İyaz b. Ganm 5 Bibliyografya : 5

IZMIRI, MEVLÂNÂ MEHMED

(ö. 1165/1751) Osmanlı âlimi.

Kırşehir'de doğdu. Babasının adı Veli, dedesininki Resul'dür. İlk öğrenimini

memleketinde gördü, ardından İstan­bul'a gitti. Burada başta Mirza Fâzıl ol­mak üzere çeşitli âlimlerden ders okudu. İcazet aldıktan sonra İzmir'e giderek öğ­retim faaliyetlerine başladı. Bu arada müftülük görevine getirildi. İzmir'de ve­fat eden Mevlânâ Mehmed, îkiçeşmelik caddesinde bulunan Ulu Mezarlığa def­nedildi.

Bizzat İzmîrî'nin kendi biyografisini an­lattığı bir belgeyi gören Bursalı Mehmed Tâhir'in verdiği bu bilgiler yanında Amasyalı Âkifzâde Abdürrahim el-Mec-mû'unda, Menemen'de yetişip İstan­bul'da Yûsuf Efendi'den ders alan ve Hâ-şiyetii'I-Mir'ât, Şerhu'l-Mültekâ, gibi eserlerin müellifi olan bir İzmirli Mehmed Efendi'den (ö. 1160/1747) bahsederse de Mir'âtü'1-uşûl hâşiyesiyle tanınan İzmîrî aslen Kırşehirli olup Menemen'le ilgisi bilinmediğinden söz konusu şahıs Mustafa İzmîrî olmalı­dır.

Eserleri.

1. Haşiye falâ Mir3âti'l-uşûl.¹⁶² Molla Hüsrev'in eseri üzerine yapılan en meşhur haşiye olup özellikle kelâm ve mantık kavramları ile Arap gramerine dair konularda geniş açıklamalara yer verilmiştir.

2. Tercüme-i Târih-i Tabe.¹⁶³

3. İbrâzü'z-zamâ'ir 'ale'J-Eşbâh ve'nez Dir.¹⁶⁴ İbn Nüceym'in eseri üzerine yazılmış bir şerhtir.

4. Şerhu Mülteka'l-ebhur. ¹⁶⁵

5. Risale fi'l-icükâl. ¹⁶⁶

6. Şerhu Risâleti'l-Birgivî.¹⁶⁷ Birgivî'nin ha­yız, nifas ve istihâzeyle ilgili bir risalesi­nin şerhidir.

7. Şerhu'l-hilâîiyy ât bey-ne'1-Eş'arî ve'1-Mâtürîdî.¹⁶⁸ Müellif bu eseri önce muh­tasar bir şekilde yazmış, daha sonra da şer hetm iştir.

İzmîrî'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Haşiye calâ îmti-hâni'l-ezkiyâ fi'n-nahv, Haşiye 'alâ Şerhi Îbni'l-Hâcib li-Muhtaşari'1-Mün-tehâ, Haşiye caJâ Envâri't-tenzîl li'l-Beyzâvî, Haşiye calâ Şerhi'ş-Şemâ'il, Haşiye caîâ Şerhi'1-Câmî fi'n-nahv, Haşiye calâ Şerhi'l-Fenârî fi'1-mantık, Haşiye alâ Hidâyeti'l-hikme, ed-Dürerü's-seniyye fî fezâ'iîi'd-Devleti'l-cOşmâniyye, Şerhu Zuhri'l-müte'eh-hilîn, İsticlâbü'î-murâdât Şerhu'l-cakü3idi'l-cedîde ii'l-keiâm, Zübdetü cilmi'l-kelâm.

Bibliyografya :

Mevlânâ Mehmed İzmîrî. İbrâzü'z-zamâ'ir Cale'l-Eşbâh ue'n-nezâ'ir, Süleymanİye Ktp., Ha­san Hüsnü Paşa, nr. 367, vr. l°b; a.mlf.. Risale fi'14'Ükâf, Süieymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 449, vr. 174M841*; a.mlf., Şerhu Risateti'l-Birgiüî,Süleymanİye Ktp., İzmir, nr. 193, vr. l°"b; Âkifzâde Abdürrahim el-Amâsî. el-Mecmû', Millet Ktp., Ali Emirî Efendi, nr. 2527, vr. 96"; Osmanlı Müellifleri, I, 237-238; Hediyyetû'l-'ârifîn, 11, 328; Serkîs, Mu'cem, 1, 429-430; Brockelmann. GAL,\\, 293;Suppl.,II, 317; Keh-hâle. Mu'cemü7-mü'eZ/i/în, XII, 95.

