İstanbul ansiklopediSİ Büyükada Camii (Resim: Kemal Zeren)
Yüklə 4,97 Mb.
|
| 29 Eylül 1929
Gazi, öğleden sonra saat dörtte, hususî trenleri ile Haydarpaşa garından Ankaraya mütevecciyen hareket buyurmuşlardır. Haydarpaşada kalabalık bir halk kütlesi tarafından fevkalâde tezahürat ile selâmlanmış, Vali ve Şehremini Muhiddin Beyle Kolordu Kumandanı Şükrü Naili Paşa, Reisi Cumhuru vilâyet hududuna kadar teşyi etmişlerdir. Reisi Cumhur, Pendiğe kadar, tren yolu boyuna dökülen binlerce İstanbullu tarafından selâmlanmıştır. 11 Haziran 1930 Gazi, trenle İstanbula muvasalat etmişlerdir. İstikbal merasimi arzu etmemelerine rağmen, simasının müştakı olan binlerce İstanbullu tarafından pek hararetli tezahürat ile karşılanmışlardır. 12 Haziran 1930 Geç vakte kadar Dolmabahçe Sarayındaki dairelerinde meşgul olmuşlar ve akşam üzeri Boğa-ziçinde bir deniz tenezzühüne çıkmışlardır. 13 Haziran 1930 Şişli Etfal Hastahanesinde tahtı tedavide bulunan mânevi evlâdları Sığırtmaç Mustafayı ziyaret etmişlerdir. Tamamen iyileşmiş bulunan Mustafa, leylî mekteplerden birine yerleştirilecektir. 15 Haziran 1930 Maiyyetleri erkâniyle ve Ertuğrul yatı ile Gece Marmarada bir mehtap gezintisi yaparak sabaha karşı Yalovaya gitmişler ve gece saat 12 ye doğru Dolmabahçe Sarayına avdet buyurmuşlardır. 16 . 18 Haziran 1930 Saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlar, 18 Haziran gecesi Yalovayı teşrif etmişlerdir. 20 -25 Haziran 1930 Yalovadan İstanbula gelmişlerdir. 25 haziran gecesi manevî kızı Rukiye Hanımla Jandarma Mü-lâzimi Hüsnü Beyin evlenmeleri münasebeti ile Dolmabahçe Sarayında bir süvare vermişlerdir. Reisi Cumhur, düğün davetlilerini muayede salonunda huzurlarına kabul buyurmuşlardır. 26 • 29 Haziran 1930 Saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlardır. 30 Haziran 1930 Ankara motoru ile Yalovaya gitmişlerdir. 30 Haziran 1930 Ertuğrul yatı ile sabaha karşı İstanbulu teşrif etmişler ve akşam geç vakte kadar istirahat buyurmuşlardır. Gece 11 de otomobille Büyükderede Necmeddin Molla Beyin evinde ikamet eden Paris Sefiri Fethi Beyi ziyaret etmişlerdir. l Ağustos 1930 Sabahleyin erkenden Yalovaya gitmişlerdir. 5 Ağustos 1930 Saat 17 de refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa ve bazı mebuslar olduğu halde Ertuğrul yatı ile Dolmabahçe Sarayına dönmüşlerdir. 6 Eylül 1930 Refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa bulunduğu halde otomobille Beyoğlu - Halicin karşı kıyısı - Ey-yub - Edirnekapı - Şehzadebagı yolu ile Sarayburnu parkına gelmişler ve parkta on dakika kadar istirahat buyurmuşlardır. İki büyük devlet adamını hiç ummadıkları bir anda aralarında gören halk, coşkun bir sevgi tezahürü göstermiştir. 7 • 12 Eylül 1930 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 13 Eylül 1930 Öğleden sonra Serbest Fırka Reisi Fethi Beyi kabul etmişlerdir. 16 Eylül 1930 Gazinin bugünlerde Ankaraya avdet buyuracakları şayi olmuştur. Serbest Fırka Lideri Fethi, Kâtibi Umumî Nuri ve Tahsin Beyler Dolmabahçe Sarayında Reisi Cumhuru ziyaret etmişlerdir. 19 Eylül 1930 Hususî trenleri ile Ankaraya avdet etmişlerdir. Kendilerini teşyi edefcler arasında bulunan Sığırtmaç çocuk Mustafanın elini sıkarak iltifat etmek büyüklüğünü göstermişlerdir. 1 Kânunuevvel 1930 Gazi, Ege vapuru ile İstanbulu teşrif etmişlerdir. 30 Teşrinisanide vapurdan İstanbula şu telgraf çekilmiştir: «Güzel havada yolumuza devam ediyoruz. Deniz sakindir, yarın sabah İstanbuldayız». 2 Kânunuevvel 1930 Harb Akademisini, Mülkiye Mektebini ve Galatasaray Lisesini ziyaret etmişler, talebelerin arasında oturarak dersleri dinlemişlerdir. Bilhassa Galatasaray çocukları Reisi Cumhura coşkun sevgi tezahürleri göstermişlerdir. Bu ziyaretten sonra Türkuvaz'ı teşrif eden Gazi caddeye nazır salonda halk arasında oturmuşlar ve çay içmişlerdir. Kendisini gören halk, fevkalâde tezahüratta bulunmuştur. 