İstanbul ansiklopediSİ
Yüklə 5,06 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ
- FÂTİH SLLT.VN MEHMED
- Hüsnü KINAYLI Şadırvan Avlusu sütunlarının dip çenber- lerindeki yazılar
- Sadırazamların Cenaze Namazları
- Fâtih Camii Sürurînin bir gazelinde
- Başka revnak virdi İstanbûla mâni rûze kim Cennet içre olmayan arâyiş elbet bundadır Hatırı uşşak veş pür nurdur her kuşesi Dilberânı mihriban mâhi talat bundadır
- Fâtih Camiini yıkan zelzele hakkında bir halk rivayeti
- Fâtih Câmiinin resmi ile ilân
- FÂTİH SULTAN MEHMED CAMİİ CİVA RINDAKİ MAHALLELERDE ÇİNGENELE RİN OTURMASI YASAĞI
- MEHMED CAMİİNDE
- HİZMETİNİZDE
- 5562 — istanbul ANSİKLOPEDİSİ _ 5563 — FÂTİH SULTAN MEHMED
Ekrem Hakkı AYVERDl Fâtih Devri Mimarisi «Fâtih Devri Mimarisi» -— Bu İstanbul Ansiklopedisinin muhterem dostu, ve Türk yapı sanatı üzerinde çok salahiyetli kalem sahibi Y. Mimar Ekrem Hakkı Ay verdinin (B.: Ayverdi, Ekrem Hakkı, cild 3, sayfa 1663) millî kütübhânemize koyduğu çok mühim bir eser; 1953 de İstanbulun Türkler tarafından beşyüzüncü fethi yıldönümünde İstanbul Fethi Derneği tarafından yayınlanmış ve o zaman 35 liraya satışa çıkarılmışdır; 25x35 santim eb'adında 512 sayfa olup içinde 550 fotoğraf, plân ve rölöve vardır. Kitabda Fâtih devrinin mimarî eserleri İs-tanbuldaki yapılar, Bursadaki yapılar, Edirne-deki yapılar, ve bu üç büyük şehirden gayri Osmanlı ülkesindeki yapılar olmak üzere dört fasılda kaydedilmişdir, ve büyük kitab «Fâtih devrinde mimarînin umumî esasları» başlıklı bir makale ile bağlanmışdır. İstanbuldaki eserler şu bölümlerde kaydedilmişdir : Cami ve Mescidler Medreseler Mektebler Kütübhâneler Mahkemeler Hastahâneler Aşhaneler, Fodlahâneler f FÂTİH SULTAN MEHMED İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 5S57 —
FÂTİH SULTAN MEHMED Darbhâne Saraylar
Hamamlar Hanlar, Kervansaraylar Çarşılar, Pazarlar, Höcreler, Mahzenler Menziller, Evler Değirmenler Sutesisatı, Çeşmeler Askerî Yapılar Türbeler
Açık Kabirler İstan buldaki Fâtih Devri yapılarından 38 eserin de mimarî hususiyetleri hakkında fotoğraf, plân ve rölövelerle bilgi verilmşidir; ikiyüzden fazla yapının da isimleri kaydedilerek kısa notlar konmuşdur. Tedkik ve tafsil edilen 38 eser şunlardır :
S.^Mollagûrânî Hamamı 9. Merdivenli Mescid
-22. Ayasofya Medresesi (B.: cild 3, sayfa 1452)
Koçu)
Kısa notlar ile yetinilmiş eserler de şunlardır :
4. Ahmedkethüdâ Mescidi (B.: cild l, sayfa 386; R. E. Koçu)
8. Alaca Mescid (B.: cild l, sayfa 573; R. E. Koçu) 9. Alifakih Mescidi (B.: cild 2, sayfa 664; R. E. Koçu) j
5, sayfa 2844; R. E. Koçu) 21. Bıçakçı Mesdici (B.: Bıçakçı alâeddin Mesci di, cild 5, sayfa 2742; R. E. Koçu)