İZMIRI, MUSTAFA

(ö. 1154/1741) Kıraat âlimi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Ba­basının adı Abdurrahman, dedesininki Muhammed'dir. Talebelerinden Hâşim b. Muhammed el-Mağribî'nin kendisini Menemenî nisbesiyle zikrettiğine ve Bedâ'ihı'î-burhân adlı eserinin ferağ kay­dında da aynı nisbe ile anıldığına bakılır­sa İzmir'e bağlı Menemen'de doğduğu­nu söylemek mümkündür. Ayrıca Rûmî nisbesiyle anılan ve Canbaş Dede laka­bıyla tanınan İzmîrî, İstanbul'a giderek Yûsufefendizâde diye mâruf Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yûsuf ve Köprü-lüzâde Abdullah Paşa'dan kıraat tahsil etmiş, adı geçen talebesinin 30 Muhar­rem 1148'de (22 Haziran 1735) İstanbul'­da kendisinden icazet aldığını belirtme­sinden anlaşılacağı üzere ¹⁶⁹ hayatının bir bölümünü bu şehirde öğretimle geçirmiştir. Hanefî mezhebine mensup olduğu bilinen İzmî­rî, Hâşim b. Muhammed el-Mağribî'nin belirttiğine göre 1153 (1741) yılında hac görevini ifa etmiş, hac dönüşü uğradığı Mısır'da 1154'te (1741) ölmüştür ¹⁷⁰ Bedt Fu'l-burhân'm ferağ kaydının sonuna müstensih tara­fından düşülen notta Safer 1154'te (Ni­san-Mayıs 1741) Mısır'da vefat ettiğinin belirtilmesi de bu bilgiyi doğrulamakta­dır. Diğer kaynaklarda 1155 ve 1160 ola­rak kaydedilen ölüm tarihini Brockel­mann bir yerde 1156, bir yerdede 1152 diye zikretmektedir.

Eserleri.

cUmdetü cirfân fî tahrîri evcühi'l-Kur'ân. Süleymanİye ¹⁷¹ ve İzmir Millî ¹⁷² kütüphanelerinde nüshaları bulunan eser Muhammed Mu­hammed Câbir ve Abdülazîz ez-Zeyyât tarafından neşredilmiştir. ¹⁷³

2. BedâYu'1-bur-hân calâ cUmdeü'l-cirfân. Bir önceki ese­rin şerhi olup Edirne Selimiye ¹⁷⁴ Süleymanİye ¹⁷⁵ Hacı Selim Ağa ¹⁷⁶ Atıf Efendi ¹⁷⁷ İzmir Millî ¹⁷⁸ ve Tire İlçe Halk ¹⁷⁹ kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur.

3. Muhtoşarü'n-Neşr fi'l-kırâ'âü'l-'aşr. İbnü'l-Cezerî'ye ait eserin muhtasarı olup bir nüshası Sü­leymanİye Kütüphanesi'nde kayıtlıdır.¹⁸⁰ Bu nüsha üzerin­de yapılan incelemede eserin Takrîbü hu-şûli'l-mokâşıd iî tahrîri mâ fi'n-Neşri mine'l-ievâ'id adıyla da anıldığı tesbit edilmiş, buna göre Osmanlı Müellifle-ri'nde Muhtaşarü'n-Neşri'I-kebîr ismiyle İzmîrî'nin bir eserine işaret edil­dikten sonra Takrîbü huşûli makâşıd adıyla ayrı bir eserden söz edilmesinin doğru olmadığı anlaşılmıştır.

4. Tahrîrü'n-Neşr min tarîkı'l^aşr. İbnü'1-Ceze-rî'nin adı geçen eserinde kaynak göster­meden aktardığı bazı bilgilerin kaynakla­rının tesbit edildiği bir eser olup bir nüs­hası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de bulun­maktadır.¹⁸¹

İzmîrrnin bunlardan başka İhtilâfü'l-berara bimâ sekete conhü'î-caşero adlı bir eserinden de söz edilmiştir.¹⁸² Brockelmann, İzmî-ri'nin Süleymanİye Kütüphanesi'nde ¹⁸³ Risâletü'd-dâd adıyla kayıtlı bir eserinin bulunduğunu söylemişse de ¹⁸⁴ risale üzerin­de yapılan incelemede bunun müellifinin Mustafa b. İsmail el-İzmîrî olduğu görül­müştür.¹⁸⁵ Yine Brockelmann, Haşînü adlı bir başka eseri de İzmîrî'ye nisbet etmiş ¹⁸⁶ ancak Süleymaniye Kütüphanesi'nde ¹⁸⁷ bulunan nüshasının mukaddime­sinin incelenmesinden bu risalenin de İz­mîrî'nin çalışmalarından nakiller yaparak Hâşim b. Muhammed el-Mağribî tarafın­dan kaleme alındığı anlaşılmıştır.

Bibliyografya :

Hâşim b. Muhammed el-Mağribî. tfışnü'l-kâ-ri fi'ht-ilâfî't-mekiîri', Süleymanİye Ktp., Fâtih, nr. 68/12, vr. 62"; a.mlf., Temrtnü't-talebeti'l-berarâti'l-hiyera fi uücûht kırâ'âti'l-e'İmm.eü'l-caşere, Süleymanİye Ktp., Erzincan, nr. 72, vr. 42°; a.mlf.. Kitâbü'ş-Şeuâz, MÜİF Ktp., Üskü­darlı, nr. 34/5, vr. 436°; Osmanlı Müellifleri, 11, 28; Brockelmann, GAL, II, 582; SuppL, Ii, 274, 653; hâku'l-meknün, I, 170; Hediyyetü'l-'âri-/İn, II, 445; Ziriklî. el-A'tâm, Vlll, 138; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'ellifin, XII, 259-260; Salâh Mu­hammed el-Hiyemî, Fihrisü mahtCtiâtİ Dâri'l-kütübi'z-Zâhiriyye: 'ülûmü't-KLtr'ârt, Dımaşk 1403/1983, I, 171-172, 423-424; Alî Yardım. izmir Millî Kütüphanesi Yazma Eserler Katalo-ğu, İzmir 1992, I, 35,48-49.