3 Kânunuevvel 1930 Nezleden rahatsız bulunan dişlerini tedavi ettirmekte bulunan Reisi Cumhurun, İstanbulda bir müddet daha kalacakları öğrenilmiştir. Öğleden sonra ikide, refakatlerinde bulunan mutad zevatı ile Elhamra sinemasına gitmişler ve 17,10 a kadar hususî seansta gösterilen «Gazi Çiftliğinde» filmini temasa etmişlerdir. Bu filim, müsaadeleriyle Foks şirketi tarafından çekilmiştir. Müteakiben, Gazinin Amerikalılara hitaben vaki beyanatlarına ait sesli film gösterilmiştir; ki bu filmde Amerikanın Ankara Büyük Elçisi ingilizce olarak Türk inkılâbını izah ediyor ve Gaziyi Amerikalılara tanıtıyordu; Gazi de türkçe iki demokrat milletin birbirlerine karsı olan muhabbetinden bahsediyordu. 4 Kânunuevvel 1930 Öğleden sonra bir buçukta, Dolmabahçe Sarayı rıhtımına yanaşan Denizyollarının Kalamış vapuriyle Yalovaya gitmişler ve gece saraya dönmüşlerdir. Bu seyahatlerinde, hemşireleri Makbule Hanımefendi refakatlerinde bulunmuştur. 5 • 11 Kânunuevvel 1930 Saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlardır. 12 Kânunuevvel 1930 Öğleye doğru otomobille Beyoğîunda Diş Tabibi Sami Gönzberg Beyin muayenehanesine gitmişler ve öğle yemeğini dişlerini tedavi eden bu hazik tabibin muayenehanesinde yemişlerdir. Refakatlerinde Kâtibi Umumî ve Seryaverleriyle Sıhhiye Müsteşarı Hüsameddin Bey ve Kılıç Ali Bey bulunmakta idi. Dönüşte Nişantaşındaki Vali Konağına uğnyarak bir saat kadar istirahat buyurmuşlardır. 14 Kânunuevvel 1930 Cerrahpaşa hastahanesini ziyaret etmişlerdir. Koğuşları dolaşarak hastaların hatırlarım sormuşlardır. Hastahane defterine şu notları kaydetmişlerdir: «Gördüklerimden memnun oldum. Temizlik, intizam, ATATÜRK 1220
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ ciddî mesai takdire sayandır». Hastahaneden ayrılırken ihtiyar bir kadının otomobile yaklaşmak istediğini görmüşler ve şoföre durmasını emrederek Münibe, ismindeki bu kadınla konuşmuşlar. Kendilerine bir istida sunan bu kimsesiz kadına yardım vadederek ve istidasını alarak ayrılmışlardır. Müteakiben Haseki hastahanesine uğramışlar, oradaki hastalarla yakından alâkadar olmuşlrdır. 15 Kânunuevvel 1930 Saat 10 buçukta, refakatlerinde bulunan mutad zevat ile birlikte Darülfüununu ziyaret etmişlerdir ve Darülfünun gençliği tarafından emsalsiz bir sevgi ve hürmet tezahürleriyle karşılanmışlardır. Darülfünun eminliği odasında istirahatleri esnasında verilen izahatı dinlemişler ve müteakiben sınıflara girerek talebe arasında oturup ders dinlemişlerdir. Dersten sonra tekrar Eminlik odasında oturulmuş, müderrisler Reisi Cumhura takdim edilmiştir. Bir ara gitmeğe hazırlanan Gazi, mütebessim bir çehre ile: «Bu sıcak muhitten insan kolay kolay ayrılamıyor, biraz daha oturalım!» demişlerdir. Darülfünun Emini Muammer Raşid Bey:
Reisi Cumhur bir kahve içtikten sonra Darülfünunun hâtıra defterine su satırları kaydetmiştir: «16-12-1930 İstanbul Darülfünununda yüksek profesörler ve kıymetli gençlerle yakından tanıştığımdan çok memnun oldum. İlim timsali olan bu yüksek müessesemizin büyük hizmetleriyle iftihar edeceğimize şüphe yoktur, Gazi M. Kemal». Darülfünundan ayrılırken talebe tarafından coşkun bir surette alkışlanmış ve ellerini öpmek isteyen gençlere müsaade etmişlerdir. Dönüşte Adapazarı Bez Fabrikası İstanbul şubesiyle Abdullah Hu-lisi Beyin Sebat Krepdöşin Fabrikasını ziyaret etmişlerdir. İsçilerle konuşmuş, fabrikanın satış yerinde bir müddet istirahat etmişlerdir. , 16 Kânunuevvel 1930 . . Fabrikaları gezmişlerdir. 17 Kânunuevvel 1930 Öğleden sonra Darülacezeyi ziyaret etmiş, bu