Kumrulu Mescid Küçükmustafapaşa Mescidi Kürkçü Mescidi Kürkcüham Mescidi Manastır Mescidi Mercimek Mescidi Merdivenli Mescidi Merdivenli Mescidi Mimarağa Mescidi Mollaaskî Mescidi Molla Hüsrev Camii Mollafenârî Mescidi Mollakestel Camii Mustafabey Mescidi Naili Mescidi Nakilbend Mescidi Nevbahar Mescidi Nişancı Camii Orucgazi Camii Pirinçci Mescidi Resmî Mescidi Sancakdar Mescidi Saraçhane Mescidi Saraçhânebası Mescidi Saraçdoğan Mescidi Sarıbayazıd Mescidi Sarıgez Mescidi Sarımusa Mescidi Sekbanbaşı Mescidi Sekbanbaşı Yakub Ağa Mescidi Servi Mescidi Sinanağa Mescidi Sofular Camii Şeyhdavud Mescidi Şehreemini Camii Şeyhsüleymsn Mescidi Tahtaminâre Mescidi Tarakçılar Camii Tarsus Mescidi Tokludede Mescidi Timurtaş Mescidi Uzunşüca Mescidi Uzuriyusuf Mescidi Üsküplü Camii Üskubiye Mescidi Üçmihrablı Camii Vuynukşücâ Mescidi Yazıcı Mescidi Yedikule Mescidi Yemeniciler Mescidi Yıldızdede Mescidi Darbhâne Mescidi Zeyrek Camii Zenburcu Mescidi Bursa Tekkesi Camii (B.: Arpacılar Mescidi, cild 2, sayfa 1052) Çatladıkapu Mescidi (B.: cild 7, sayfa 3782) Kireçiskelesi Mescidi Gümrükönü Mescidi Yedikule Camii Yoğurtçular Camii
f- FÂTİH SL'LT.'VN MEHMED — 5558 — İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 5559
FÂTİH SULTAN MEIIMEÜ
184.-Bostan Haı-namı (B.: Bostan Hamamı, Haseki Bostan Hamamı, cild 6, sayfa 3006; R. E Koçu. (Fâtih devri yapısı değildir)
O devirde yapılmış, kurulmuş çarşı ve pazarlar tesbit edilmiş ve Fâtih Sultan Mehmed devrinin adamlarından 134 zâtin de açık kabirleri kaydedilmişdir; büyük himmet eseri bir kitabdır. Rölöve ve plânların çoğu bizzat Ekrem Hakkı Ay verdi tarafından çizilmişdir. Bu esere 1961 yılında ayni dernek tarafından aynı eb'âdda 43 sayfalık bir zeyil yayın-lanmışdır. E. H. Ayverdi bu risalede de İstanbul, Balıkesir, Bursa.. Çardak, Edirne ve Sarayı Bosnada 90 kadar Fâtih devri eseri kaydediyor. Bu zeyilde İstanbuldaki yapılar şunlardır:
E. H. Ayverdi'nin «Fâtih Devri Mimarisi» tükenmiş bir kitabdır, yeniden basılması gerekir. Hüsnü KINAYLI Şadırvan Avlusu sütunlarının dip çenber-lerindeki yazılar — Bilhassa XVII. asırda merak salınmış bir âdet vardı, camilerin iç harem avlularındaki revak sütunlarının diblerindeki tunç çenberlere halk eliyle bâzı vak'alar bıçakla oyulmak suretiyle kaydedilirdi, Evliya Çelebi böyle yazılar için «Cami Sicili» diyor. Fâtih Camiinin şadırvan avlusundaki sütunlardan bir kısmmın çenberlerinde böyle yazılar vardır. Çizdiğimiz krokiye göre : l numaralı sütunda : Kınalızâde mübarek zilhiccenin on üçünde Lazgrada (Razgrad olacak) gitti, sene 1041 (Haziran - Temmuz 1632). Abdi Paşa vefat eyledi, zilhiccenin yirmi birinde, sene lf>68 (19 eylül 1658). Kâbetullah minberi ve Altunoluk işlendi, Sultan Ahmedin zamanı şerifinde. Ketebehül fakir Osman Çelebi Kasımpaşalı, sene 1020 (1611). İbrahim Paşa hazretlerinin meyyti geldi sene 1010 (16011. 6 numaralı sütunda : Mübarek saf erin yirmi birinde azîm ihrak yangın oldu, sene 1023 (2 nisan 1614) Şadırvan avlusunda 'çenberleri yazılı sütunlar (Kroki: Hüsnü) Azmizâde Efendi vefat eyledi, şevval onda, sene 1040 (1.2 mayıs 1631). Vaiz ve nâsih Muslu Efendi vefat eyledi, cemâziyelâhir üçde, fî yevmi cuma, sene 1116 (l ekim 1704). 