştığı vakit biz (Kur’an’dan başkasını bilip) ona uymayız. Allah’ın kitabında ne bulmuşsak ona uyarız derken bulmayım.¹⁰²

Şatıbi Kur’an ile yetinme fikrine sahip olanların sünnetten ayrılan nasipsiz kişiler olduğunu söyledikten sonra, bit at ehlinden bir çoğu hadisi terk edip Allah’ın kitabını tevile uygun olmayacak şekilde tevil ederek hem kendiler i sapıttı, hem de başkaların saptırdılar der.¹⁰³

4.3. KUR’AN İLE YETİNME FİKRİNDE OLANLARIN AYETLERDEN DELİLLERİ VE BUNLARA CEVAPLAR

Birinci delilleri: Biz Kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmamışızdır.¹⁰⁴

İkinci delilleri: Açık kanıtları ve Kitapları. Sana da o Zikr'i indirdik ki, kendilerine indirileni insanlara açıklayasın, tâ ki düşünüp öğüt alsınlar.¹⁰⁵

Bu ayetler Kur’an’ın din ile ilgili her şeyi kapsadığını, hükümlerin her şeyi açıklayıp aydınlığa çıkardığını belirlemektedir. Öyle olmasa Kur’an’ın atladığı bir çok şeylerin olduğu ve her şeyi açıklamadığı hususu ortaya çıkar ki bu da Allah’ın bildikleriyle çelişir. Bunun ise düşünülmesi mümkün değildir. Bu bakımdan dini hükümler koyacak ve onu açıklayacak sünnet gibi bir şeye ihtiyaç yoktur.

Üçüncü delilleri: O Zikri (Kitap)ı biz indirdik biz; ve O'nun koruyucusu da elbette biziz!¹⁰⁶ Ayeti de Kur’an’ın özellikle kendisi (Allah ) tarafından korunacağını sünneti zikretmeden belirtmiştir. Eğer sünnet Kur’an gibi hüccet olsaydı onun da korunmasını alırdı.

Delil olarak gösterdikleri ayetlere verilen cevaplar : Birinci delillerinde geçen ‘kitap’ tan maksat levhi mahfuzdaki Kur’an’dır. Her şeyi ihtiva etmiş, mahlukatın bütün hallerine büyüğü küçüğü geçmişi, geleceği ve o andaki durumuna bütün tafsilatı ile şamildir. İkinci olarak ayetten delillerine ise şöyle cevap verilir: kur’an dinin usul ile ilgili yönünün yanı sıra genel hükümlerin ilkelerini kapsamaktadır. Bunların bir kısmını açıklıkla belirlerken diğer bir kısmını açıklamasını Hz. Peygamber’e bırakmıştır. Şüphesiz Allah, Hz. Peygamber’i insanlara dinlerini açıklamak için göndererek ona uyulmasını zorunlu kıldı. Hz. Peygamber’in ahkamı açıklaması bir bakıma Kur’an’ın açıklamasıdır. Şu halde delil olarak öne sürdükleri bu ayetten murad, şeriatın bütün hüküm ve asıllarıdır. Yoksa onların teferruatı değildir. Bunları sünnet ortaya koymuştur. Üçüncü olarak ayetten delillerin şöyle cevap verilir. Delil olarak öne sürdükleri bu ayetteki zikrin muhafazasından maksadın sünnet olmayıp sadece Kur’an olduğu söylemek hatalı bir istidlaldir. Çünkü zikirden murad şeraittir. Onun kaynağı ise Kur’an ve sünnettir. Zikirden murad kitap ve sünneti ihtiva eden vahiydir. Kuran sünnete zikir ismini vermiştir.