18 Kânunuevvel 1930 Şehir Meclisine giderek müzaheratı dinlemişler- dir.
19 Kânunuevvel 1930 Aksam üzeri, Trakyaya hareket etmişlerdir. 25 Kânunuevvel 1930 Gazi halkın samimî tezahürleri arasında Trak-yadan İstanbula dönmüşlerdir. (Bugünler, Menemen irticai vakasına rastlar). 28 Kânunuevvel 1930 Bugün Carsıkapıdaki Kunduracılar Cemiyetine giderek kunduracı esnafının dertlerini dinlemişlerdir. 29 Kânunuevvel 1930 — 3 Kânunusani 1931 Saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlardır. Menemenden gelecek olan Dahiliye Vekili Şükrü Kaya Beyden, irtica vakası hakkında mufassal malûmat ve izahat aldıktan sonra Ankaraya gidecekleri haberi neşredilmiştir. 3 Kânunusani akşamı Ege vapuriyle Mudanyaya müteveccihen hareket etmişlerdir. Gazeteler, oradan Bursaya geçeceklerini, iki üç gün Bursada kaldıktan sonra Ankaraya döneceklerini yazmıştır. 21 Temmuz 1931 Saat 10,5 ta hususî trenleriyle Ankaradan İstanbula gelmişler, mutad merasim ve İstanbulluların coşkun sevgi tezahürleriyle karşılanmışlardır. Söğüdlü yatı ile Dolmabahçeye geçen Reisi Cumhur, akşama kadar istirahat etmişler ve akşam üzeri motörle Boğâziçinde bir deniz tenezzühünde bulunmuşlardır. 22 Temmuz 1931 Ertuğrul yatı ile saat 16 da Yalovaya gitmişlerdir. 26 Temmuz — 24 Eylül 1931 Müteaddit defalar Yalovaya gidip gelmişlerdir. 25 Eylül 1931 Ertuğrul yatı ile Derinceye gitmişler ve oradan hususî trenlerine binerek Ankaraya dönmüşlerdir. Başvekil İsmet Paşa, Hariciye Vekili Tevfik Rüşdü Bey ve Dahiliye Vekili Şükrü Kaya Bey de refakatlerinde Ankaraya gitmişlerdir. 12 Kânunusani 1932 . Saat 10,30 da hususî trenleriyle Ankaradan Hay-darpaşaya geldiler. Coşkun tezahürat ile karşılandılar. 13 - 17 Kânunusani 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 16 Kânunusani günü şehir içinde otomobille bir tenez-zühe çıkmışlardır. Ertesi gün de öğleden sonra Aya-zağa köyüne gitmişlerdir. 18-19 Kânunusani 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. Ayazağa civarında otomobille bir tenezzühte bulunmuşlardır. Türkiye Klişehanesi Dolmabahçe Sarayında Atatürkün katafalkı (Resim: Fotoğrafdan Sabiha Bozcah eli ile) Nurgök Matbaası
Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa (Resim: Sabiha Bozcalı) ATATÜRK — 1222 —
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 1223 — ATATÜRK
28 - 22 Kânunusani 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 22 Kânunusani günü akşam 9,30 seansında Opera sinemasına giderek «Çanakkale» filmini temaşa etmişlerdir. 23 • 24 Kânunusani 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 25 Kânunusani 1932 Gece Darülbedayie gitmişlerdir. Kendilerini tiyatroda karşılayan Belediye Reisi ve Vali Muhiddin Beyle Ruşen Eşref Beyi localarına almışlar ve «Yalova Türküsü» operetini temaşa etmişlerdir. Bu operet ancak bir aylık bir prova ile sahneye konmuş olmasına rağmen muvaffak olan sanatkârlar Gazinin takdiratına nail olmuşlardır. 26 • 31 Kânunusani 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır, akşamları otomobille Beşiktaş, Ortaköy, Bebek, Şişli, F^tih ve Beyoğlu taraflarında dolaşmışlardır. l - 3 gubat 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşşlardır, akşam üzeri otomobille Beyoğlu, Şişli* Maslak, Boyacı-köy taraflarında bir tenezzühe çıkmışlardır. 4 Şubat 1932 Öğleye kadar saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. Öğleden sonra Sakarya motoru ile Boğaziçinde dolaşmışlar ve Büyükdereye kadar çıkmışlardır. Gece, Maksim salonlarındaki Darülaceze balosunu teşrif etmişlerdir. Huzurlarında millî oyunlar oynanmıştır. Geç vakte kadar Maksimde kalan Gazinin refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa da bulunuyorlardı. 5 • l» gubat 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. Hiç bir yere çıkmamaklardır. 11 Şubat 1932 Gece Darülbedayie giderek ilk defa temsil edilen «Akın» piyesini temaşa etmişlerdir. Sanatkârları takdir buyurmuşlar, temsilin sonunda, piyeste İstemi rolünü oynayan Ertuğrul Muhsin Beyi yanlarına çağırtarak: — Çok muvaffak oldunuz, tebrik ederim! diye iltifatta bulunmuşlardır. Eserin müellifi Faruk Nafiz Beyi de huzurlarına kabul ederek takdir ve taltif etmişlerdir. 12 • 15 Şubat 1932 saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 16 Şubat 1932 Otomobille Maslak civarında tenezzühe çıkmışlardır. 17 Şubat 1932 Saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlardır. 