7 numaralı sütunda : Mevleviler çeyhi İsmail Efendi vefat eyledi, ramazan yirmide, sene 1041 (10 nisan 1632). 12 numaralı sütunda : Benim ruhum bizi hayır duadan ferâmuş etmeyesin sene 1017 (1608 -1609.) Sadırazamların Cenaze Namazları — Osmanlı İmparatorluğunda fetihden bu yana kalmış bir gelenekdi, makaamı*da ölen sadıra-zamların cenaze namazları mutlakaa Fâtih Camiinde kılınırdı. Fâtih Camii Hazîresi — Fâtih Camii Ha-zîresinde Türk büyüklerinden Pilevne kahramanı Gazi Osman Paşa müstakil türbesinde, müverrih ve edıb ve din bilgini Ahmed Cevdet Paşa ile gazeteci ve roman yazarı Ahmed Mid-hat Efendi de açık kabirlerinde yatmaktadırlar (B.: Ahmed Cevdet Paşa, cild l, sayfa 336; Ahmed Midhat Efendi, cild l, sayfa 389). Fâtih Camii Sürurî'nin bir gazelinde — Vak'alar üzerine yazdığı tarih mahzumeleriy-le meşhur Osman Sürurî (ölümü 1813) Fâtih Camii için de bir gazel yazmışdır : Camii Sultan Muhammed kim cemaat bundadır Cenneti Firdevsdir hakkaaki ümmet bundadır Geldiği hengâmde Âdem cihandan âleme Görse bu me'vâyi pâki dirdi cennet bundadır Başka revnak virdi İstanbûla mâni rûze kim Cennet içre olmayan arâyiş elbet bundadır Hatırı uşşak veş pür nurdur her kuşesi Dilberânı mihriban mâhi tal'at bundadır Dii'beri sahil) cemâlü zttmrei ehli kemâl Hem bu iki fırkaya ashabı rağbet bundadır Nushai tab'ın sekaametden masun itsün Hûda Camii ihnü meârifdir metanet bundadır Fâtih Camiini yıkan zelzele hakkında bir halk rivayeti — Geçen asrın zerâfeti ile meşhur ulemadan Kethüdâzâde Mehmed Arif F FÂTİH SULTAN MEHMEÛ _ 5560 — İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 5561 — FÂTİH SULTAN MEHMED Efendi (B.: Arif Efendi, Kethüdâzâde, cild 2, sayfa 996) şanında yazılmış «Kethüdâzâde Me-nâkibi» isimli eserde Fâtih Camii hakkında şu fıkra görülmüşdür : «İçinden cemaat hiç eksik olmaz, ya namaz kılarlar, ya hafızlar hıfza çalışırlar, ya tilâveti Kur'an veya selâtü selâm iderler. Cami hiç boş ..kalmaz iken büyük zelzelede yâni 1179 senesi kurban bayramının üçüncü perşembe günü gün doğdukdan bir saat sonra vâki olan zelzelei kübrâda camiin büyük kubbesi kamilen iner yıkılır; garabet şundaki bu kubbe indikde camiin içinde kimse bulunmaz. Nakle göre o zelzele olacağı dakikada camii-şerîfe birisi gelir, ne duruyorsunuz, Fâtih Sultan Mehmed kabirden çıkmış diye bağırır, herkes dışarı koşar, camiin kubbesi de o vakit iner. -Hoca efendimiz Fâtihin hulûsudur buyurdular..». Fâtih Câmiinin resmi ile ilân — Bankalar İstanbulun bir semtinde yeni bir şube aşdıkla-rı zaman, o şubede açdırılacak yeni tasarruf hesabları numaraları ile özel ikramiye piyangoları tertib ederler ve bunu gazetelerle ilân ederler; bu ilânlarda da bâzan o yeni şubenin bulunduğu binanın resmi konulur. 1967 mar- tında, Akbank yeni Fâtih şubesi için böyle bir ilânında, olgun bir sanat duygusu Fâtih Câmiinin, Çorba Kapusu kemeri altından görünüşü ile çok güzel bir resmini koymuşdur; resmi yapan sanatkârın adını maalesef tesbit edemedik. FÂTİH SULTAN MEHMED CAMİİ CİVARINDAKİ MAHALLELERDE ÇİNGENELERİN OTURMASI YASAĞI — Kadimden beri Fâtih Sultan Mehmed Camii civarındaki mahallelerde çingenelerin han ve bekâr odalarında veya müstakil evlerde oturması yasakdı. Aşağıdaki satırları 1176 (1762) tarihli bir fermandan alıyoruz : «Yeniçeri Ağası Mehmed Ağaya hüküm ki, «....ceddim Ebülfetih Sultan Mehmed Han Hazretlerinin camii şerifleri civarındaki mahallelerde kıbti taifesi oturmamışdır. 1164 târihinden sonra (1750-1751) yolunu bulmuşlar Fâtihde Büyük Karaman ve Dülgerzâde mahallelerinde evler ve odalar tedârik ederek yerleşmişler. Çingeneler kadimdenberi Edir-nekapusu içindeki Kıbtiyan Mahallesinde (Su-lukulede) oturagelmişlerdir. Emrediyorum, Büyük Karaman ve Dülgerzâde mahallelerin-deki çingeneler evlerinden ve odalarından der- hal çıkarılacak ve Edirnekapusu içindeki ken- FÂTİH SULTAN MEHMED CAMİİNDE di mahallelerine gönderilecekdir...; evâli ce- KAATİL SOFTA VAK'ASI — Kabahcı Mus- maziyelevvel 1176» (Üçüncü Sultan Mustafa tafa ihtilâlinin (1807) tahta çıkardığı Dördün-
ŞUBESİ 13 Ulart gününden itibaren (Fevzipaşa Cad. No. 173) HİZMETİNİZDE 30.000 LİRALIK ÖZEL Akbank İlânında Fâtih Camii Resmi Fâtih Camiinde Kaatil Softa (Sabiha Bozcalı'nm kompozisyonu) l- FÂTİH SULTAN MEHMED 5562 — istanbul ANSİKLOPEDİSİ _ 5563 — FÂTİH SULTAN MEHMED tüyler ürpertici bir anarşi devridir. Devlet sözünün eclâf ve erâzil ayağına düştüğü o devirde İstanbul'daki medreselerin hâli ve içindeki softaların ahvalide pek perişan ve yamandı. O yılları yaşamış olanlardan devlet adamı ve müverrih Şânîzâde Atâullah Efendi, kendisi de medreseden yetişmiş ulemâdan olduğu halde, medreselerin hâlini çirkin çıplaklığı ile şöyle tasvir ediyor : «Suhtegân ise tullâbı şebâbı nev suhtekân ile medârisde bî muhb hikyei kavli lût ile meşgul ve mümâris olup tasviri mesaili sekkâki-yede sahibi yedi tûlâ ve fâris idiler...» Şânîzâde Tarihinin o devre ait sayfaları softalar ve çömezleri için «Yobaz taifesi», «Yobaz güruhu» gibi tâbirlerle doludur. Büyük şehirde devlet sözü yalın ayaklı haytalar ağzına düşünce, tüysüz gençlerin ve otuzluk, kırklık kara sakallı bekâr uşaklarının doldurduğu medrese odaları da ilim ve irfan ocağı olmaktan çıkmış, sarıca arı yuvalarına dönmüştü. Fâtih Karadeniz Medreselerinden birinin bir odasında oturan 25 - 30 yaşlarında yobaz taifesinden ve Karadeniz yalısı halkından ze-berdest bir softa bir gün Fâtih Yeniçeri kolluğu önünde acemi oğlanlarından bir tulumbacının oradan geçmekde olan bir kadına ulu orta tecâvüz ettiği ve yüzünden yaşmağını sıyırıp attığını gördü. Tahammül