18 Şubat 1932 Refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa bulunduğu halde otomobille Maslak civarında tenezzühe çıkmışlardır. 19 • 21 Şubat 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. 22 Şubat 1932 Öğleden sonra 16,30 da otomobille Fatih ve Top-kapı civarında dolaşmışlar, Şişli - Gümüşsüyü yolu ile saraya dönmüşlerdir. 23 Şubat 1932 Gece, maiyetleri erkâniyle beraber Elhamra sinemasını teşrif ederek «Kongre Eğleniyor» filmini temaşa etmişlerdir. Sinemadaki halk Gaziyi locada görünce coşkun tezahürat ile kendilerini selâmla-mışlardır. 24 Şubat — l Mart 1932 Saraydaki bürolarında meşgul olmuşlardır. Martın birinci günü akşamı otomobille Bakırköyüne kadar bir tenezzühte bulunmuşlardır. 3 Mart 1932 İki güne kadar Ankaraya dönecekleri haberi neşredilmiştir. Hususî vagonları Ankar'adan Haydarpaşa garına getirilmiştir. 4 Mart 1932 Akşam saat yedide, hususî trenlerinin arkasına bağlanan Riyaseti Cumhur vagoniyle Ankaraya müteveccihen hareket etmiştir. Vali Muhiddin Bey kendilerini vilâyet hududuna kadar teşyi etmiştir. 15 Temmuz 1932 Ankaradan İstanbula müteveccihen hareket eden Gazi, Derinceden Yalovaya geçmişlerdir. 18 Temmuz 1932 Gazi üç gündenberi İstanbulda bulunan misafir İtalyan filosunun kumandanını, Yalovada kabul buyurmuşlardır. 31 'Temmuz 1932 Akşam üzeri Ertuğrul yatı ile Yalovadan İstanbula gelmişler, evvelâ Beylerbeyi Sarayına inerek bir müddet istirahat buyurmuşlar, sonra yine yatla Dolmabahçe Sarayına gitmişlerdir. 2 Ağustos 1932 Akşam üzeri, refakatlerinde Meclis Reisi Kâzım Paşa ve Fethi Bey bulunduğu halde Boğaziçinde bir tenezzühte bulunmuşlardır. Saat 5,30 da Sakarya motoru ile hareket etmişler, avdette Göksu kasrına uğrayarak bir müddet istirahat buyurmuşlardır. O günlerde dünya güzellik kıraliçesi seçilen Keriman Halis Hanım hakkında Cumhuriyet gazetesi sahibi ve başmuharriri Yunus Nadi Beye: Türk milleti bu güzel çocuğu şüphesiz samimiyetle tebrik eder! demişlerdir. 4 Ağustos 1932 Ertuğrul yatı ile akşam üzeri Yalovaya gitmişlerdir. Ada açıklarında bulunan Yavuz zırhlısı ile diğer harb gemileri Ertuğrul yatını topla selâmla-mışlardır. 18 Ağustos 1932 Gazetelerden kendi hakkındaki beyanatını okuyan Keriman Halis Hanım, Avrupadan, Yalovada bulunan Gaziye şu telgrafnameyi göndermiştir: «Gazi Hazretlerine; «On beş gündür memleketimden hiçbir haber alamamıştım. Bugün Paris sefaretimizde lâyık olmadığım kıymettar iltifatınızı gazetelerde gördüm. Meserretimden ağladım. Bu muvaffakiyetim, sizin memleket kadınlığına telkin ettiğiniz fikir eseridir. Cenabı Hakkın sizi üzerimizden eksik etmemesi te-menniyatını yâdetmekteyim. İhtiramatımın kabulünü rica ederim efendim. Keriman Halis». 1 Eylül 1932 Dolmabahçe Sarayındaki bürolarında meşgul olmuşlar, akşam üstü Boğaziçinde bir tenezzüh yaparak Tarabyada bir müddet istirahat etmişlerdir. 2 Eylül 1932 Reisi Cumhur, dünya güzellik kıraliçesi Keriman Halis Hanımın teşekkür telgrafına şu cevabı yolla mışlardır: ; «Keriman Halis Hanımefendi, Fındıklı Apartmanı - Kabataş «Telgrafnamenizi aldım. Mazhariyetiniz münasebetiyle memleketimiz ve Türk kadınlığı hakkındaki saygılı intihalarınızdan ve şahsıma dair kalbî sözlerinizden mütehassis oldum. Mütehalli olduğunuz maddî ve manevî kıymet ve fazilet içinde mes'ud olmanızı dilerim kızım. Gazi Mustafa Kemal». 5 Eylül 1932 Akşam üstü Beyoğlunda otomobille bir gezintiye çıkmışlar ve bu arada Beyoğlunda İpekiş mağazasını teşrif etmişlerdir. Mamulât hakkında beyanı takdirat etmişler ve istihsalât hakkında malûmat almışlardır. 6 Eyîûl 1932 Akşam üzeri, Sakarya motoru ile Boğaziçinde bir tenezzühte bulunmuşlardır. 7 Eylûî 1932 Akşam üzeri otomobille Küçükçekmece ve Flor- ya Pilâjına gitmişler ve bir müddet istirahat ettikten sonra Edirne trenine binerek Sirkeciye dönmüşlerdir. Gece, otomobille Beyoğlu ve Şişlide bir tenez-zühten sonra Park Otele uğrıyarak bir müddet istirahat etmişlerdir, 11 Eylül 1933 Marmarada bir deniz tenezzühü yaptıktan sonra geç vakit Dolmabahçe Sarayına dönmüşlerdir. 16 Eylül 1932 Gece Beyoğlunda Glorya sinemasını (Saray Si-naması) teşrif ederek, Spa'da dünya güzellik kraliçesi intihabının filmi ile «Demir Kapı» isminde fran-sızca bir film temaşa etmişlerdir. 20 Eylül 1938 Sabahleyin Sakarya motoru ile bir müddet Marmarada dolaşmışlar ve öğleden sonra saraydan çık-nııyarak bürolarında çalışmışlardır. 22 Eylül 1932 Öğleden sonra, Dil Kurultayı müteşebbis heyetinin Dolmabahçe Sarayındaki toplantısına riyaset etmişlerdir. Reisi Cumhur, vefat eden büyük muharrir Ah-med Rasim Beyin ailesine şu telgrafı göndermişlerdir: «Merhum İstanbul Mebusu Ahmed Rasim Beyin kızları Rasime, Sadiye Hanımlara ve oğulları Şeyda ve Osman Beylere; «Değerli babanızın ölümü büyük kayıptır. Çok acı duydum. Reisi Cumhur: Gazi Mustafa Kemal.» 23 Eylül 1932 Saat 11,30 da Tokatlıyan otelini teşrif ederek öğle yemeklerini orada yemişlerdir. 26 Eylül 1932 Toplanan Dil Kurultayına şeref vermişler ve
6 Teşrinievvel 1932 Akşam üzeri otomobille Büyükdereye doğru bir gezinti yapmışlardır. a 7 Teşrinievvel 1932 Yalovaya gidip gelmişlerdir. Gazeteler, tahmin kaydı ile Ankaraya avdet edeceklerini yazmışlardır. 9 Teşrinievvel 1932 Akşama kadar dairelerinde çalışmışlardır. Akşam üzeri, üstü açık otomobille Tarabyaya kadar bir gezinti yapmışlar ve dönüşte Park otele uğrıyarak bir müddet oturmuşlardır. 10 Teşrinievvel 1932 Öğleden sonra, motörle Üsküdara geçmişler, oradan
ATATÜRK — 1224 —
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 1225 — ATATÜRK
ler. otomobille Şileye gitmişler ve Şileden Söğüdlü yatı ile dönmüşlerdir. Üsküdarda ve Şilede halk tarafından coşkun tezahürat ile karşılanmışlardır. Üs-küdardan Şileye giderlerken Alemdağına çıkarak Taşdelen suyunun ınenbaına kadar gitmişler, bu güzel suyun menbaında gördüğü mühmel durumdan müteessir olmuşlar ve kendilerine Şilede iltihak eden Vali ve Belediye Reisi Muhiddin Beye bundan bahsetmişlerdir' ve suyun Üsküdara indirilmesi arzusunu izhar buyurmuşlardır. 12 Teşrinievvel 1932 Gece, Marmarada Sakarya motoru ile bir gezintiye çıkmışlardır. Dönüşte, Vali Muhiddin Beyin Nişantaşındaki konağına giderek çocuklarının sünnet düğününü teşrif etmişlerdir. 13 -21 Teşrinievvel 1932 Dairelinde meşgul olmuşlardır. 22 Teşrinievvel 1932 Ertuğrul yatı ile Derinceye gitmişler, oradan hususî trenlerine binerek Ankaraya dönmüşlerdir. 30 Haziran 1932 Hususî trenleriyle İstanbula gelmişlerdir ve İstanbullular tarafından büyük bir sevinçle karşılanmışlardır. Vali ve Belediye Reisi Muhiddin Bey, Kolordu Kumandanı Şükrü Naili Paşa ve Halk Partisi İdare Heyeti Reisi Cevdet Kerim Beyden mürekkep bir heyet Reisi Cumhuru, İstanbul şehri namına İzmitte karşılamışlardır. Haydarpaşa garı, bastan başa bayraklarla donatılmıştır. Gazi, merasim yapılmamasını emir bu-yurmuşlarsa da, Kalabalık bir halk kütlesi, Pendik-ten Haydarpasaya kadar demiryolu boyuna dökülerek kendilerini hararetle alkışlamış; Haydarpaşa garına saat 4)15 de ayak basan Reisi Cumhur SÖ-ğüdlü, yatı' ile Dolmabahçe Sarayına geçerken limanda bulunan vapurlar tarafından düdük sesleriyle selâmlanmışlardır. l Temmuz 1933 Darülfünuna giderek imtihanlara girmişler ve talebe arasına girip gençlerle hasbıhallerde bulunmuşlardır. 2 Tammuz tarihli İstanbul gazetleri büyük adamın Türk gençleriyle bu yakından temasını uzun bendlerle tesbit cuşişlerdir. < 3 . 5 Temmuz 1933 Dairelerinde meşgul olmuşlar, Yalovaya gidip gelmişleridir. 6 Temmuz 1933 Akşam üzeri motorle Büyükkadaya kadar bir deniz tenezzühünde bulunmuşlardır. 7 Temmuz 1933 Akşam üzeri motorle Boğaziçinde bir tenezzüh-te bulunmuşlardır. 8 Temmuz 1933 Otomobille Büyükçekmeceye kadar gitmişlerdir. 9 - 12 Temmuz 1933 Bir yere çıkmıyarak saraydaki dairelerinde meşgul olmuşlardır. 13 Temmuz 1933 Motorle Maltepe açıklarında bir deniz tenezzü-nüne çıkmışlardır. 14 • 15 Temmuz 1933 Ertuğrul yatı ile Çanakkaleye gitmişler, dönüşte Yalovaya uğramışlar ve akşam üzeri Dolmabahçe Sarayına dönmüşlerdir. 17 Temmuz 1933 Yalovaya gitmişlerdir. 25 Temmuz 1933 Yalovadan avdet buyurmuşlar,' Maarif Vekili Reşid Galib Beyin geçirdiği deniz kazasını haber alarak yatlariyle Modayı teşrif edip Reşid Galib Beyin köşküne uğramışlar ve hatır sormuşlardır (B.: Reşid Galib Bey). Dönüşte bir müddet Modada iskele gazinosunda istirahat buyurmuşlar gelirken ve giderken, Modalılar tarafından coşkun tezahüratla selâmlanmışlardır. 27 Temmuz 1933 Bir kaç gündenberi İstanbulda bulunan sab± Afgan kiralı Amanullah Han, zevce ve baldızları Hammfendilerle Dolmabahçe Sarayına giderek eski bir dost sıfatiyle Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerini ziyaret etmişlerdir. Reisi Cumhur 2,30 da Yalovaya gitmişlerdir. 17 Ağustos 1933 Yalovadan Dolmabahçe Sarayına dönen Gazi, öğleden sonra Dil Cemiyeti toplantısına riyaset ettiler; ve bu toplantı hakkında bir tebliğ neşredildi. 18 Ağustos 1933 Boğaz içinde Anadolu ve Rumelikavağı köylerini teşrif ettiler.