edemedi, tulumbacıyı bir tokatta yere serdi. Omuzdaşlarının yardımına koşan diğer iki tulumbacıyı da tepelerken kolluktan ellerinde sopalarla on onbeş nefer scemioğlanı daha çıktı. Bu durumda genç softa medresesine kaçtı, fakat peşinin bırakılmadığım görünce tabancasını alıp medresede bir acemioğlanım vurup öldürdü ve o kan şaşkınlığından istifade ile Fâtih camiine kaçıp kapıları içerden kapadı. Kavga bir cinayete bağlanmış, kaatil de camie kapanmıştı. Kısa bir zaman içinde Fâtih camiinin etrafında ikiyüzden fazla acemi-oğlanı toplandı ve camii sardılar. Kaatil softa camiin münasip bir yerinde siperlendikten sonra dışardan yüksek sesle yapılan teslim tekliflerini reddetti, camiin hangi kapısından bir acemioğlanı baş gösterse hemen tabanca ile ateş etti. Acemioğlanları ise camie ve ca- miin taşıdığı büyük isme hürmeten içeriye kurşun atamıyorlardı. Vak'ayı Şeyhülislâm Atâullah Efendi haber aldı. Kabakçı ihtilâlinin en ön plândaki müşevviklerinden olan efendi, meslek haysiyetinden ziyâde mevkiini koruma kaygusunda idi, mevkiinde desteği de yamaklar, acemioğ-1J anları, yeniçerilerdi. İlk iş olarak medreselerdeki talebeye, ve camiin hademesine kaatil softaya sahip çıkıp en küçük bir yardımda bulunmamalarını emretti. Softa ise o akşam ortalık karardıktan sonra, camide bulunup da birer köşeye sinmiş sekiz on kişiyi dışarı çıkarttı ve bütün kapıları içerden kilitleyerek koca mabette tek başına kaldı ve böylece camide aç, susuz, uykusuz üç gün üç gece geçirdi. Vak'ayı dikkatle takip eden ve gazaba gelen Şeyhülislâm, İstanbul'daki yeniçerilerin en büyük kumandanlarından Sekbanbaşı Ağayı çağırttı: — Vak'a yerine bizzat git, neferlerin camiin içine hücum etsinler, camiin içindedir diye kaatilin üstüne ateş etmekde tereddüt etmesinler, ateş etsinler ve kaatili öldürsünler!., dedi. Şeyhülislâm Efendinin bu kesin emri üzerine acemioğlanları da pencerelerden camiin içine pervasızca ateş etti, kaatil softa iki üç yerinden hafifçe yaralandı. Cinnet hâline girmiş olan genç softa ölüm eri oldu ve dördüncü günün sabahı alaca aydınlığında camiin kapısını açtı. Üstünde yalnız şalvarı vardı. Tamamen soyunmuştu. Başı açık, gövdesi ve ayakları çıplaktı, sarığını da boynuna dolamıştı. Kurşunu kalmadığı için tabancasını atmış sağ eline bıçağını almıştı. Dal hançer bir ok gibi fırladı ve aeemioğ-lanlarırıı yarıp kaçmak istedi, fakat yüzlerce sopa, bıçak pala darbeleri altında tepelenerek öldürüldü. Müthiş vak'a bütün İstanbul ulemâsını ayaklandırdı: «Yeniçeri kışlalarına ve kolluklarına sığınan caniler kurtulur iken Fâtih Sultan Mehmed Han Hazretlerinin camiine' sığınmış bir adama karşı bu zulüm ve vahşet nedendir?.. Şeyhülislâm Efendinin camii şerifi düşman tabyası gibi kurşuna tutturması ne mânadır?...» dediler. Müfsid Atâullah Efendi de azledildi.
Yüklə 5,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|