Büyükadayı teşrif ederek araba ile tur yolunda bir gezinti yaptılar. 21 Ağustos 1933 Boğaziçinde motorle bir deniz tenezzühü yaptılar. Ayni günde, İstanbulda misafireten bulunan' sabık Fransız Başvekili Mösyö Heriot'yu Dolmabahçe Sarayında kabul ettiler. Reisi Cumhurun ya- nında iki buçuk saat kalan bu Fransız diplomat -edibi, mülakattan sonra, kendisini gören gazetecilere: «O, Gazi, çok uzağı ve en doğruyu gören adamdır» demiştir. Mösyö Heriot ayni gün, rukûbuna tahsis edilen Ertuğrul yatı ile Çanakkaleye gitmiştir. 30 Ağustos 1933 Erkânı Harbiyei Umumiye Reisi Müşir Fevzi Paşayı kabul buyurdular. Bilâhare Yalovaya gittiler. 4 Eylül 1933 Yalovadan Heybeliadaya gelerek bir müddet is-tirahatten sonra Yalovaya döndüler. 6 Eylül 1933 Yalovadan İstanbula döndüler ve otomobille Topkapı dışında dolaştılar ve Yeşilköye gittiler. 7 Eylül 1933 Hususî trenleri ile,saat 7,15 de Haydarpaşadan Ankaraya müteveccihen hareket ettiler. 12 Eylül 1933 Hususî trenleriyle Ankaradan İstanbula geldiler ve Haydarpaşa garında mutad merasimle karşılandılar. Sakarya motoru ile saraya geçerken, limanımızda misafir bulunan Elli adındaki Yunan kruvazörü tarafından topla selâmlandılar; ki bu harb gemisi Yunan Başvekili Çaldaris'i Türkıyeye getirmiş, Gazi de, bu yabancı devlet adamını resmen kabul etmek üzere Ankaraya gitmişlerdi. 27 Eylül 1933 ' Dolmabahçe Sarayında Amerikan generali Mak Artur'ü kabul ettiler. 30 Eylül 1933 Maiyetindeki zevat ile beraber Yalovaya gitti- 4 Teşrinievvel 1933 Yalovadan İstanbula dönen Gazi, misafirleri olan Yugoslaya Kiralı Aleksandr ile buluştular. İki devlet reisi arasında, sulhun takviyesi yolunda çok mühim bir mülakat vuku buldu. Kıral ve kıraliçeyi Bulgaristandan getiren Yugoslavyanın Dobrovnik harb gemisini Boğaz haricinde Zafer ve Tınaztepe torpitolarımız karşılamış; saat 8 de Boğazdan giren Dobrovnik, Boğazı gayet hafif bir seyir ile geçerek Dolmabahçe Sarayı önünde demirlemiş, saat tam onda, refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa bulunan Gazi, saray rıhtımına inmişler ve dost hükümdarların teşriflerine intizar etmişlerdir. Gemiden saraya getiren İstanbul motoru saray rıhtımına yanaştığı sırada, Gazi, Kıral Aleksandr'ın elinden tutarak rıhtıma çıkarmışlar, iki dost devlet reisi, bu mülakattan fevkalâde memnun, beşuş bir sima ile müsafahada bulunmuşlar ve fransızca konuşarak saray bahçesine girmişlerdir. Gazi, İsmet Pa- şayı kirala takdim etmiş, sarayın büyük merasim salonunda kısa bir tevakkuftan sonra iki devlet reisi yalnızca bir salona girmişlerdir. Mülakatı müteakip kıral gemiye dönmüştür. Bir müddet sonra Gazi Dobrovniğe giderek kıral ve kıraliçeye iadei ziyarette bulunmuştur. Gece muhteşem bir ziyafet verilmiştir. Ziyafet çok samimî bir hava içinde gece yarıma kadar devam etmiştir. Ziyafetten sonra saray rıhtımına kol-kola çıkan iki reisi, maiyetleri erkâniyle beraber İstanbul motörüne binmişler, Reisi Cumhur, kiralı ve kıraliçeyi Dobrovniğe kadar götürerek teşyi etmişlerdir. Yugoslav harb gemisi, saat l de demir alarak Korfuya müteveccihen İstanbul limanından ayrılmışlardır. 6 Teşrinievvel 1933 İstanbulun kurtuluş bayramı münasebetiyle, Vali ve Belediye Reisi Muhiddin, Halk Fırkası İstanbul İdare Heyeti Reisi Cevdet Kerim, Şehir Meclisi Birinci Reisi Sadeddin Ferid, Belediye Reis Muavini Şehir Meclisi âzasından Galib Bahtiyar ve Tevfik Âmir Beylerden mürekkep bir heyetin Dolmabahçe Sarayına giderek Reisi Cumhura İstanbulluların minnet ve şükranlarını arzetmişlerdir. Gazi, bilmukabele: «İstanbul halkının bu vesile ile de hakkımda izhar eylediğ samimiyet ve teveccühe karşı teşekkürlerimi arzediniz. İnşallah hep beraber uzun seneler bu bayramları kutlarız» buyurmuşlardır. 9 Teşrinievvel 1933 Hususî trenleriyle saat aksam yedide ve halkın ' samimî tezahüratı arasında Haydarpaşa garından Ankaraya müteveccihen hareket ettiler. 1 Mayıs 1934 Reisi Cumhur gece yarısından sonra, bire çeyrek kala refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa olduğu halde hususî trenleriyle İstanbula gelmişlerdir. Bugün akşama kadar "Dolmabahçe Sarayında meşgul olmuşlar, akşam üstü İsmet Paşa ile beraber Maçkada Derviş Paşanın; Eyyubda Kemaleddin Sami Paşanın kabirlerini ziyaret etmişlerdir. 2 Mayıs 1934 Başvekil İsmet Paşa ile beraber Akay idaresinin Kalamış vapuriyle Yalovaya gitmişlerdir. 26 Haziran 1934 Yalovadan Ankaraya giden Gazi Mustafa Kemal, bugün Türkiyeye misafir gelen İran Şehinşahı Riza Şah Pehlevi ile birlikte Gülcemal vapuriyle İstan-bulu teşrif etmişlerdir. Büyükşehir, bu vesile ile emsalsiz bir gün yaşamıştır (B.: Pehlevi, Şehinşah Riza). İstanbul Ansiklopedisi, Atatürk'ün Büyük şehri bu' teşriflerinden İran Şehinşahı ile beraber geçen saatlerini, Riza Şah Pehlevi maddesinde tesbit etmeyi uygun görmüştür. 27 Haziran 1934 Dolmabahçe Sarayını misafirleri Rıza Şah Peh-
ATATÜRK — 1226 —
istanbul ANSİKLOPEDİSİ — 1227 — ATATÜRK
levinin ikametlerine tahsis eden Gazi Beylerbeyi Sarayında oturmaktadırlar. Saat 3,5 ta motörle Dol-mabahçeye giderek Şehinşaha mülâki olmuşlardır. 29 Haziran 1934 Öğleden sonra Dolmabahçe Sarayına giderek mülâM olmuşlardır. 30 Haziran 1934 Motörle öğleden sonra Beylerbeyinden Dolma-bahçeye geçerek misafirlerine mülâki olmuşlardır. l Temmuz 1934 Öğleden sonra saat üçte refakatlerinde Başvekil İsmet Paşa, Hariciye Vekili Tevfik Rüşdü Bey ve TürMyenin Tahran Sefiri Enis Bey bulunduğu halde Sakarya motoru ile Beylerbeyinden Dolmabahçe Sarayına _ giderek misafirlerine mülâki olmuşlardır. Bugün, İran Şehinsahı memleketlerine avdet etmek üzere İstanbuldan ayrılmışlardır. 3 Temmuz 1934 16,30 da Ertuğrul yatı ile Yalovaya gitmişlerdir. Not: Gazi, Yalovadan Ankaraya dönmüşlerdir. 18 Temmuz 1934 Hususî trenleri ile gece yarısından sonra saat ikide İstanbulu teşrif ederek Haydarpaşadan Dolmabahçe Sarayına geçmişlerdir. 19 • 20 Temmuz 1934 Dairelerinde meşgul olmuşlardır. 20 temmuz akşamı, refakatlerinde Dahiliye Vekili Şükrü Kaya olduğu halde Ertuğrul yatı ile Yalovaya gitmişlerdir. 18 Ağustos 1934 Dolmabahçe Sarayında ikinci Dil Kurultayı açılmış ve Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa huzur ve himayeleri ile bu büyük kurultayı şereflen-dirmişlerdir. Kurultayın bundan sonraki toplantılarında da hazır bulunmuşlardır (B.: Dil Kurultayı). 27 Ağustos 1934 Gece, İş Bankasının kuruluşunun onuncu yıldönümü münasebetiyle İzmir vapuriyle bir deniz tenezzühü tertib edilmiş ve Reisi Cumhur İzmir vapuruna gelerek İş Bankasına olan teveccühlerini izhar buyurmuşlardır. İktisad Vekili Celâl ve Nafia Vekili Ali Beyler de refakatlerinde bulunuyorlardı. Gezinti Boğazda ve Marmarada sabaha kadar devam etmiştir. 20 Eylül 1934 Hususî trenleriyle ve Başvekil İsmet Paşa ile beraber Ankaraya dönmüşlerdir. Atatürk Soyadı Büyük Millet Meclisi, Malatya Mebusu Başvekil İsmet Paşa ile arkadaşlarının verdiği kanun teklifini müzakere ve kabu! ederek 24 Teşrinisani 1934 de Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşaya «Atatürk» soyadını vermiştir. 22 Kânunusani 1935 Atatürk, refakatlerinde Başvekil İsmet İnönü ve mutad zevat ile beraber hususî trenleriyle İs-tanbula geldiler ve coşkun tezahürat ile karşılandılar. 23 • 25 Kânunusani 1935 Saraydaki dairelerinde meşgul oldular. 25 kânunusani günü akşamı otomobille Hürriyeti Ebediye civarında tenezzühe çıktılar. 3 Şubat 1935 Atatürk, Serbest Fırkanın kurulusu. münasebetiyle: «Serbest çalışacak samimî yurttaşların ulus kürsüsünden yapacakları tenkidlerle millî çalışmanın kuvvetleneceği kanaatindeyiz» mealinde siyasî bir beyanname neşrettiler. 8 Şubat 1935 Mebus seçiminde Halk Partisi namzetlerinin kazanması dolayısiyle millete bir beyanname neşrettiler ve milletin partiye olan güveninin kıymetini belirttiler. . 9 Şubat 1935 Akşam üzeri Beyoğlu ve Şişlide otomobille bir tenezzühte bulundular, Şişli Nahiye Ocağı gençlerinin müsameresinî teşrif ettiler ve gece de Pera-palastaki Halk Partisi balosuna gittiler. 16 Şubat 1935 Garb vilâyetlerinde dolaşarak Ankaraya avdet etmek üzere İstanbuldan ayrıldılar. 25 Şubat 1935 Ege vapuru ile Marmaristen hareket eden Atatürk saat 21 de İstanbula döndüler. 27 Şu'bat 1935 Hususî trenleriyle Ankaraya müteveccihen İs-tanbuîdan hareket ettiler. 18 Mayıs 1935 Hususî trenleriyle saat 11,25 de Haydarpaşaya muvasalat ettiler, Sakarya motöriyle saraya geçtiler. Aksam üzeri de Şişli ve Maslak taraflarında otomobille bir gezintiye çıktılar. 19 Mayıs — 20 Haziran 1935 Saraydaki dairelerinde meşgul oldular. 22 mayıs günü Kâğıthane sırtlarında yapılan bir askerî tatbi katta hazır bulundular. 28 Haziran 1935 Hususî trenleriyle Ankaraya avdet ettiler. Gaze- ,« teler henüz itimatnamesini takdim etmemiş bir iki * elçiyi kabul ettikten sonra tekrar İstanbula geleceklerini yazmıştır. Reisi Cumhura bu seyahatlerinde Avrupadan dönen Hariciye Vekili Tevfik Rüşdü Araş refakat etmiştir. l Temmuz 1935 Hususî trenleriyle İstanbula gelen Atatürk, Hay darpaşadan saraya geçmişler, oradan hemen Florya-ya giderek Büyükşehrin bu meşhur plâjındaki imar işlerini gözden geçirmişlerdir. Plajda bulunan kalabalık bir halk kütlesi, Reisi Cumhuru hiç bekle-' nilmiyen bir anda aralarında görünce, kendilerini coşkun hürmet ve sevgi tezahürü ile selâmlamışlar-dır. Kendileri için, kıyıdan 70 metre açıkta yapılmakta olan deniz banyo köşkü bitmek üzeredir. Elini denize sokan Reisi Cumhur: «Sular sıcak!» dedikten sonra: «Buranın kumları da ne kadar ince! Florya her halde güzel bir yer olacak!» diye ilâve ettiler. Sonra Mebus Ali Kılıç'ın yeni yaptırttığı küçük köşkü teşrif ederek, akşama kadar burada istirahat buyurdular. 4 Temmuz 1935 Yeni teşekkül edip himayelerine aldıkları Moda Yat Kulübünün yaptırttığı kotra ile Moda deniz yarışlarına gittiler. Refakatlerinde Ekonomi Bakanı Celâl Bayar bulunmakta idi. Bir müddet yarışları seyreden Reisi Cumhur, kotra ile Adalar açıklarına doğru bir gezinti yaptılar. Gece de müretteb deniz şenlikleri münasebetiyle Ankara vapurundaki baloyu teşrif ettiler. Ankara vapuru fevkalâde bir surette süslenmiş bulunyordu. 'Üst güvertede bir caz, alt salonda da saz vardı. Gemi saat 9 da Tophane rıhtımından kalkmıştır. Saat 11 de de Atatürk gemiye gelmiştir. Refakatlerinde hemşireleri Makbule, öğretmen Afet, Celâl Bayar, Ali Kılıç, Ceved Abbas, Hacı Mehmet, Amiral Şükrü ve diğer bazı zevat bulunuyordu. Üst güverteye çıkarlarken istiklâl Marşı çalınmıştır. Müteakiben vapur demir alarak Karadeniz "Boğazına doğru yollanmıştır. Boğaz açıklarından geri dönen vapur Marmaraya doğru açılmıştır. Atatürk, vapurda etrafını saran gençlerle, inkılâp dev^rlerin-de vazifeler mevzuu üzerinde konuşmuştur. Bu arada denizcilerimizin vazife ve liyakatleri üzerinde durmuş, bu vesile ile Amiral Şükrü'ye iltifatta bulunmuştur. Adını «Şükür» e çevirerek «Okan» soyadını vermişlerdir. Amiral şükranını arzederek, daima muvaffakiyet yolunda yürüyeceğine andiçmiş-tir. Ankara vapura şafak sökerken Florya açıklarında demirlemiş, Atatürk burada, Sakarya motoru ile ve alkış tufanı arasında vapurdan ayrılmıştır. 5 Temmuz 1935 Floryaya giderek denize girmişlerdir. Ertesi gün çıkan İstanbul gazeteleri, bu arada bilhassa Cumhuriyet, tarihî vesika kıymetini haiz çok güzel resimler neşretmislerdir. Cumhuriyetin resimlerim, sanatkâr foto muhabiri Namık Görgüç çekmiştir. 6-7 Temmuz 1935 Floryaya giderek geceyi Ali Kılıç'ın köşkünde geçirmişlerdir: Ertesi gün de halk arasında dolaşarak denize girmişlerdir. Gazeteler, Atatürk için yapılmakta olan deniz köşkünün on güne kadar biteceğini yazmışlardır. Köşkte geceli gündüzlü iki ekip çalışmaktadır. Amerikadan gelen bir telgraf, yeni elde edilmiş sarı bîr çiçeğe «Atatürk» adının verildiğini bildirmiştir. Bu haberin, Amerikada Türk dostluğunun sürati© ilerleyip geliştiği, bu kıymetli sempatinin mihrakını da Reisi Cumhurun yüksek demokrat şahsiyeti teşkil ettiği ilâve edilmiştir. 9 Temmuz 1935 Moda deniz Kulübü açıldı, Reisi Cumhur, bu münasebetle hazırlanan töreni, huzurlariyle şereflendirdiler. Tertib edilen eğlence, gece geç vakte kadar devam etti. 10 Temmuz 1935 Yalovaya gitmişlerdir. 16 Temmuz 1935 Yalovadan Bursaya geçen Atatürk, Mudanya tarikiyle 23,30 da İstanbula dönmüşlerdir. 31 Temmuz 1935 Avrupa askerî at yarışlarında büyük muvaffakiyet gösteren genç zabitlerimize birer kol saati hediye etmişlerdir. 5 Eylül 1935 Atatürk, dişlerini tedavi ettirmekte olan Başbakan İsmet İnönü'nü Heybeliadadaki evinde ziyaret etmişler ve geç vakte kadar orada kalmışlardır. 21 Eylül 1935 Atatürk, Başbakan İsmet İnönü ve İstanbulda bulunan Bakanlardan bazılariyle hususî trenleriyle Ankaraya dönmüşlerdir. 17 Mayıs 1936 Atatürk İstanbula geldi. Mutad merasim ile vilâyet hududundan karşılandı. 28 Mayıs 1936 Harb Akademisi tarafından yapılan ve sabahleyin erkenden başlayan tümen tatbikatını ve bu arada bilhassa tayyarecilerin gece harekâtını takib ve teftiş etmek üzere saat 24 de tatbikat sahasına gittiler. Bu takib ve teftişleri, harekâta bütün de-vamınca, otuz altı saat devam etmiştir. Muvaffakiyetlerinden dolayı talim ve kumanda heyetini tebrik ettiler. 3 Haziran 1936 Refakatlerinde Trakya Müfettişi General Kâzım Dirik olduğu halde otomobille Çorluya gittiler; ATATÜRK — 1228 istanbul ANSİKLOPEDİSİ 1229 — ATATÜRK
ve oradan Trakyada bir tetkik seyahatine çıktılar. Hususî trenleriyle gece yarısı Trakyadan İstanbula avdet ettiler. /
Yüklə 4,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|